Раççей Федерацийĕ
 |
Çак статьяна е уйрăма çĕнĕрен çырмалла, чăваш чĕлхин йĕркисене пăхăнмалла. Статьяна тата унăн уйрăмне статьясене çырмалли йĕркепе хатĕрлемелле, ăнланманлăха пĕтермелле.
|
Раҫҫей (выр. Россия) е Раҫҫей Федерацийӗ, кӗске РФ (выр. Российская Федерация) — Европăн Хĕвелтухăҫ енĕпе Азин Ҫурҫĕр енĕнче вырнаҫнă патшалăх. Раҫҫей ку чи пысӑк лаптӑкӗпе патшалӑх тӗнчере [1]. РФре вунпӗр сехетри зонӑсем пур, вӑл вунтӑват ҫӗршывсемпе чикӗленет. Тӗнчери халӑхпа тӑххӑрмӗш вырӑнта. Чи пысӑк тата тӗпхули — Мускав. Культурӑллӑ тӗпхули те халӑхпа иккӗмӗш вырӑнта — Санкт-Петӗрпурк. Урӑхла пысӑк хулӑсем кусем Ҫӗн Ҫӗпӗр, Катерукпурк, Чулхула, Челепи, Хӗрлӗчар тата Хусан.
| Россия Раҫҫей Патшалăхĕ | |||||
| |||||
_-_2014,_2022_Annexed_Territories_disputed.svg)
| |||||
| Патшалăх чĕлхисем | вырăс | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тĕп хула | Мускав | ||||
| Чи пысăк хула | Мускав | ||||
| Президент | Владимир Путин | ||||
| Премьер-министр | Михаил Мишустин | ||||
| Лаптăкĕ - Пĕтĕмпе |
1 вырăнта 17 075 200 км2 | ||||
| Халăх йышĕ - Пĕтĕмпе(2004) - Йышлăхĕ |
7 вырăнта 145 537 200 8,5/км² | ||||
| Валюта ячĕ | (RUB) | ||||
| Вăхăт тăрăхĕ | ГВ +02 пуçласа +12 таран | ||||
| Патшалăх гимнĕ | Раҫҫей гимнĕ | ||||
| Тетел доменĕ | .ru, .su, .рф | ||||
| Тел. префиксĕ | 7 | ||||
Хӗвелтухӑҫ славянсем Европӑра III-мӗш VIII-мӗш ӗмӗрсем хушшинче пур. Пӗрремӗш славян патшалӑхӗ ку Киев Русӗ, вӑл 988 ҫулта Висанти империйӗрен христианлӑха йышӑннӑ. Русьран Аслӑ Мускав Кнеҫлӗхӗ хӑпӑнса ӳкнӗ, унтан Раҫҫей Патшалӑхӗне тытӑнчӗ. XVIII-мӗш ӗмӗрте пуҫламӑшра, ҫӗр тӗпченисем, ҫитӗнӳсем, анексисем те вӑрҫӑсем урлӑ Раҫҫей Империне пулса тӑнӑ. 1917 ҫулта Юпа революцийӗпе романовсен монархийӗ Импери пӗтрӗ тата тӗнчери чи пӗрремӗш Социалист патшалӑхӗ — РСФСР-не тытӑнчӗ. Революци хыҫҫӑн граждан вӑрҫи пулнӑ тата Украинӑпа, Беларуҫпа тата Кавказ Лешьенпе РСФСР ССРП-не тунӑ. 1991 ҫулта ССРП арканса кайнӑ, унтан вунпиллӗк ҫӗнӗ патшалӑх тухнӑ.
ССРП арканнӑ хыҫҫӑн, Раҫҫей СФСР ирӗклӗ патшалӑх — Раҫҫей Федерацийӗ пулса тӑчӗ. Ҫӗнӗ конституципе, пресса ирӗклӗхӗпе РФ президент республики пек XX-мӗш ӗмӗр вӗҫӗнче кайнӑ. Борис Ельцин президентлӑхӗ хыҫҫӑн Улатимӗр Путин президентлӑх тапхӑрӗ пур. 2023 ҫулта вӑл влаҫра юлать (2008-2012 ҫулсенче Дмитрий Медведев президент пек пулнӑ).
Раҫҫейре 180 ытла (2002 ҫулхи шутлавĕпе) яхăн халăх пурăнать. Тĕп чĕлхе — вырăс чĕлхи.
Раҫҫейри чĕлхесем Тӳрлет
- Тĕплĕнрех Раҫҫей халăхĕсен чĕлхисем статьяна вулăр.
Раҫҫей Федерацийĕ — нумай нациллĕ ҫĕршыв. Тĕпчевҫĕсем каланă тăрăх, Раҫҫейри халăхсем 176 чĕлхепе калаҫаҫҫĕ. Вĕсен кашнин хăйсен историйĕ, шăпи, аталану ҫул-йĕрĕ, пуласлăхĕ.
Генеалоги енчен (пулса кайни, хурăнташлăх енчен) илсессĕн Раҫҫей халăхĕсен чĕлхисем тĕрлĕ чĕлхе ҫемйине кĕреҫҫĕ: инди-европа, алтай, ибери-кавказ, урал, палеоази. Кашни чĕлхе ҫемйи каллех уйрăм ушкăнсене пайланать.
Раҫҫей историйĕ Тӳрлет
Раҫҫей патшалăхне историн тапхăрĕсенче темиҫе ятпа асăннă.
Халăх йышĕ Тӳрлет
Раççейре 143,8 млн. çын, ытларахăшĕ, 4/5 пайĕ Европа енĕнче пурăнать: вырăссем (79,8 %), тутарсем (3,8 %), украинсем (3 %), чăвашсем (1,2 %), пушкăртсем (0,9 %), чеченсем (0,9 %), эрменсем (0,8 %)[2]. Хула çыннисем 73%.
Раҫҫей Федерацийӗ тытӑмӗ Тӳрлет
Раҫҫей Федерацийӗ субъектсенче пайланӑ. РФра 6 субъектсен тӗсӗсем пур, республикӑсем, енсем, облаҫсем, автономи тăрăхсем, автономи облаҫӗ тата федераллӑ пӗлтерӗшпе хулӑсем.
-
900px
.svg)
Субъектсен ят-йышӗ Тӳрлет
Республикӑсем Тӳрлет
- Адыгей Республики - Майкоп
- Алтай Республики - Горно-Алтайск
- Буряти Республики - Улан-Удэ
- Дагестан Республики - Махачкала
- Ингушети Республики - Магас
- Кабарда-Балкар Республики - Нальчик
- Калмыки Республики - Элиста
- Карачай-Черкес Республики - Черкесск
- Карели Республики - Петрозаводск
- Коми Республики - Сыктывкар
- Крым Республики[3] - Симферополь
- Мари Эл Республики - Йошкар-Ола
- Мордови Республики - Саранск
- Пушкӑртӑстан Республики - Ӗпхӳ
- Саха (Якути) Республики - Якутск
- Ҫурҫӗр Осети - Алани Республики - Владикавказ
- Тутарстан Республики - Хусан
- Тыва Республики - Кызыл
- Удмурт Республики - Ижевск
- Хакаси Республики - Абакан
- Чӑваш Республики - Чӑваш Ен - Шупашкар
- Чечен Республики - Грозный
Енсем Тӳрлет
- Алтай Ен - Барнаул
- Байкал Леш Ен - Чита
- Камчатка Ен - Петропавловск-Камчаткăри
- Краснодар Ен - Краснодар
- Красноярск Ен - Красноярск
- Перĕм Ен - Перĕм
- Ставрополь Ен - Ставрополь
- Тинĕсçум Ен - Владивосток
- Хабаровск Ен - Хабаровск
Облаҫсем Тӳрлет
- Амур облаçĕ - Благовещенск
- Архангельск облаçĕ - Архангельск
- Аçтăрхан облаçĕ - Аçтăрхан
- Ӑренпур облаçĕ - Ăренпур
- Белгород облаçĕ - Белгород
- Брянск облаçĕ - Брянск
- Варунӗш облаҫӗ - Варунӗш
- Волгоград облаçĕ - Волгоград
- Вологда облаçĕ - Вологда
- Иваново облаçĕ - Иваново
- Иркутск облаçĕ - Иркутск
- Калининград облаçĕ - Калининград
- Калукӑ - Калукӑ
- Кемӗр облаçĕ - Кузбасс - Кемӗр
- Киров облаçĕ - Киров
- Кисан облаҫӗ - Кисан
- Кострома облаçĕ - Кострома
- Куркан облаҫӗ - Куркан
- Курск облаçĕ - Курск
- Ленинград облаçĕ - Санкт-Петербург
- Липецк облаçĕ - Липецк
- Макатан облаçĕ - Макатан
- Мускав облаçĕ - Мускав
- Мурманск облаçĕ - Мурманск
- Новгород облаçĕ - Новгород
- Омск облаçĕ - Омск
- Орёл облаçĕ - Орёл
- Пенза облаçĕ - Пенза
- Псков облаçĕ - Псков
- Ростов облаçĕ - Тан-çинчи-Ростов
- Самар облаçĕ - Самар
- Сарăту облаçĕ - Сарăту
- Сахалин облаçĕ - Кӑнтӑр-Сахалинск
- Смулен облаçĕ - Смулен
- Ҫвертлув облаҫӗ - Катерукпурк
- Тамбов облаçĕ - Тамбов
- Тĕвер облаçĕ - Тĕвер
- Тĕмен облаçĕ - Тĕмен
- Томск облаçĕ - Томск
- Тула облаçĕ - Тула
- Улатимӗр облаçĕ - Улатимĕр
- Челепи облаçĕ - Челепи
- Чĕмпĕр облаçĕ - Чĕмпĕр
- Чулхула облаçĕ - Чулхула
- Ярославль облаçĕ - Ярославль
Автономи тăрăхсем Тӳрлет
- Ненец автономи тăрăхĕ - Нарьян мар
- Хантă-Манси автономи тăрăхĕ — Югра - Ханты-Мансийск
- Чукотка автономи тăрăхĕ - Анадырь
- Ямал-Ненец автономи тăрăхĕ - Салехард
Автономи облаҫ Тӳрлет
Федераллӑ пӗлтерӗшпе хулӑсем Тӳрлет
Раҫҫейӗн чи пысӑк хулисем Тӳрлет
Вуламалли Тӳрлет
- Kniivilä, Kalle. La strato de Tanja: Vivo en Rusio 1917-2017, Novjorko, eld. Mondial, 2017, 159 paĝoj.
Асăрхавсем Тӳрлет
- ^ Патшалӑх регистрацийӗ, кадаст та картографи федераллӑ служби (Росреестр). Ҫӗр фончӗ Раҫҫей Федерацийӗ 1 кӑрлӑч 2011 ҫулта (223 пит)
- ^ Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года Архивленĕ 12 Ака уйӑхӗн 2022 çулта. // Российская газета — Федераллӑ выпуск № 5660 (284). 22.12.2011
- ^ Раҫҫей конституцире Крым ку Раҫҫей пайӗ, Украинӑ конституцире Крым ку Украинӑ пайӗ
- ^ Раҫҫей конституцире Севастополь ку Раҫҫей пайӗ, Украинӑн конституцире Севастополь ку Украинӑ пайӗ
Каçăсем Тӳрлет
|
Раççей Федерацийĕ Викиампарта? |
|---|
- Раҫҫей Федерацийӗн конституцийӗ. 65мӗш статья - унта Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗсен ят-йышӗ ҫырнӑ
- Картта — РФ субъекчӗсем те вӗсен тӗп хулисем
|
Ку Раççей географипе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |