Википеди

Раççей Федерацийĕ

(Раççей ҫинчен куҫарнӑ)
 Çак статьяна е уйрăма çĕнĕрен çырмалла, чăваш чĕлхин йĕркисене пăхăнмалла.
Статьяна тата унăн уйрăмне статьясене çырмалли йĕркепе хатĕрлемелле, ăнланманлăха пĕтермелле.

Раççей (выр. Россия) е Раççей Федерацийĕ, кĕске РФ (выр. Российская Федерация) — Тухăç Европăри тата Çурçĕр Азири патшалăх. Раççей — тĕнчери чи пысăк патшалăх, унăн территорийĕ тĕнчере йышăннă чикĕсенче 17098246 км²[1].

Россия

Раççей Федерацийĕ

Раççей ялавĕ Раççей гербĕ
Патшалăх чĕлхисем вырăс
Тĕп хула Мускав
Чи пысăк хула Мускав
Президент Улатимĕр Путин
Премьер-министр Михаил Мишустин
Лаптăкĕ
 - Пĕтĕмпе 		1 вырăнта
17 125 191 км2
Халăх йышĕ
 - Пĕтĕмпе(2023)
 - Йышлăхĕ 		7 вырăнта
146 447 424
8,55/км²
Валюта ячĕ (RUB)
Вăхăт тăрăхĕ ГВ +02 пуçласа +12 таран
Патшалăх гимнĕ Раççей гимнĕ
Тетел доменĕ .ru, .su, .рф
Тел. префиксĕ 7

Раççей Федерацийĕ вунпĕр сехет тăрăхĕнчен тăрать, вăл вунтăватă çĕршывпа чикĕленет. Пурăнан халăх йышĕпе тĕнчере тăххăрмĕш вырăн йышăнать. Чи пысăк тата тĕп хули — Мускав. Патшалăхри тĕп культура хули вырăнĕнче Санкт-Петербург шутланать, халăх йышĕпе вăл иккĕмĕш вырăн йышăнать. Ытти пысăк[2] хуласем: Çĕнĕ Çĕпĕр, Екатеринбург, Хусан, Чулхула, Челепи, Красноярск, Самар, Ĕпхӳ, Тан-çинчи-Ростов, Омск, Краснодар, Воронеж, Перĕм, Волгоград.

Çĕршывăн мĕнпур çĕрĕсенчи патшалăх чĕлхи — вырăс чĕлхи, хăшпĕр регионсенче хăйсен патшалăх тата официаллă чĕлхесем. Укçа виçи — раççей рублĕ.

РФ — тĕрлĕ этнос тата культура нумайлăхлĕ Нумай нациллĕ патшалăх[3]. 2010 çулта пурăнан халăх çырса тухнипе, çав шутрах Крым тата Севастополь (2014 çул хыççăн), çĕршывра 190 ытла национальнăç пуррине палăртнă, вĕсен хушшинче вырăссем — 80 %, вырăс чĕлхипе 99,4 % ытла Раççей çыннисем калаçаççĕ[4]. Пурăнан халăхăн чылайрахăшĕ (75 % яхăн) православи тĕн йăлине тытса пурнать[5], çакна пула Раççей тĕнчери чи нумай йышлă православиллĕ çĕршыв шутланать.

Раççей — федерациллĕ президент-парламент республики. 1999 çулхи раштавăн 31-мĕшĕнченпе (2008—2012 çулсенче Дмитрий Медведев президент пулнă) РФ президенчĕн вырăнне Владимир Путин йышăнать. 2020 çулхи кăрлачăн 16-мĕшĕнченпе правительство председателĕ — Михаил Мишустин.


Хĕвелтухăç славянсем Европăра III те VIII-мĕш ĕмĕрсем хушшинче пур. Пĕрремĕш славян патшалăхĕ ку Кейӳ Руçĕ, вăл 988 çулта Висанти империйĕрен христианлăха йышăннă. Руçран Аслă Мускав кнеçлĕхĕ хăпăнса ӳкнĕ, унтан Раççей Патшалăхĕне тытăнчĕ. XVIII ĕмĕрĕн пуçламăшра, çĕр тĕпченисем, çитĕнӳсем, анексисем те вăрçăсем урлă Раççей Империне пулса тăнă. 1917 çулта Юпа революцийĕпе, романовсен монархипе Импери пĕтрĕ тата тĕнчери чи пĕрремĕш Социалист патшалăхĕ — РСФСР тытăнчĕ. Революци хыççăн граждан вăрçи пулнă тата Украинăпа, Беларуçпа тата Кавказ Лешьенпе РСФСРпе ССРП тунă. 1991 çулта ССРП арканса кайнă, унтан вунпиллĕк[6] çĕнĕ патшалăх тухнă.

ССРП арканнă хыççăн, Раççей СФСР ирĕклĕ патшалăх — Раççей Федерацийĕ пулса тăчĕ. çĕнĕ конституципе, пресса ирĕклĕхĕпе РФ президент республики пек XX-мĕш ĕмĕр вĕçĕнче кайнă. Борис Ельцин президентлăхĕ хыççăн Улатимĕр Путин президентлăх тапхăрĕ пуçланă. 2008-2012 çулсенче Дмитрий Медведев РФ президенчĕ пулнă. 2012 çултан Улатимĕр Путин тепĕр хут президент суйлавĕсем çĕнтерчĕ, унтанпа вăл влаçра юлать.

Раççейре 180 ытла (2002 çулхи шутлавĕпе) яхăн халăх пурăнать. Тĕп чĕлхи — вырăс чĕлхи.

Географи тӳрлет

Раççей вунтăваттă ирĕклĕх (ПНО-çĕршывсен нумайрахăшĕ йышăннă) патшалăхĕсемпе чикĕленет.

çавăн пекех Раççейĕн тинĕс чиккисем пур.

Чи пысăк хуласем тӳрлет

Миллион ытла çын çак хуласенче пурăнать: Мускав, Санкт-Петербург, Çĕнĕ Çĕпĕр, Екатеринбург, Хусан, Чулхула, Челепи, Красноярск, Самар, Ĕпхӳ, Тан-çинчи-Ростов, Омск, Краснодар, Воронеж, Перĕм, Волгоград.

Халăх тӳрлет

Халăх йышĕ тӳрлет

Раççейре 143,8 млн. çын, ытларахăшĕ, 4/5 пайĕ Европа енĕнче пурăнать: вырăссем (79,8 %), тутарсем (3,8 %), украинсем (3 %), чăвашсем (1,2 %), пушкăртсем (0,9 %), чеченсем (0,9 %), эрменсем (0,8 %)[8]. Хула çыннисем 73%.

Чĕлхесем тӳрлет

Тĕплĕнрех Раççей халăхĕсен чĕлхисем статьяна вулăр.

Раççей Федерацийĕ — нумай нациллĕ çĕршыв. Тĕпчевçĕсем каланă тăрăх, Раççейри халăхсем 176 чĕлхепе калаçаççĕ. Вĕсен кашнин хăйсен историйĕ, шăпи, аталану çул-йĕрĕ, пуласлăхĕ.

Генеалоги енчен (пулса кайни, хурăнташлăх енчен) илсессĕн Раççей халăхĕсен чĕлхисем тĕрлĕ чĕлхе çемйине кĕреççĕ: инди-европа, алтай, ибери-кавказ, урал, палеоази. Кашни чĕлхе çемйи каллех уйрăм ушкăнсене пайланать.

Кунçул тӳрлет

Раççей Федерацийĕ  Раççей Федерацийĕ Раççей кун-çулĕ

Авалхи славянсем, руссем IX ĕмĕр
Киев Руçĕ 862—1242
Вырăс кнеçлĕхĕсем XII—XVI:
• Новгород республики 1136—1478
• Улатимĕр кнеçлĕхĕ 1157—1363
• Литва, Вырăс, Жемойта тата урăххисем 1236—1569
Мускав кнеçлĕхĕ 1263—1478
Вырăс патшалăхĕ 1478—1721
Раҫҫей империйӗ 1721—1917
 Раççей республики 1917
• Совет Раççейĕ 1917—1922
• Альтернативлă йĕркелӳсем 1917—1924
Совет Союзĕ 1922—1991
Раççей Федерацийĕ 1991 çултанпа

Ертӳçисем | Хронологи | Экспанси
Пĕрлешĕвĕ: XIV—XVI ĕмĕрсем | 1922
Аркану: XII ĕмĕр | 1917 | 1991
Проект | Портал | Категори

Раççей кунçулĕн тапхăрĕсем[9]:

Федераци тытăмĕ тӳрлет

Тĕп статья: Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ


Раççей Федерацийĕ 89[14] субъектсенче пайланă. РФра 6 субъект тĕсĕ пур. Ку 24 республика, 9 ен, 48 облаç, 4 автономи тăрăхĕ, 1 автономи облаçĕ тата 3 федераллă пĕлтерĕшпе хула.

 
РФ субъекчĕсен картти[15]

Субъектсем тӳрлет

Республикасем тӳрлет

Енсем тӳрлет

Облаçсем тӳрлет

Автономи тăрăхĕсем тӳрлет

Автономи облаçĕ тӳрлет

Федераллă пĕлтерĕшпе хуласем тӳрлет

Федераци тăрăхĕсем тӳрлет

 
Федераци тăрăхĕсен картти

РФре 8 федераци тăрăхĕсем пур. Кашни тăрăхра президент элчи пур.

Экономика районĕсем тӳрлет

 
Экономика районĕсен картти

Раççей Федерацинче 12[17] экономика районĕ пур. Калининград облаçĕ ку уйрăм экономика район, пĕр субъект унăн тытăмĕнче[18].

Вуламалли тӳрлет

  • Kniivilä, Kalle. La strato de Tanja: Vivo en Rusio 1917-2017, Novjorko, eld. Mondial, 2017, 159 paĝoj.
  • География России: Энциклопедический словарь. М., 1998.
  • Геологическое строение СССР и закономерности размещения полезных ископаемых. В 10-ти тт. Л, 1984—1989.
  • Красная книга Российской Федерации: Животные. М, АСТ, 2001. ISBN 5-17-005792-X.
  • Новая Российская Энциклопедия, Природа России, т. 1, с. 11—157. М., Энциклопедия, 2003. ISBN 5-94802-003-7
  • Волкова О. А., Борсук О. А., Бадюков Д. Д. География России. М., Энциклопедия. 2005. ISBN 5-94802-011-8).

Асăрхавсем тӳрлет

  1. ^ Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии (Росреестр). Земельный фонд Российской Федерации на 1 января 2011 года(ĕçлемен каçă) (стр. 223)
  2. ^ Миллион ытларах çын
  3. ^ Этнокультурное многообразие России. www.national-mentalities.ru.
  4. ^ Раççей халăхĕ ПРЭ-нче
  5. ^ ВЦИОМ: Православными себя считают 75 % россиян. // РБК, 30.03.2010
  6. ^ Азербайджан, Беларуç, Грузи, Касакстан, Кăркăсстан, Латви, Литва, Молдави, Раççей, Таджикистан, Туркменистан, Украина, Узбекистан, Эрмени, Эстони
  7. ^ 1 тата 2 ПНО шухăшĕпе ку Грузи пайĕ.
  8. ^ 2010 çулхи Пĕтĕм Раççей халăх çырăвĕ çинчен Архивленĕ 12 Ака уйӑхӗн 2022 çулта. // Российская газета — Федераллă выпуск № 5660 (284). 22.12.2011
  9. ^ Раççей кунçулĕ. XX ĕмер. 11 класс: Вĕренӳ кĕнеки пĕтĕм-пĕлӳ шкулĕсемшĕн (выр. Учебник для общеобразовательных учебных заведений), ред. А. В. Рассказова
  10. ^ Kyivan Rus’.
  11. ^ БРЭ Санкт-Петербург(ĕçлемен каçă)
  12. ^ Патшалăх ытти ячĕсем: Раççей Совет Республики (Юпа, 25 1917 çултан), Раççей Социалисăмлă Федерациллĕ Совет Республики (çĕртме, 19 1918 çултан), Раççей Совет Федерациллĕ Социалисăмлă Республики (Раштав, 5 1936 çулта)
  13. ^ № 2094-I РСФСР саккунĕ Раштав, 25 1991 çултан «Раççей Совет Федерациллĕ Социалисăмлă Республики патшалăхĕ ячĕн çĕнĕтни çинчен» (выр. «Об изменении наименования государства Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика»)
  14. ^ РФ конституцийĕ
  15. ^ йышăнман РФ тытăмĕнче Запорожье, Херсон облаçĕсемпе, Донецк Халăх, Луганск Халăх, Крым Республикипе, Севастополь хулипе
  16. ^ 1, 2, 3, 4, 5 тата 6 ПНО шухăшĕпе ку Украина пайĕ
  17. ^ Федеральный центр информатизации Счётной палаты Российской Федерации Архивленĕ 21 Юпа уйӑхӗн 2011 çулта.
  18. ^ Федераци саккунĕ

Каçăсем тӳрлет

  Раççей Федерацийĕ Викиампарта?


  Ку Раççей географипе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.
Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/w/index.php?title=Раççей_Федерацийĕ&oldid=808142»