Элементсен периодла тытăмĕ
Элементсен тапхăр системи (Менделеев тапăлĕ) — тĕрлĕ атомлă элементсен (водородăн) системи. Атом йĕтринчи протонсен шучĕпе элементсен пахалăхĕ пĕр-пĕринчен пăхăнса тăнине кăтартакан хими элеменчĕсен йĕркеленĕвĕ (классификацийĕ).
Чи малтанах йĕркене вырăс химикĕ Д. И. Менделеев 1869—1871 çулсенче тĕпчесе куçнă. Çак система вăл хăйех 1869 çулта тĕпчесе танлаштарнă хими элеменчĕсен пахалăхĕсем атом йывăрăшĕсенчен пăхăнса тăнине тĕпченĕ тапхăр саккунĕн тĕпĕнчен туртса кăларнă; вăлах çав саккунăн графиллĕ кăтартăвĕ шутланать. Çак саккуна графиллĕ палăртмалли темиçе çĕр вариаци (аналитика кукăрĕсем, тапăлсем, геометриллĕ кĕлеткесем т.ыт.). Системăн паянкунхи варианчĕ — элементсен иккĕ виçеллĕ тапăлĕ, унта кашни юпи (юписен шучĕ - 8) тĕп физикăпа хими пахалăхĕсене палăртса кăтартаççĕ, йĕркесем - тапхăрĕсене.
Уçнин кун-çулĕ
тӳрлетЧи малтанах Менделеев хăйĕн ĕçне «Опыт системы элементов, основанной на их атомном весе и химическом сходстве» статьяра çырнă. Хайлава шанса, çак системă пирки шухăш ун патне тĕлĕкре килнĕ, анчах та çакă паллă: пĕррехинче тапхăр системине мĕнле уçнă пирки Менделеев хуравланă: «Эпĕ ун çинчен, палах, çирĕм çул шутланă та, эсир шутланипе вара, эпĕ ларнă та тӳрех… хатĕрлĕ пулать».
Тапхăр системин йĕрки
тӳрлет|
IA |
IIA |
IIIB |
IVB |
VB |
VIB |
VIIB |
---- |
VIIIB |
---- |
IB |
IIB |
IIIA |
IVA |
VA |
VIA |
VIIA |
VIIIA | ||
| Тапхăрĕ | |||||||||||||||||||
| 1 | 1 |
2 | |||||||||||||||||
| 2 | 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 | |||||||||||
| 3 | 11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 | |||||||||||
| 4 | 19 |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
29 |
30 |
31 |
32 |
33 |
34 |
35 |
36 | |
| 5 | 37 |
38 |
39 |
40 |
41 |
42 |
(43) |
44 |
45 |
46 |
47 |
48 |
49 |
50 |
51 |
52 |
53 |
54 | |
| 6 | 55 |
56 |
* | 72 |
73 |
74 |
75 |
76 |
77 |
78 |
79 |
80 |
81 |
82 |
83 |
84 |
(85) |
86 | |
| 7 | (87) |
88 |
** | (104) |
(105) |
(106) |
(107) |
(108) |
(109) |
(110) |
(111) |
(112) |
113 |
(114) |
115 |
(116) |
117 |
118 | |
| Лантаноидсем * | 57 |
58 |
59 |
60 |
(61) |
62 |
63 |
64 |
65 |
66 |
67 |
68 |
69 |
70 |
71 |
||||
| Актиноидсем ** | 89 |
90 |
91 |
92 |
(93) |
(94) |
(95) |
(96) |
(97) |
(98) |
(99) |
(100) |
(101) |
(102) |
(103) |
||||
Каçăсем
тӳрлет- Элементсен периодикăллă системи, IUPAC сайчĕ çинче
- элеменчĕсен пахалăхĕсен çырса кăтартнă Менделеевăн тапăле(ĕçлемен каçă) (выр.)
- Элементсен интеракциллĕ тапхăр системи 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ. (Flash-верси)
- www.webelements.com (акăлч.)
- Элементсен тапхăр системи 2016 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ. (pdf)
- Интерактивлă Менделеев тапăлĕ - Компьюлента 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
- Менделеев тапăлĕ 2008 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ. (pdf)
- Менделевăн виртуаллă тапăлĕ - альтернациллĕ версийĕ