Пăлакасси

Пăлакасси (халăхра, кулленхи калаçусенче, ытларах чухне Плаккасси теççĕ; ку формăна хăшпĕр хыпар-хăнарлăхсенче те шута илнĕ; выр. Булаково, тут. Болак) — Чăваш Енĕн Патăрьел районĕнчи ял. Ялта клуб, фельдшер-акушер пункчĕ (ФАП), райпо лавкки пур, — ку объектсене пурне те юнашарти Кословккăпа "пайлать" темелле, — Пăлакассин официаллăн çирĕплетнĕ территорийĕнчех вырнаçнă пулин те.

Ял Пăлакасси Пăлакасси Bulakovo Пăлакасси Ялав Герб Патшалăх РаççейРаççей Федераци субъекчĕ Чăваш ЕнЧăваш Ен Муниципаллă район Патăрьел Ял тăрăхĕ Тури Туçа Координатсем 55°04′24″ с. ш. 47°41′47″ в. д. Шалти пайлану тăватă урам Пуçлăх Углёв Константин Анатольевич Никĕсленĕ XIX ĕмĕрĕн вĕçĕ Пĕрремĕш асăну 1887 Ял  Ял Лаптăк 490632 кв.м ~ 0,5 çм² Наци йышĕ чăвашсем Конфесси йышĕ православсем Этнохороним пăлакассисем, плаккассисем Вăхăт тăрăхĕ UTC+4 Телефон кочĕ +7 83532 Почтă индексĕ 429364 Автомобиль кочĕ 21, 121 ОКАТО кочĕ 97 207 870 002 Официаллă сайчĕ каçă

Bulakovo
Пăлакасси ялĕнчи Çыранçи урамри 27-мĕш çурт. Карниз çинче урамăн ятне тата сурт номерне сăнлакан кăтартăшсем. Чăвашла (çÿлте) тата вырăсла (аяларах) çырнă (Аслă Пăла ур. — Набережная)

Икĕ ял çав тери тачă çыхăннине кура, массăллă информаци хатĕрĕсенче те, официаллă хутсенче те, çавăн пекех йăла-йĕркере те, час-часах "Козловка-Пăлакасси" тесе асăнни пулать. Çавах та вĕсем уйрăм ялсем. Калăпăр, кашни ялта пĕрле усă курмалли пĕрер çыхăну вырăнĕ (телефон) вырнаçтарас кампани вăхăтĕнче çавна унта та, кунта та тунă. Кослаккăри — Мир урамĕнче (Лешкас), Пăлакассинчи — Канаш урамĕнче (Эрĕм касси).

Тавралăх

Пăла шывĕн сылтăм хĕрринче, унăн кивĕ юхлăхĕн (Кивĕ Пăла теççĕ) тăршшĕпе, вырнаçнă. Хăçан, хăш вăхăтра Пăла уннченхи кивĕ çулне улăштарса çĕнĕ юхлăхпа кайни паллă мар. Кивĕ юхлăх тĕппипех типсе ларман, мĕншĕн тесен унта Хăмăшлă Вар текен çырма юхса кĕрет. Унта-кунта ĕлекхи пĕчĕк кÿлĕсен вырăнĕсем те палăраççĕ. Çавсенчен пĕринче, Ăвăслăх текенскерĕнче (Çĕнĕ Ахпÿрт çĕрĕ шутланать), паянхи кун та çулталăкĕпех шыв пур. Çавăн пекех ку тĕлти тепĕр кÿлле асăнни пур — Янтукан кÿлли. Тен, Ăвăслăх та, Янтукан кÿлли те пĕр объектах пулĕ, анчах та юлашкинчен асăнни пирки "çуркунне çеç шыв тăрать" тенĕ.

Чĕмпĕр кĕпернинчи ялсен 1913-мĕш çулхи пичетленсе тухнă йышĕнче Пăлакасси çывăхĕнче «Илле» текен çырма пуррине асăннă.

Этимологи

Пĕр шутласан, "Пăлакасси" сăмахăн пулăвĕ питĕ ансат пек: Пăла+Кас+И=Пăлакасси. Урăхла каласан, Пăла шывĕн ячĕ тĕпре тăрать теме пулать. Анчах та "Плаккасси" форма та пур, — паянхи кун та, историлле çăлкуçсенче те. Çавна шута илмелле. Ахăртнех, ку чăнах та ахальтен мар-тăр. Тĕрĕк чĕлхисенче, — ку шутра чăваш чĕлхинче те, — пулак (булак, болак т.ыт.те) сăмах пур. Вăл çăлкуç тенине пĕлтерет. Хурăнташ чĕлхесенчи çавăн пек пĕр тымартан пыракан сăмахсене когнатсем теççĕ. Фасмер сăмахсарĕнче каланине шута илсен, "пулак" тени алтай чĕлхисен шайĕнчи когнат пулни курăнать (унашкал япала тĕрĕк чĕлхисенче çеç мар, монгол, калмăк чĕлхисенче те пур).

Вырăсла ят та, авă, "Булаево", "Бульское", "Булино" мар. Чăннипе — Булаково. Тутарла — Болак. Çапла вара, ял ятне "çăлкуç" пĕлтерĕшлĕ "пулак" ("плак") сăмахпа çыхăнтарма май пур. М.Р.Федотов профессор каланинчен:

Ҫӑлкуҫри текст(выр.)  

Исходной формой "Булаково" является не Пăла (Була), а тюркское булак, зафиксированное в турецком (османском), киргизском (казахском), казанском (татарском) в следующих значениях: 1) источник, родник мутной воды; 2) ручеек, канал в Казани. Посмотрим в современный татарско-русский словарь: балак уст. речка, ручек, ручей; Болак (речка в Казани); Болак арты - Забулачье

<Куçару: "Булаково" ятăн малтанхи форми Пăла (Була) мар, тĕрĕк чĕлхисенчи булак пулса тăрать: турккăлла (османла), кăркăсла (казахла), хусанла (тутарла) вăл çакнашкал пĕлтерĕшсемпе: 1)çăлкуç, пăтранчăк шыв тухакан вырăн; 2)Хусанти юханшыв, канав. Хальхи тутарла-вырăсла сăмахсара пăхăр ха тата: балак уст. речка, ручек, ручей; Болак (речка в Казани); Болак арты - Забулачье>

Чăн та, ку сăмахĕ чĕлхере (чăваш чĕлхинче) паянчченех лайăх сыхланнă теме çук. Анчах та вăл сăмах чĕлхере чăнахах та пур. Е — пулнă. Калăпăр, Валем Ахун сăввинче тĕл пулать çавă:

... Паян та эп хирте выртатап —
Тинкеш пулакĕ* умĕнче.
Кĕтÿç юрлать, эп, ак, çыратăп,
Чейник ташлать кăвайт çинче.

__________________________________

• Тинкеш пулакĕ — Тинкеш çăлĕ.

Каярахпа, "пулак" сăмахăн пĕлтерешĕ халăхра тĕксĕмленнине пула, ял ятне "Пăла" тенипе çыхăнтарас йăла çирĕпленнĕ, - контаминаци йĕркипе.

Кун çумне тата çакна хушса хумалла. Пăлакасси ялĕнче паянхи кунчченех çĕр айĕнчи шывсем çиелте выртакан тĕлсем пур. Шурлахлăрах, нÿрлĕрех вырăнсем. Шăпах çавăн пек тĕлсенче пулаççĕ те ĕнтĕ çăлкуçсем (пулаксем).

Ял тытăмĕ, йышĕ. Экономика

Хальхи вăхăтра ялта тăватă урам шутланса тăрать. Канаш урамĕн халăхри официаллă мар ячĕ — Эрĕм касси. Унта чи малтан тухса ларакансем Пермь таврашĕнчен каялла куçса килнĕ Пăлакасси çыннисем пулнă тесе шутлаççĕ. Çавна кура ăна "Пермь касси" тенĕ, — чăвашлатсан "Перĕм касси" пулса тăнă. "Перĕм" сăмах "Эрĕм" сăмахпа контаминациленнине пула "Эрĕм касси" тени патнелле пырса тухнă.

Тепĕр кас — Аслă Пăла урамĕ ятлă. Сăмахран, 27-мĕш çурт çине çапла çырса хунă. Вырăсла ят — тĕлĕнмелле пулин те, Набережная. Çав вăхăтрах асăннă 27-мĕш çурт çинче "ул. Запрудная" текен кивĕ табличка та çакăнса тăрать. (Вăл табличка çинче урамăн асăннă ăнлавпа тÿр килекен чăвашла ятне палăртман пулнă). Чăн, урамăн пуçламăшĕнче ĕнесене шăвармалăх тунă пĕчĕк пĕве пур.| Ăна халăхра Венькка кÿлли теççĕ. Хăшпĕр карттăсенче анатарх та тепĕр пĕвене палăртаççĕ, анчах та ăна хушăран-хушă çеç тăпра купаласа тăваççĕ, — темиçе çулта теплерен пĕрре. Çавăн пекех ял территорийĕнче палăртакан шыв пухăнмалли вырăнсем те (пĕчĕк кÿлĕсем) яланлăх мар.

Виççĕмĕш урам — Луговая. Табличкăсем çине Чăвашла та çырса хунă: Çаран урамĕ. Асăннă урамăн айккинелле юпленсе каякан турачĕ те пур. Вăл тĕлте — пилĕк çурт. Çав тĕлтен ятарлă пралукпа (çуран çÿремелли тăкăрлăкпа) Эрĕм кассине тухма пулать. Çавăн пекех икĕ тĕлте Кив Пăла кассинчен Кив Пăла хĕррине тухмалли пралукcем пуррине те асăнас пулать.

Çак виçĕ урамра, юлашкин айккинелле йӳпленкен турачĕсĕр пуçне, ятарлă проектпа тутарнă чул сарнă хытă çул пур. Кунсăр пуçне ялăн хĕвеланăç чиккипе тахçантанпах ĕнтĕ Патăрьел-Елчĕк автотрассăран Çĕнĕ Ахпÿрт еннелле йÿпленекен çул пырать. Çав тĕлтех кăнтăралла, халĕ ĕнтĕ юхăннă пĕве патнелле тата Пăлакассипе Кословккăн масарĕ еннелле, каякан хупмак çул та пур. Çапла вара унта çулсен хĕресленĕвĕ йĕркеленнĕ. Асăннă хĕресленÿ тĕлĕнче автобус чарăнăвĕсем те пур. Çав чарăнусен ячĕ — "Çĕнĕ Ахпÿрт пăрăнăçĕ".

Пĕтĕмĕшле демографи кăтартăвĕсем
Пĕтĕмпе
çул	1897	1910	1913	1919	1924	1926	1927	1939	1979	2002	2010	2013	2014	2015	2016
çын	64 арçын 60 хĕрарăм	151	159	паллă мар	179	99 арçын 96 хĕрарăм	205	126 арçын 147 хĕрарăм	151 арçын 156 хĕрарăм	101 арçын 113 хĕрарăм	93 арçын 106 хĕрарăм	223	227	232	233
кил	21	паллă мар	28	27	паллă мар	34	паллă мар	паллă мар	паллă мар	70	65	паллă мар	паллă мар	паллă мар	79

Ĕлеххи тата хальтерехри чи анлă сарăлнă хушаматсем: Сурков(а), Баскаков (а), Осипов(а), Мазяков(а) Комаров(а), Хитров(а), Козлов(а), Кудрявцев(а), Волков(а), Журавлёв(а)

Унччен "Юрма" агрохолдингăн пулнă сысна комплексĕ ялăн тĕп пайĕнчен 1,5 çухрăмра вырнаçнă. Вăл Пăлакассин уйрăм пайĕ шутланать (Николаев космонавт урамĕ, 1-мĕш çурт). Сысна комплексĕн çурчĕ-хуралтисен ушкăнĕ — Николаев космонавт урамĕнчи пĕртен-пĕр объект мар. Анчах та ыттисем (халлĕхе унта икĕ çурт) — ялăн тĕп пайĕнче.

Хальхи вăхăтра ку йĕркелĕм "Ак Барс" агрохолдингăн "Авангард" ОООн "Батыревский бекон" ятлă филиалĕ шутланать. Урăхла каласан, хуçи (бенефициарĕ) унăн улшăннă.

Историйĕ

Ку Патăрьел районĕнчи чи çĕнĕ ялсен шутне кĕрет. Кунта 1870-1880-мĕш çулсенче Çĕнĕ Ахпӳрт ялĕнчен куçнă Çыннсем никĕсленнĕ тесе шутлаççĕ. 1887-мĕш çулхи кăрлачăн 10-мĕшĕнче Чĕмпĕрти кĕпĕрне палăрăмĕ Пăлакассине Çĕнĕ Ахпÿртрен куçнисене уйрăм пĕрлĕхе уйăрма йышăну тунă. Кун пек информаци Çĕнĕ Ахпÿрт çынни К.Е.Лекарев çырнă "Тăван ялăм, савнă ял" кĕнекере те пур. Ялĕ унта, чăннипе, маларах та пулма пултарнă. 1868-мĕш çулхи астăвăм кĕнекинче ку яла асăнман. 1911-мĕш çулхи кашни кил çырăвĕпе килĕшӳллĕн кунта 26 кил, вĕсенче 82 арçынпа 69 хĕрарăм пурăннă.

1920-мĕш çулхи çурла уйăхĕн 3-мĕшĕччен Пăва уесĕнче пулнă, ун хыççăн вара Çĕрпӳ уесне кĕнĕ. 1920-мĕш çулхи юпа уйăхĕн 5-мĕшĕ хыççăн Çĕрпӳ уесĕн Йĕпреç районне кĕнĕ. 1921-мĕш çулхи çĕртме уйăхĕн 22-мĕшĕнчен 1927-мĕш çулччен Патăръел уесне кĕнĕ. Ку асăннă пĕтĕм вăхăтсенче ял çак пайланăвсен Патăръел вулăсне кĕнĕ.

1927-мĕш çулхи юпа уйăхĕн 1-мĕшенчен Аслă Патăръел районне кĕнĕ. 1935-мĕш çулхи çу уйăхĕн 19-мĕшĕ хыççăн Патăръел районне, 1939-мĕш çулхи нарăс уйăхĕн 22-мĕшĕ хыççăн Чкаловски районне, 1957-мĕш çулхи чӳк уйăхĕн 20-мĕшĕ хыççăн хальхи вăхăт таран Патăръел районне кĕрет.

Bulakovo Batyrevsky district Meadow
Пăлакасси ялĕ хĕвеланăç енчен пăхсан

Sunset in winter in Chuvashia Batyrevsky
Умра Пăлакасси çурчĕсем курăнаççĕ

Ак çаканашкал уçăмсăр пĕлтерĕшлĕ тĕлĕнмелле юрă сыхланса юлнă:

 Çĕнĕ Ахпӳрт çытăхнă,
    Вăтаел лачакара.
    Пăлакасси пул пуççи,
    Пул пуççине йытти çиет,
    Йытти пуçне хăй çиет.

Ĕлеххисене аса илни

Нумаях та пулмасть-ха Пăлакасси чылай урăхларах сăн-сăпатлă пулнă. Çавăн пирки каласа парасшăн. Анчах камран илтни пирки ятарласа палăртнисем пулмасса та пултарĕç. Мĕншĕн тесен чылайăшне астăвакансем çав тери нумайăн-ха.

Чултан тунă лаша витипе кÿлмелли хатĕрсем усрамалли сарай халĕ те пур-ха. Чăн та, вĕсене паянхи кун пачах та урăх тĕллевсемпе усă кураççĕ. Кăшт маларах çав тĕлеллех йывăçран тунă лаша вити те (тĕрĕсрех, иккĕ те) пулнă. Унпа юнашар — конюх пÿрчĕ. Çав пÿрт чăннипе талăкĕпех уçă пулнă, — эппин, вăл хăйне майлă хурал пÿрчĕ. Ку вырăнтах пушар чухне усă курмалли хатĕр-хĕтĕр упраннă. Сăмахран, лашапа кÿлмелли урапа çинчи ал вăйĕпе ĕçлекен нассус. Çав нассусран юлнă уни-кунисем темиçе çул каялла кăна-ха фелдьдшер-акушер пункчĕ таврашĕнче выртса çÿретчĕç.

Пăлакасси тата Кословккă хушшинчи çеремлĕхре кĕске тапхăрта пĕчĕкке ипподром та пулнă. Ун умĕнхи вăхăтра, кăшт маларах — футбол тата волейбол лаптăкĕсем. Çывăхрах вырнаçнă клуба, халь пачах урăх тĕлтескере, çав лаптăксен хуçи пулнă теме май пур. Ку вырăнта вăй-хал вăййисене вылясах ĕнтĕ Кословккăри И.Ф.Хитров, А.Н.Долгов тата Е.Н.Долгов район шайĕнчи паллă волейболистсем пулса тăнă.

Хальхи лавкка тата клуб тĕлнелле 1960-мĕш çулсенче тата, тен, ун хыççăн темиçе çул кантăр усрамалли вырăн пулнă. Çавна май унта йывăç тата тимĕр тылăсем те усраннă. Уçă тÿпе айĕнчех. Вăхăт çитсен ял хĕрарăмĕсем кантăра тылласа сÿс тунă. Тахăш çулхине упранакан кантăра тем сăлтавпа вут хыпса илнĕ, пушар тухнă. Çавăнтанпа вара кантăр ÿстерсе сÿс тăвассине те колхозра тек туса пыман.

Паллă çынсем, ытти харкамлăхсем

• Комаров Павел Степанович (XIX ĕмĕр-XX ĕмĕр), — Раççей империйĕн Лăпкă океан флотĕнчи Владивостокри моряксен пăлхавне (1907) активлă хутшăннăскер.
• Осипов Петр Григорьевич (1921-?), — Аслă Атилĕх вăрçин паттăрĕ, пилот, вăрçă хыççăн эскадрилья командирĕ пулнă. Хăшпĕр хыпарсем тăрăх, Одесса хулинче (Украина) ăна асăнса лартнă палăк та пур.
• Мазяков Юрий Емельянович (1950 çур.) — юрăç, Чăваш Енĕн тава тивĕçлĕ артисчĕ (1994),тĕрлĕрен мусăк йĕркелĕмĕсен солисчĕ..
• Колпакова Светлана Георгиевна, Чăваш Енĕн тава тивĕçлĕ вĕрентевçи, 1989-мĕш çултанпа Шупашкар районĕнчи Толик Хураскинчи вăтам шкул директорĕ, патшалăх ĕçлевçин, Чăваш Енĕн пĕрремĕш президенчĕн Николай Фёдоровăн вĕрентекенĕcенчен пĕри пулнă.
• Волков Николай Семёнович, — фотожурналист.
• Сурков Владимир Петрович - Чăвашрадио дикторĕ (1982-1992).
• Тарасов Арсений Алексеевич (1956 çур.), — чăваш çыравçи, драматургĕ, журналист.
• Фёдоров Владимир Фёдорович (1943-?), — вырăнти поэт, "Пăлакасси вальсĕ" текен хайлавăн авторĕсенчен пĕри (сăввине çыраканĕ); энергетик (инженер-электрик) пулса ĕçленĕ.
• Чумерин Алексей Николаевич (1972 çур.) — сăваплăхçă, протоиерей (2006), Чăваш республикинчи Çĕмĕрле районĕнчи Хутарти Питĕ Сăваплă Турамăш Пукравĕн храмĕн Приххучĕн тытсатăравçи (1997), 11 (вунпĕр) ача ашшĕ.
• Комаров Родион Иванович, — усламçă, Шупашкарти "Мозаика-К" ОООн (2001-2014) пуçлăхĕ.
• Кудрявцев Вениамин Константинович(1938-2018), — шохвĕр, вĕрентевçĕ, "Гвардеец" колхозăн тĕп инженерĕ тата Патăрьеленчи йĕркелĕмсенчи ертсе пыракан вырăнсенче те ĕçленĕ. 1992-мĕш çулхи Чăваш президенчĕн суйлавĕнче Л.Прокопьевăн шаннă çынни пулнă.
• Мазяков Пётр Васильевич — юханшыв карапĕн капитанĕ (Чулхула облаçĕ).

Кăсăклă фактсем

1963-мĕш çулта А.Г.Николаев космонавта илсе çÿрекен автомобильсен кортежĕ Пăлакасси çумĕпе иртсе кайнине А.А.Тарасов çапла аса илет:

Пирĕн мухтавлă, Ленин орденлă «Гвардеец» колхоза /Патăрьел районĕ/ илсе килнĕ пулмалла ăна. Манăн тăван Пăлакасси ялĕ çумĕпе иртсе каймалла Николаевпа хăнасен. Шкул ачисене чечексемпе аслă çул хĕрне тăратса тухнă. Пĕр арçын /вăл колхозри партком секретарĕ пулнине эпĕ ун чухне, паллах, пĕлмен/: «Эсĕ, ачи, кай-ха кунтан», - тесе мана яла хăваласа ячĕ. Пÿрт умĕнчи тусан çинче выляса вараланнăскер тата çĕтĕкрех çипуçлă шĕпĕн /чухăн пурăнаттăмăр çав/ хаклă хăнасен куçĕ умне курăнса мухтавлă пуян хуçалăхăн ятне яма пултарасран асăрханнă пулĕ-тĕр ĕнтĕ. Эпĕ куççуле çанă вĕçĕпе шăлса килелле танккарăм <...>

Каçăсем

• Публикации » Тăван ялăм, савнă ял Пăлакасси.
• Пăлакасси ялĕ.
• | Подслушано | Булаково | Козловка |(ĕçлемен каçă)