Раççей империйĕ

(Раççей Империйĕ ҫинчен куҫарнӑ)

Раççей импе́рийĕ; çаплах Раççей патшалахĕ е Раççей (реформăчченхи вырăс. Россійская Имперія) — Вырăс патшалăхĕн 1721 çултанпа Февраль революцийĕ хыççăн 1917 çулта республикăна куçариччен ячĕ. Импери çуралнине Аслă Çурçĕр вăрçи вĕçленсен вырăс патши Аслă Пётр I пĕлтерет[1]. Раççей империн тĕп хули малтан Санкт-Петербург 1713—1728 çулсенче, кайран Мускав 1728—1730 çулсенче, тепĕртакран каллех Санкт-Петербург 1730—1917 çулсенче (1914 хулана Петроград ята куçарнă) пулнă.

Раççей империйĕ Çĕр çинче хăçан та пулин йĕркеленнĕ патшалăхсем хушшинче лаптăкĕпе виççĕмĕш (Монгол тата Британи империсем хыççăн) — унăн территорийĕ çурçĕрте Çурçĕр Пăрлă океанĕнчен пуçласа кăнтăрти Хура тинĕсе çити, анăçри Балти тинĕсĕнчентухăçри Лăпкă океана çити сарăлса выртнă. Империн пуçлăхĕ— пĕтĕм раççей императорĕ, 1905 çулчен нимĕнпе те чарман абсолют влаçпа усă курнă. 1917 çулхи авăнăн 1- (14-) мĕшĕнче Раççейре официаллă республика пулса тăнине пĕлтернĕ. Империн саккун тăвакан органне — Патшалăх Думине — çав çулхи юпан 6- (19-) мĕшĕнче салатса янă.

Истори

тӳрлет
Раççей Федерацийĕ  Раççей Федерацийĕ Раççей кун-çулĕ

Авалхи славянсемруссем IX ĕмĕр
Киев Руçĕ 862—1242
Вырăс кнеçлĕхĕсем XII—XVI:
• Новгород республики 1136—1478
• Улатимĕр кнеçлĕхĕ 1157—1363
• Литва, Вырăс, Жемойта тата урăххисем 1236—1569
Мускав кнеçлĕхĕ 1263—1478
Вырăс патшалăхĕ 1478—1721
Раҫҫей империйӗ 1721—1917
 Раççей республики 1917
• Совет Раççейĕ 1917—1922
• Альтернативлă йĕркелӳсем 1917—1924
Совет Союзĕ 1922—1991
Раççей Федерацийĕ 1991 çултанпа


Ертӳçисем | Хронологи | Экспанси
Пĕрлешĕвĕ: XIV—XVI ĕмĕрсем | 1922
Аркану: XII ĕмĕр | 1917 | 1991

Проект | Портал | Категори


Территори

тӳрлет

Раççей империн географийĕ: 35°38’17" — 77°36’40" çурçĕр анлăхĕ тата 17°38’ — 169°44’ анăç вăрăмлăхĕ.

Раççей империн XIX ĕмĕр вĕçнелле территории лаптăкĕ — 21,8 млн км² (Тип çĕрĕн 1/6 пайĕ) — вăл тĕнчере иккĕмĕш вырăнта, Британи империйĕ хыççăн.

Администраци пайланӑвӗ

тӳрлет

Раҫҫей Империйӗ кĕпĕрнесенче, облаçсенче, ҫарлӑхсенче (войскосенче), тӑрӑхсенче (округсенче), хуласенче тата ханлӑхсенче тӗрлӗ вӑхӑтра пайланнӑ.

Халăхĕ

тӳрлет

Халăх йышĕ

тӳрлет


Раççей империн пысăк хулисем

тӳрлет

Раççей империн пысăк хулисем 1897 çулхи халăх çыравĕпе (пин çын):

  1. Санкт-Петербург — 1265
  2. Мускав — 1039
  3. Варшава— 626
  4. Одесса — 404
  5. Лодзь — 314
  6. Рига — 282
  7. Кейӳ — 248
  8. Харьков — 174
  9. Тбилиси (Тифлис) — 160
  10. Ташкент — 156
  11. Вильнюс (Вильна) — 155
  12. Сарăту — 137
  13. Хусан — 130
  14. Ростов-Тан-çинчи — 120
  15. Тулă — 115
  16. Аçтăрхан — 113
  17. Днепропетровск (Екатеринослав) — 113
  18. Баку — 112
  19. Кишинёв — 109
  20. Хельсинки (Гельсингфорс) — 93
  21. Ăренпур — 72

Пысăк хуласем, 1914 çулхи хаклавпа (пин çын):

  1. Санкт-Петербург — 2119
  2. Мускав — 1763
  3. Варшава — 864
  4. Рига — 558
  5. Кейӳ — 520
  6. Одесса — 500
  7. Лодзь — 378
  8. Тбилиси (Тифлис) — 307
  9. Харьков — 245
  10. Сарăту — 236
  11. Баку — 232
  12. Днепропетровск (Екатеринослав) — 211
  13. Вильнюс (Вильна) — 204
  14. Хусан — 194
  15. Ростов-Тан-çинчи — 172
  16. Аçтăрхан — 152
  17. Иваново (Иваново-Вознесенск) — 146
  18. Самар — 144
  19. Тула — 140
  20. Омск — 135
  21. Даугавпилс (Двинск) — 113

Императорсем тата влаç органĕсем

тӳрлет

Пĕтĕм Раççей императорĕсем

тӳрлет
 
Елизавета Петровна, раççей арăм-император

Ертсе пыракан Сенат

тӳрлет
Тĕп статья: Сенат (Раççей)


Ертсе пыракан сăваплă Синод

тӳрлет

Патшалăх думи

тӳрлет


Кĕпернетĕрсем

тӳрлет
Тĕп статья: Кĕпернеттĕр


Экономика

тӳрлет

Патшалăхăн наци тупăшĕ — 16,4 млрд тенкĕ (тĕнчен 7,4 %).

Хĕçпăшаллă вăйсем

тӳрлет
Ӳкерчĕк:RussiansoldiersinthetrenchesduringtheWWl.jpg
Раççей салтакĕсем окопра, Пĕрремĕш Тĕнче вăрçин фрончĕ.
 
Суворовăн Альп урлă каçăвĕ.
Тĕп статья: Синод тапхăрĕ


Этеплĕх

тӳрлет
Тĕп статья: Раççей культури


Литература

тӳрлет

Синематограф

тӳрлет

Архитектура

тӳрлет

Вуламалли

тӳрлет
  • Рашин А. Г. Население России за 100 лет (1811—1913 гг.). — М.: Госстатиздат, 1956. — 352 с.

Каçăсем

тӳрлет

Асăрхавсем

тӳрлет
  1. ^ http://elib.ispu.ru/library/history/index.html 2010 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.


  Раççей империн императорĕсем
Пётр I Алексеевич | Екатерина I Алексеевна | Пётр II Алексеевич | Анна Иоанновна | Иван VI Антонович | Елизавета Петровна | Пётр III Фёдорович | Екатерина II Алексеевна | Павел I Петрович | Александр I Павлович | Николай I Павлович | Александр II Николаевич | Александр III Александрович | Николай II Александрович