Çĕр

Ытти пĕлтерĕшсене Çĕр (пĕлтерĕшĕсем) статьяра пăхăр.

Çĕр (астрономи символĕ: ) — Хĕвелтен виççĕмĕш тăракан планета, хĕвелĕн спутникĕ. Ун патĕнче çаврăнса тăрать. Хăйĕн йĕри тавра 24 сехет (пĕр кун) хушинче, хĕвель йĕри тавра 12 уйăх (пĕр çул) хушинче çаврăнать. Çулла хĕвел патне çывăха пырать те çӳле хăпарать, хĕлле инçете каять те аяла анать.

Çĕр
Çĕр чăмăрĕ.
Физика пахалăхĕсем
Экватор радиусĕ, çм	6378,14
Поляр радиусĕ, çм	6356,78
Вăтам радиусĕ, çм	6371,3
Экватор тăршшĕ, çм	40 075
Калăпăшĕ, çм³	1,0832×1012
Йывăрăшĕ, кг	5,9737×1024
Тачăлăхĕ, г/см³	5,515
лаптăкĕ, çм²	510 065 700
Ирĕклĕ ӳкен хăвăртлăхĕн ӳсĕмĕ, экватор çинче, м/ç²	9,766
Иккĕмĕш космослăх хăвăртлăхĕ, м/ç	11 180
Çаврăнун сидер тапхăрĕ, сех.	23,934
Орбитăн экватор патĕнчи тайлăмĕ, °	23,45
Çийĕнчи температура, К	мин. вăтам чи вĕри 185 287 331
Çийĕнчи атмосфера пусăмĕ, кПа	101,325
Орбита пахалăхĕсем
Хĕвелтен аяк вăтам хушă, çм	149 597 890 (1,0 а. в.)
Перигели, çм	147 100 000
Афели, çм	152 100 000
Сидер çулĕн тапхăрĕ, кунсем	365,256366
Вăтам орбита хăвăртлăхĕ, м/ç	29 785,9
Орбитăн эксцкентритечĕ	0,01671022
Эклиптика тӳремĕнчен орбита тайăмĕ, °	0,00005
Орбитăн çавракăшĕ, çм	924 375 700
спутникĕсем	1 (Уйăх)
спутник шутланать	Хĕвел
Атмосфера тытăмĕн шучĕ, %
Азот	77
Йӳçлĕк	21
Аргон	1
Углерод икĕйӳçĕлĕхĕ, шыв пăсĕ	йĕрĕсем

Çĕрĕн кун-çулĕ

Çĕр тата ытти Хĕвел системин планетисем 4,54 млрд çул каялла пĕрлĕх Хĕвел тĕтрелĕхĕнчен, диск евĕр тусанпа газран, Хĕвел хыççăн пулса тăнă.

Çĕр тытăмĕ

Хорми

Çĕр ушкăнĕн планетисен калăпăшĕсене танлаштарни (сулахайран сылтăмалла): Меркурий, Венера, Çĕр, Марс

Çĕр çаврака, тăпраран, хăйăртан, тăмран, шывран, сывлăшран тăрать.

Хими тытăмĕ

Ф. У. Кларкăн Çĕр витĕмĕнчи йӳçĕлĕхсен таблици

Çыхăнăвĕ	Хормули	Процентлă шучĕ
Вутчул-çĕр	SiO2	59,71 %
Тăм-çĕр	Al2O3	15,41 %
Кальци йӳçĕлĕхĕ	CaO	4,90 %
Магни йӳçĕлĕхĕ	MgO	4,36 %
Натри йӳçĕлĕхĕ	Na2O	3,55 %
Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (II)	FeO	3,52 %
Кали йӳçĕлĕхĕ	K2O	2,80 %
Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (III)	Fe2O3	2,63 %
Шыв	H2O	1,52 %
Титан икĕйӳçĕлĕкĕ	TiO2	0,60 %
Фосфор пентоксичĕ	P2O5	0,22 %
Пурĕпе		99,22 %

Çĕрĕн йывăрăшĕ 5,98 яхăн·10²⁴ кг тан. Вăл чылайрах тимĕртен (32,1 %), йӳçамăшрен (30,1 %), кремнирен (15,1 %), магнирен (13,9 %), кӳкĕртрен (2,9 %), никкĕльрен (1,8 %), кальцирен (1,5 %) и алюминирен (1,4 %) тытăнса тăрать; ытти элеменчĕсем çине 1,2 % юлать.

Шалти тытăмĕ

Çĕрĕн пĕтĕмĕшлĕ тытăмĕ

Çĕрĕн мантийĕ

Çĕр моделĕ

Манти — Çĕрĕн силикатлă çавра капламĕ. Вăл ытларах ту тăприллĕ перидотитсенчен — магни, тимĕр, кальци селикачĕсенчен тăрать. Мантийĕн ту тăприсем кăштах шăраннисем Çĕр витĕмĕн çӳлти сийне хăпарнă çем базальт е унăн евĕр шăранчăкĕсем пулса тухаççĕ. Манти Çĕр йывăрăшĕн 67 %, 83 % яхăн калăпăшĕн пайĕ пулать. Вăл Çĕр витĕмĕн аялти чиккинчен 5 — 70 километр пуçланса, тĕшĕн чиккине çити, 2900 км пырать.

Çĕрĕн тĕшĕ

Тĕшши тимĕр-никĕль хутăш шăранчăкĕсенчен, ытти сидерофиллă элементсенчен тăрать.

Тектоника платформисем

Çĕрĕн тектоникă платхормисен картти.

Плита ячĕ	Лаптăкĕ 106 км2	Витĕмлех лаптăкĕ
Африка плитти	61,3	Африка
Антарктика плитти	60,9	Антарктика
Австрали плитти	47,2	Австрали
Еврази плитти	67,8	Ази тата Европа
Çурçĕр Америка плитти	75,9	Çурçĕр Америка тата çурçĕр-тухăç Çĕпĕр
Кăнтăр Америка плитти	43,6	Кăнтăр Америка
Лăпкă океан плитти	103,3	Лăпкă океан

Уйăх

Çĕр Уйăх çинчен курăнни

Ячĕ	Диаметр	Йывăрăшĕ	Мăн çурма тĕнĕлĕ	Çаврăну тапхăрĕ
Уйăх	3 474,8 км	7,349·1022 кг	384 400 км	27 кун 7 сехет 43,7 минут

Каçăсем

• Всемирная статистика в реальном времени(выр.)
• Профиль Земли— Исследование Солнечной системы2013 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 11-мӗшӗнче архивланӑ. — NASA.(акăлч.)
• Измерения температуры и осадков — National Climatic Data Center(акăлч.)
• Изменения климата 2022 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 15-мӗшӗнче архивланӑ. — NASA(акăлч.)
• Геомагнетизм Земли — Геологическая служба США(акăлч.)
• Фотографии Земли на сайте NASA (акăлч.). çăлкуçран архивланă 30 Ака уйӑхӗн 2009.
• Земная обсерватория — NASA(акăлч.)

Ку астрономипе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.