Уйăх (Çĕр çулташĕ)
(Уйăх (спутник) ҫинчен куҫарнӑ)
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Уйăх пăхăр.Уйăх — Çĕре чи çывăх астрономилле объект тата унăн çулташĕ, эппин лешĕн йĕри-тавра çаврăнса тăрать. Хĕвел системинче пысăккăшĕпе пиллĕкмĕш çулташ. Атмосфери çук[3].
 | |
| категори | спутник |
| Орбита палăрăмĕсем | |
|---|---|
| Афели | |
| Перигели | |
| периапсида | 363 104 км (356 400 – 370 400 км) |
| апоапсида | 405 696 км (404 000 – 406 700 км) |
| Мăн çуртĕнĕл | 384 399 км 0,00257 а. е. |
| Орбитăллă эксцентриситет | 0,0549 (вăтам) |
| Орбитăллă тапхăрĕ | |
| Сидери тапхăрĕ | 27,321582 кун 27 кун 7 сехет 43,1 мин |
| Орбитăллă хăвăртлăхĕ | 1,023 км/ç (вăтам)[1] |
| Вăтам аномали | |
| Тайăмĕ | 5,145° эклиптики[2] |
| Хăпаракан çыххин долготти | (чакни) 1 пĕр çаврăм 18,6 çулта |
| Перицентрăн аргуменчĕ | (хăпарни) 1 пĕр çаврăм 8,85 çулта |
| Физика пахалăхĕсем | |
| Размер | |
| Экваториаллă радиусĕ | 1738,14 км 0,273 çĕрĕн |
| Полярлă радиусĕ | 1735,97 км 0,273 земных |
| Планета пичĕн лаптăкĕ | 3,793·107 км² 0,074 çĕрĕн |
| Хĕсĕнни | |
| Калăпăш | 2,1958·1010 км³ 0,020 çĕрĕн |
| Масса | 7,3477·1022 кг 0,0123 çĕрĕн |
| Вăтам йăвăлăх | 3,3464 г/см³ |
| Экватăрти йывăрăшăн вăйĕ | 1,62 м/ç² |
| Иккĕмĕш космос хăвăртлăхĕ | 2,38 км/ç |
| Сидерлĕ çаврăнăвăн тапхăрĕ | синхронлă (яланах Çĕр патне пĕр енĕпе çăврăннă) |
| Экватăрти çаврăну йĕрлĕ хăвăртлăхĕ | |
| Çаврăну тĕнĕлĕ эклиптика тайăмĕ | 1,5424° (эклиптика тĕлĕшĕпе) |
| çурçĕр полюсĕнче Тӳррĕн хăпарни | |
| Тайăнни | |
| Альбедо | 0,12 |
| Планета пичĕн температури | |
| Чи сивĕ | 100 К (−173 °C) (экватор) 33 К (−240 °C) |
| Вăтам | 220 К (−53 °C) 130 К (−143 °C) |
| Чи вĕри | 390 К (117 °C) 230 К (−43 °C) |
| атмосферăн йышĕ | |
| Планета питĕнчи пусăмĕ | |
.svg){kind=small}
Курăнакан çăлтăрла кап - −2,5/−12,9 −12,74 (тулли чухне). Çĕр çине, туллилле, 0,25 — 1 лк çутăлăх парать.
Ят
тӳрлетВырăсла Луна сăмах праслав. *luna < пра-и.е. *louksnā́ «çутă» сăмахпа çыхантараççĕ, çак индоевропа формине лат. lūna «уйăх»[4] сăмах та тухать. Грексем Çĕр спутникне Селена (ав.гр. Σελήνη) тенĕ, авалхи египт — Ях (Иях)[5], вавилонта — Син[6].
Сăнав
тӳрлет
Уйăхăн кĕтес виçийĕ хĕвелĕнине питĕ çывăх - çур градус яхăннелле.
Ту породисем
тӳрлетУйăх грунчĕн хуташĕ тинĕс тата материк районĕсенче самях ылмашать. Уйăх породисенче тимĕр, шыв, вĕçекен компанентсем сахал.
| Элементсем | «Луна-20» аппаратпа илсе килнĕ | «Луна-16» илсе килнĕ |
|---|---|---|
| Si | 20,0 | 20,0 |
| Ti | 0,28 | 1,9 |
| Al | 12,5 | 8,7 |
| Cr | 0,11 | 0,20 |
| Fe | 5,1 | 13,7 |
| Mg | 5,7 | 5,3 |
| Ca | 10,3 | 9,2 |
| Na | 0,26 | 0,32 |
| K | 0,05 | 0,12 |
«Луна-20» АМС материк районĕнчен, «Луна-16» тинĕс районенчен грунт илсе килнĕ[10].
Çавăн пекех пăхăр
тӳрлетЛитература
тӳрлетКĕнекесем
тӳрлет- Петров В.П Здравствуй, Луна!. — Лениздат. — 24500 экз.
- Шевченко В.В. Луна и ее наблюдение. — Наука. — 100000 экз.
- Уманский С.П. Луна — седьмой континент. — Знание. — 45000 экз. — ISBN 5-07-000408-5
- Шкуратов Ю. Г. Луна далёкая и близкая. — Харьковский нац. университет им. В. Н. Каразина. — ISBN 966-623-370-3
- Роберт Хейзен История Земли: От звездной пыли — к живой планете: Первые 4 500 000 000 лет. — Альпина Нон-фикшн. — 364 p. — ISBN 978-5-91671-706-8
Статьясем
тӳрлет- Луна / Михайлов А. А., Виноградов А. П. // Ошибка: не задан параметр Шаблон:Para в шаблоне {{публикация}}. — +3-е изд
−{{{2}}} — Шаблон:Публикаци/место : Советская Энциклопедия, 1974. — Т. 15 : Ломбард — Мезитол.Шаблон:Публикаци/страницы — 629 000 экз. - Шаблон:ФЭ
Асăрхавсем
тӳрлет- ^ Солнечная система. — Физматлит. — ISBN 978-5-9221-0989-5
- ^ Астрономический Календарь. Постоянная часть.. — Наука, главная редакция физико-математической литературы.
- ^ Уйӑх либраци тӗсӗсем 2020 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ Фасмер М. Этимологический словарь русского языка Т. 2.
- ^ Коростовцев Михаил Александрович Религия древнего Египта. — Наука. — Т. 3.
- ^ Син, божество // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
- ^ NASA STS-107 Shuttle Mission Imagery: STS107-E-05695.
- ^ NASA STS-107 Shuttle Mission Imagery: STS107-E-05697.
- ^ А.Цимбальникова, М.Паливцова, И.Франа, А.Машталка Химический состав фрагментов кристаллических пород и образцов реголита «Луны-16» и «Луны-20». — Наука.
- ^ Геофизические и геохимические особенности Луны.
Каçăсем
тӳрлет- Луна — статья из энциклопедии «Кругосвет»
- Теории и версии происхождения Луны 2009 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
- Фазы Луны
- Фазы Луны, перигеи и апогеи, покрытия звезд и затмения 2011 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
- Данные о Луне (ГАИШ)
- Бурба Г. Большая одиссея (Популярная статья о полётах на Луну)
- Цветная фотография Луны
- Фотографии Луны, сделанные с наземных телескопов
- Сайт Google Moon с фотографиями и картами лунной поверхности
- Virtual Moon Atlas Software (GPL)(акăлч.)
- Интерактивная карта Луны 2011 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.(акăлч.)
- История лунной картографии 2015 ҫулхи Ака уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ.
- Лекцисем
- «Вода сухой Луны» Шевченко В. В., лекция в Московском планетарии, 20.03.2013 (видео)
- Документаллă фильмсем
- «С точки зрения науки: Тайны Луны» (акăл. Naked Science: Moon Mysteries) — научно-популярный фильм, 2005, National Geographic
- «С точки зрения науки: Загадки Луны» (акăл. Naked Science: Moon Mysteries) — научно-популярный фильм, 2007, National Geographic
- «С точки зрения науки: Заселение Луны» (акăл. Naked Science: Living on the Moon) — научно-популярный фильм, 2009, National Geographic
- «С точки зрения науки: Земля без Луны» (акăл. Naked Science: Earth without the Moon) — научно-популярный фильм, 2010, National Geographic
- «Добыча полезных ископаемых на Луне» (акăл. Mining the Moon) — научно-популярный фильм, 2011, Discovery
- Битва за Луну документальный фильм, 2010, (Телестудия Роскосмоса)
Шаблон:Уйăх Шаблон:Çĕр ушкăнĕнчи планетăсен спутникĕсем Шаблон:Хĕвел системин спутникĕсем