Хура тинĕс

Хура тинĕс (выр. Чёрное море, абх. Амшын Еиқәа, каб.-черк. Хы шIуцIэ, грек Μαύρη θάλασσα, пăлх. Черно море, укр. Чорне море, груз. შავი ზღვა, рум. Marea Neagră, крым-тут. Qara deñiz, туркк. Karadeniz) — çĕрсем хушшинче вырăнаçнă, Атлантика океанĕпĕ çыхăннă тинĕс. Шывĕ тăварлă. Тинĕс Раççей, Украина, Грузи, Турци, Болгари тата Румыни çыранĕсем хушшинче вырăнаçнă. Хура тинĕс тăрăх Европăпа Пĕчĕк Ази хушшинчи чикĕ иртет.

Хура тинĕс
Вăрăммăшĕ	1150 км
Анлăшĕ	580 км
Лаптăк	422 000 км²
Калăпăш	555 000 км³
Çыран хĕррин вăрăммăшĕ	3400 км³
Чи тарăнăшĕ	2210 м
Вăтам тарăнăш	1240 м
Шыв пухăмĕн лаптăкĕ	2 млн ытла км²
Юхса кĕрекен шывсем	Тăнай, Днестр, Тăнăвар

Лаптăкĕ — 422 000 км², чи тарăн вырăн — 2210 метр. 150 метртан аяларах сероводород кăна, çавăнпа та унран тарăнрах вырăнсенче нимĕнле чĕрĕ чун та пурăнмасть.

Хура тинĕс вырăнĕнче пулна кӳлĕ çакăн пек пулма пултарнă

Судак тинĕс хӳтти (Крым)

Тинĕс Босфор проливĕ тăрăх Мрамор тинĕсĕпе, Керчь тинĕс пырĕ тăрăх Азов тинĕсĕпе çыхăннă.

Ячĕ

Грексем ку тинĕсе Понт Аксински (ав.гр. Πόντος Ἄξενος Япăх кĕтсе илекен тинĕс) тенĕ. Каярахпа, тинĕс çыранĕсене тишкерсе тухнă хыççăн тинĕсе Понт Эвксински ят панă (Лайăх кетсе илекен тинĕс). Хальхи ячĕ сероводородран пулнă тесе шутлаççĕ. Якорьсем 150 метр аяларах самай вăхăт тăнă хыççăн хура тĕслĕ пулса ларнă. Çавна пулах тинĕсе моряксем хура ята панă.

Портсем

Паллă портсем: Батуми, Бургас, Варна, Стамбул, Керчь, Констанца, Новороссийск, Одесса, Поти, Севастополь, Сочи, Сухум, Ялта.

Тинĕс хĕрринче курортсем питĕ нумай.

Вуламалли

• Светорада Колесник. Черное море в свете Доктрины Культуры Здоровья//Новая Ялта. — 2009. — 17 марта (№41).
• Виноградов К. А. Очерки по истории отечественных гидробиологических исследований на Черном море. — Изд-во АН УССР.
• Агбунов М. В. Античная лоция Чёрного моря. — М.:Наука, 1987. — 156 с.
• Сорокин Ю. И. Чёрное море: Природа, ресурсы. — М.:Наука, 1982. — 217 с.
• Филиппов Д. М. Циркуляция и структура вод Чёрного моря. — М.: Наука, 1968. — 136 с.
• Кузьминская Г. Г. Чёрное море. — Краснодар: Кн. изд-во, 1972. — 92 с.
• Степанов В., Андреев В. Чёрное море. — Л.: Гидрометеоиздат, 1981. — 160 с.
• Зайцев Ю. П., Поликарпов Г. Г. Экологические процессы в критических зонах Чёрного моря (синтез результатов двух направлений исследований с середины XX до начала XXI веков) // Мор. екол. журн. — 2002. — 1, N 1. — С. 33-55.(ĕçлемен каçă)
• Иванов М. В., Вайнштейн М. В., Гальченко М. Ф. и др. Распределение и геохимическая активность бактерий в осадках // Изучение генезиса нефти и газа в Болгарском секторе Чёрного моря. София, 1984. С. 150—181.
• Биркун А. А. мл., Кривохижин С. В. Звери Чёрного Моря. — Симферополь: Таврия, 1996. — 96 с. ISBN 5-7780-0773-6
• Как «Александр Ковалевский» Бориса Савинкова спасал. «Природа», № 7, 2001.(выр.)

Каçăсем

• Южное отделение Института океанологии РАН Архивленĕ 13 Кӑрлач уйӑхӗн 2009 çулта.(выр.)
• The Southern Branch of the P.P. Shirshov Institute of Oceanology Архивленĕ 13 Кӑрлач уйӑхӗн 2009 çулта.(акăлч.)
• Институт биологии южных морей им. А. О. Ковалевского Архивленĕ 20 Раштав уйӑхӗн 2016 çулта.(выр.)(акăлч.)
• Сайт Комиссии по защите Чёрного моря от загрязнения(акăлч.)
• Космический мониторинг побережья и акватории Чёрного моря Архивленĕ 16 Ҫу уйӑхӗн 2019 çулта.(выр.)(акăлч.)
• Структура водных слоев Чёрного моря статья Р. Тузикова, кандидата геолого-минералогических наук.
• Петко Димитров, Димитър Димитров. Чёрное море. Потоп и древние мифы. Варна, 2008 Архивленĕ 16 Ҫурла уйӑхӗн 2016 çулта.
• Особенности Чёрного моря

Фауна

• Дельфины Чёрного моря(выр.)
• Крабы Чёрного моря(выр.)
• Проблема экзотических видов в Чёрном, Азовском и Каспийском морях(выр.)
• Чёрное море и его обитатели(выр.)