Чулман

(Чулман Атăл ҫинчен куҫарнӑ)

Чулман (тут. Чулман Идель, çаран мари Чолман, удм. Кам, пушк. Кама) — Атăлăн сулахай юппи. Атăлăн чи пысăк юппи.

Чулман Атăл
Пермьри автомбиль кĕперĕ
Пермьри автомбиль кĕперĕ
Характеристика
Тăршшĕ 1805 км
Бассейн  лаптăкĕ  507 000 км²
Шыв системи Атăл → Каспи тинĕсĕ
Шыв тăкакĕ 4100 м³/ç (Чистай патĕнче)
Шыв юххи
Шыв пуçламăшĕ Тури Чулман Атăл сăртлăхĕ
 • Вырнаçу Кулига (Удмурти Республикин Кез районĕ )
 • Çӳллĕшĕ 335
 · Координатсем 58°11′42″ с. ш. 53°45′15″ в. д.HGЯOШаблон:Карттă/Бк/O
Шыв вăрри Куйбышев шыв усравĕ
 • Çӳллĕшĕ 36 м
 · Координатсем 55°21′50″ с. ш. 49°59′52″ в. д.HGЯO{{#coordinates:}}: нельзя иметь более одной первичной метки на страницеШаблон:Карттă/Бк/N
Юханшыв тайлăмĕ 0,11 м/км
Вырнаçни
Патшалăх Раççей Федерацийĕ Раççей Федерацийĕ
Регион Удмурт Республики, Перĕм Ен, Киров облаçĕ, Тутарстан
Чулман (Раççей)
Точка
Точка
— шыв пуçламăшĕ, — шыв вăрри

Юханшыв тăршшĕ 1 805 çухрăм, бассейн лаптăкĕ 507 км2. Тури Чулман сăртлăхĕнче юхма пуçлать те Куйбышев шывуправĕн Чулман кӳлмекне юхса кĕрет.

Юпписем

тӳрлет

Пурĕ юханшыв бассейнĕнче 73 718 юханшыв, вĕсенчен 94,5 % — 10 çухрăмран та пĕчĕкрех юханшывсем. Тĕп юпписем:

Атăл е Чулма çырма

тӳрлет

Атăлпа Чулма çырма пысăкăшĕ пĕр пек, анчах та тĕп юханшыв вырăнне Атăла шутлаççĕ. Ку вăл историпе çыхăннă пулăм. Гидрологи уйрăмлăхĕсене пăхсан вара тĕп юханшыв вырăнне Чулма шутланмалла: унăн бассейн лаптăкĕ пысăкрах, вăтамран шыв калăпăшĕ ытларах юхать, тинĕс шайĕнчи вăтамри çӳллĕшĕ пысăкрах. Çапла вара гидрологи уйрăмлăхĕсене тĕпе хурсан Каспи тинĕсне Чулма юхса кĕрет теме май пур.

Упоминания в источниках

тӳрлет

Выдающийся русский историк, этнограф и географ ХVII в. В.Н. Татищев в своей «Истории Российской»:

«Вниз по Каме жили биляры, или болгары, и Чолматы… ныне остатки их чуваша, которых и вниз по Волге довольно, наполняли весь уезд Казанской и Симбирской!»

Милкович

«О болгарском народе, коль назывался чолматы, и живали внизъ по Каме реке, изъявляя, что они реку Каму именуютъ Чолма, а татары Чолманъ Идель.

Закамские чуваши Чистопольского района Республики Татарстан до сих пор называют реку Каму - Чулма , от него и город Набережные Челны (Чаллы Яр, Чуллă Çыр).