Улатимĕр кĕпĕрни

Улати́мĕр кĕпĕрни — Раççей империн тата РСФСР-н 1796 —1929 çулсенчи администрациллĕ-территориллĕ виçи. Кĕпĕрне хули — Улатимĕр.

Тавралăхĕ

Улатимĕр кĕпĕрни 1821 çулта

Улатимĕр кĕпĕрни çурçĕр енче Ярославль тата Кострома, тухăç енчен — Чулхула, анăç енчен — Мускав тата Тĕвер, кăнтăр енчен — Тамбов тата Кисан кĕпернисемпе чикĕ тытнă.

1918 çулчен кĕпĕрне 40 339 çухрăм² (45 910 км²), Стрельбицкин шутлавĕпе - 42 930,5 çухрăм², çав шутра кӳлĕсем патĕнче 99 çухрăма² яхăн. 1926 çулта кĕпернен лаптăкĕ 33 023 км² çитнĕ. Хĕвел тухăçĕнчен хĕвел анăçнелле чи нумай тăсăлăвĕ 325 çухрăм (347 километр), анлăшĕ çурçĕртен кăнтăралла 240 çухрăм (256 километр).

Кун-çулĕ

Администрациллĕ пайлану

Ӳкерчĕк:Vlad gub.png

Улатимĕр кĕпĕрнин админстрациллĕ пайĕсем, 1803-1918 çç.

Йĕркеленĕ саманта 1796 çулта кĕпернере 10 уес пулнă: Улатимĕр, Вязники, Гороховец, Меленки, Мурăм, Переславль, Пукрав, Суздаль, Шуя, Юрий.

1803 çулта тепĕр 3 уеса йĕркеленĕ: Александров, Ковров тата Судогода.

Çакăн пек администрациллĕ пайлану 1918 çулчен тытăнса тăнă. XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнче кĕпĕрне йышне 13 уес кĕнĕ, вĕсем 222 вулăсран тытăнса тăнă.

№	Уес	Уес хули	Лаптăк, çухрăм²	Халăх йышĕ^[1] (1897), çын
1	Александров	Александров (6 810 чел.)	2 886,8	100 371
2	Улатимĕр	Улатимĕр (28 479 чел.)	2 402,5	160 996
3	Вязники	Вязники (8 862 çын)	3 309,6	86 352
4	Гороховец	Гороховец (2 297 çын)	3 817,7	92 240
5	Ковров	Ковров (14 571 çын)	3 427,5	109 861
6	Меленки	Меленки (8 909 çын)	4 617,8	142 304
7	Мурăм	Мурăм (13 271 çын)	2 229,8	122 383
8	Переславль	Переславль-Залесский (10 639 çын)	3 178,7	87 337
9	Пукрав	Пукрав (2 785 çын)	4 142,2	158 229
10	Судогода	Судогда (3 182 çын)	5 099,9	96 798
11	Суздаль	Суздаль (6 412 çын)	2 513,1	107 708
12	Шуя	Шуя (19 583 çын)	2 565,2	158 483
13	Юрий	Поляк Юри (5 759 çын)	2 641,0	92 629

1918 çулта Шуя уесе çĕнĕ Иваново-Вознесени кĕпĕрнине куçарнă. 1920 çулта Кольчуга районне йĕркеленĕ (4 çул хушши пулнă). 1921 çулта Пукрав уесне пĕтьерсе унăн вырăнне Киржач уесне уса хунă. Тепĕр 3 çултан Гороховец, Киржач тата Суздаль уесĕсене йĕркеленĕ. 1925 çулта Поляк Юрий уесне Иваново-Вознесени кĕпĕрнине панă. Тепĕр çултан Меленкипе Судогода уесĕсене пăрахăçланă, вĕсен территоринче Гуç уесне туса хунă.

Çапла 1926 çулта Улатимĕр кĕпĕрнине 7 уес кĕнĕ:

№	Уес	Уес хули	Лаптăк, км²	Халăх йышĕ^[2] (1926), чел.
1	Александров	Александров	4 365	184 850
2	Улатимĕр	Улатимĕр	6 717	325 693
3	Вязники	Вязники	5 337	151 628
4	Гусь	Гусь-Хрустальный	4 064	110 029
5	Ковров	Ковров	3 272	120 524
6	Мурăм	Мурăм	6 370	332 257
7	Переславль	Переславль-Залесский	2 898	96 159

1929 çулхи кăрлачăн 14-мĕшĕнче Улатимĕр кĕпĕрнине тата унăн мĕнпур уесне пăрахăçланă, весен çĕрĕсене Иваново Промăçлă тата Чулхула облаçĕсем хушшинче пайланă.

Пурăнан вырăнсем

XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнче кĕпĕрнере 15 хула, 1 посад (Гавриловский посад) тата 8 227 ытти пурăнан вырăн шутланнă. Чи пысăк хуласем: Иваново-Вознесенск (54 208 çын), Улатимĕр (28 479 çын) тата Шуя (19 583 çын)^[1].

Пурăнан халăх

1886 çулта кĕпĕрнере 1 416 750 яхăн çын пурăннă. 1897 çулти халăх çыравĕпе кĕпернере 1 515 691 çын пурăннă^[1] (690 312 арçынпа 825 379 хĕрарăм), вĕсенчен хулара 190 618 çын. Пĕтĕм Раççейри 1926 çулти халăх çыравĕпе кĕпĕрнере 1 321 140 çын шутланнă^[2], вĕсенчен хула çынни - 263 942.

Наци йышĕ

1897 çулти наци йышĕ^[3]

Александр II çирĕплетнĕ кĕперне гербĕ (1856)

Уес	вырăссем
Мĕнпур кĕперне	99,7 %
Александров	99,6 %
Улатимĕр	98,7 %
Вязники	99,9 %
Гороховец	99,9 %
Ковров	99,8 %
Меленки	99,9 %
Мурăм	99,7 %
Переславль	99,9 %
Пукрав	99,7 %
Судогда	99,9 %
Суздаль	99,9 %
Шуя	99,6 %
Юрий	99,8 %