Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕ

Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕ — инерцилле пуçлав тытăмĕсенче йăмлăхла пăнчăн хăвартланăвĕ сăлтав пулса тăракан тата унпа пĕр енлĕ вăйпа пропорционаллă, леш йăмлăхла пăнчăн массипе вара кутăнла пропорционаллă.

Классикăлла механика

${\frac {\mathrm {d} (m{\vec {v}})}{\mathrm {d} t}}={\vec {F}}$ Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕ

Истори Фундаметла ăнлавсем Уçлăх • Вăхăт • Масса • Вăй Энерги • Импульс Каланăлăхсем Ньютон механики Лагранжла механика Гамильтонла механика Гамильтон — Якоби формализмĕ Уйрăмсем Килтерĕш механика Тӳпери механика Татти-сыпписĕр талккăшсен механики Геометрилле оптика Статистикăлла механика Ăславçăсем Галилей • Кеплер • Ньютон Эйлер • Лаплас • Д’Аламбер Лагранж • Гамильтон • Коши

Çавăн пекех «Физика порталĕ»

Çакна ак çапла формулăпа кăтартма пулать

${\vec {a}}={\frac {\vec {F}}{m}},$

кунта ${\vec {a}}$ — ĕскерĕн хăвăртланăвĕ , ${\vec {F}}$ — ĕскере хăвăртлану паракан вăй, $\ m$ — ĕскерĕн масси.

Урăхларах çырас пулсан:

$m{\vec {a}}={\vec {F}}$

Çапла вара, юлашки формула, вăй — сăлтав, хăвăртлану вара тухăм (тухсатăрăм) пулнине, ятарласа тенĕ пек палăртать.

«Çутçанталăк философийĕн математикăлла пуçламăшĕсем» ĕçĕнче Исаак Ньютон çапла каланă:

Куçăм шутлавлăхĕ улшăнни витерекен вăйпа пропорционаллă тата вăл çав вăйпа пĕр еннеллех.

Вĕçсĕр пĕчĕк улшăнусем патне куçсан тата куçăм шутлавлăхĕ тенине импульс терминпа улăштарсан ку ак çапла пулать:

Инерциаллă пуçлав тытăмĕсенче йăмлăхла пăнчăн импульсĕн вăхăт тĕлĕшĕнчи тăхăмĕ ăна тивекен вăйпа тан:

$m{\vec {a}}=m{\frac {d{\vec {v}}}{dt}}={\frac {d}{dt}}(m{\vec {v}})={\frac {d{\vec {p}}}{dt}},$

${\frac {d{\vec {p}}}{dt}}={\vec {F}},$

кунта ${\vec {p}}=m{\vec {v}}$ — пăнчăн импульсĕ (куçăм шутлавлăхĕ), ${\vec {v}}$ — унăн хăвăртлăхĕ, $t$ — вăхăт.

Калас пулать, Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕн юлашки çыравĕ умĕнхисенчен универсаллăрах.

Иккĕмĕш саккун классикăлла механика тулашĕнче

Релятивизмла динамикăра

Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕн $m{\vec {a}}={\vec {F}}$ пек кăтартнă формули инерциаллă пуçлав тытăмĕсенче, хăвăртлăхсем çутă хăвăртлăхĕнчен чылай пĕчĕкрех чухне, çĕр процентлă тĕллĕхпе мар, анчах та кирлĕ чухлĕ шайра пурнăçланать.

Саккунăн ${\frac {d{\vec {p}}}{dt}}={\vec {F}}$ пек кăтартнă формули вара танлаштарулăхăн ятарлă теорийĕнчи (СТО) инерциаллă пуçлав тытăмĕсенче тата танлаштарулăхăн пĕтĕмĕшле теорийĕнчи (ОТО) локаллĕ-инерциаллă пуçлав тытăмĕсенче тĕллĕхлĕн пурнăçланать, анчах та унта импульс валли урăхларах ${\vec {p}}={\frac {m{\vec {v}}}{\sqrt {1-{\frac {\displaystyle v^{2}}{\displaystyle c^{2}}}}}}$ танлăхпа усă курмалла, кунта $c$ — çутă хăвăртлăхĕ.

Çавăн пекех Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕн релятивизмла тăватă виçĕллĕ уçлăх валли тунă анлăлатăвĕ те пур. Йăмлăхла пăнчăн ${\vec {\mathrm {P} }}$ тăваттă-импульсĕн $\tau$ хăй-вăхăт тĕлĕшĕнчи тăхăмĕ ${\vec {\Phi }}$ тăваттă-вăйпа тан:

${\vec {\Phi }}={\frac {d{\vec {\mathrm {P} }}}{d\tau }}$.

Релятивизмла динамикăра виçĕ виçĕллĕ ${\vec {a}}$ хăвăртланăвăн векторĕ виçĕ виçеллĕ ${\vec {F}}$ вăйăн векторне параллеллĕ мар.

Каçăсем

• Gundlach J. H., Schlamminger S., Spitzer C. D., Choi K.-Y., Woodahl B. A., Coy J. J., Fischbach E. Laboratory Test of Newton’s Second Law for Small Accelerations (акăлч.). Phys. Rev. Lett., Vol. 98. American Physical Society (2007-04-13). Тĕрĕсленĕ 7 Ака уйӑхӗн 2017.