Франс чĕлхи

(Франци чĕлхи çинчен куçарнă)

Франс чĕлхи (le français, la langue française) — французсен (Францин официаллă чĕлхи), Бельгин, Швейцарин, Канадăн франс чĕлхиллĕ халăхĕ (вĕсенче вăл официаллă чĕлхесенчен пĕри пулать). Франци чĕлхипе нумай патшалăхра Африкăри, Кариб бассейнĕн (Гаити т. ур.), Франци Гвиани саралнă, çав шутра официаллă чĕлхе вырăнĕнче те шутланать.

Франс чĕлхи
Тăван ячĕ: français
Патшалăхсем:
Официаллă статус: ФранциFlag of France.svg Франци
ЛюксембургFlag of Luxembourg.svg Люксембург
МонакоFlag of Monaco.svg Монако
ШвейцариFlag of Switzerland.svg Швейцари

БельгиFlag of Belgium.svg Бельги

ГаитиFlag of Haiti.svg Гаити
КанадаFlag of Canada.svg Канада
БенинFlag of Benin.svg Бенин
Шаблон:Ялавлани/Буркина-Фасо
БурундиFlag of Burundi.svg Бурунди
Шаблон:Ялавлани/Габон
Шаблон:Ялавлани/Гвинея
ДжибутиFlag of Djibouti.svg Джибути
Шаблон:Ялавлани/Камерун
Шаблон:Ялавлани/Коморсем
Шаблон:Ялавлани/ДРК
Конго РеспубликиFlag of the Republic of the Congo.svg Конго Республики
Шаблон:Ялавлани/Кот-д’Ивуар
МаврикийFlag of Mauritius.svg Маврикий
МадагаскарFlag of Madagascar.svg Мадагаскар
Шаблон:Ялавлани/Мали
НигерFlag of Niger.svg Нигер
РуандаFlag of Rwanda.svg Руанда
Шаблон:Ялавлани/Сейшел утравĕсем
Шаблон:Ялавлани/Сенегал
Шаблон:Ялавлани/Того
Шаблон:Ялавлани/ВАР
ЧадFlag of Chad.svg Чад
Шаблон:Ялавлани/Экваторти Гвинея
Шаблон:Ялавлани/Вануату
АПШFlag of the United States.svg АПШ

Пăхăнуллă территорисем:
Аслă БританиFlag of the United Kingdom (3-5).svg Аслă Британи

ФранциFlag of France.svg Франци

Регионри тата вырăнти официаллă чĕлхе:
ИталиFlag of Italy.svg Итали

Ӳкерчĕк:Flag of IND.svg Инди

Организацисем:
Шаблон:Ялавлани/ООН
Европа пĕрлешĕвĕFlag of Europe.svg Европа пĕрлешĕвĕ
БенилюксFlag of Benelux.svg Бенилюкс
Ватикан Сăваплă Астул (дипломати чĕлхи)
Flag of La Francophonie.svg Франкофони
Olympic flag.svg ТОК
OECD logo.svg ОЭСР
International Criminal Court logo.svg ТПС
ISO english logo.svg ТСО

Рейтинг: 10
Классификаци
Категори: Еврази чĕлхисем
Инди-европа чĕлхисем
Роман чĕлхисем
Галл-роман чĕлхисем
Çырулăх: латиница
Чĕлхе кочĕсем
ГОСТ 7.75–97: фра 745
ISO 639-1: fr
ISO 639-2: fre (B); fra (T)
ISO 639-3: fra
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Инди-европа чĕлхе çемьин (роман ушкăнĕ, галл-роман ушкăн пайĕ). Латынь халăх чĕлхинчен аталанса, унран тепĕр роман чĕлхипе танлаштарсан, аяккарах тарнă[1]. Çырулăхĕ латин алфавичĕн никĕсĕпе.

Пĕрлешӳллĕ Нацисен Йĕркеленӳлĕхĕн 6 официаллă чĕлхинчен пĕри. Франс чĕлхипе калаçакан йышĕ — 130 млн яхăн çын (2000). Франс чĕлхи тĕнчери халăх хушшинчи нумай йĕркеленӳлĕхĕн официаллă чĕлхи тата чылай çын вĕренекен ютçĕр чĕлхи шутланать. Франс чĕлхипе ăнланса калаçма пултаракан çын — 200 миллиона яхăн (Франци Академийĕн сайчĕн хыпарĕпе килĕшӳллĕ)[2].

Франс чĕлхи тĕнчере
Кăвак-тĕксĕм: тăван чĕлхе;
Кăвак: администраци чĕлхи;
Синкер: культура чĕлхи;
симĕс: франс чĕлхиллĕ сахал ушкăнсем

Légende:
тĕттĕм кăвак: тăван чĕлхи ;
кăвак: патшалăх чĕлхи ;
çутă кăвак: культура чĕлхи ;
кăшăл: франс чĕлхипе калаçакан сахалтанăшĕсем.]] Чĕлхе кочĕ - fr (ISO 639 тăрăх)

Тĕнчере саралниПравить

Францири официаллă статусĕПравить

Франци Конституцийĕпе чĕлхе официаллă статусне 1992 çулта тивĕçнĕ. Мĕнпур официаллă документа тата килĕшӳ хутне франс челхипе çырмалла. Эхер те янравра ютçĕр чĕлхи сăмахĕсем пур пулсан, вĕсен куçарăвĕ пулмалла.

Канадăри официаллă статусĕПравить

Квебек провинцин официаллă чĕлхи, Канадăн тата Çĕнĕ Брансуик провинцин 2 официаллă чĕлхесенчен пĕри шутланать. Квебекри франс чĕлхи саккунĕпе, патшалăх шкулĕсенче пур ачана, акăлчан чĕлхиллĕ канада гражданĕсен ачисемсĕр пуçне, франс чĕлхипе вĕрентмелле.

Урăх çĕршывсенчи официаллă статусĕПравить

Бельгире, Канадăра, Люксембургра, Швейцарире тата чылай африка патшалăхĕсенче.

Чĕлхен тĕнче паллăхĕПравить

Франс чĕлхине тĕнче йĕркеленӳлĕхĕсенче тăшлă усă курни чакса пыни тӳрех курăнать. Франс чĕлхин халăхсен хушшинчи курăмĕ уçăмлă пулин те, çапах та ăна сахаллатса ĕçе кĕртеççĕ. ПНЙ 1995 çултанпа Франкофони агентствине пăхса тăракан статусĕ. ПНЙ 185 патшалăх-пайташĕнчен 56-шĕ Франкофони хутшăнаканĕ пулса ПНЙ секретариатне хăйсемпе франсла калаçма сĕнет пулин те, акăлчан чĕлхи ĕç-хĕлре анлă вырăна йышăнса пырать. Франс чĕлхине сайра усă курни персонала (франс чĕлхине пĕлни кирлĕ ыйтăм пулмасть) ĕçе илнинчен, акăлчан таврашлăхĕнчен, бюджета чакарнинчен килет.[3]

ЕП франс чĕлхи официаллă шутланать. Франс чĕлхин пуласлăхĕ улшăнакан Европа Пĕрлешĕвĕнчи унăн вырăнĕнчен килет. ЕП йышне Финлянди, Австри, Швеци кĕни франци чĕлхине татах хавшаклатать, мĕншĕн тесен çак патшалăхсенче акăлчан чĕлхипе те калаçаççĕ. ЕП сарални Рим килĕшĕвĕн принципне пурнăçа кĕртессине чăрмавлать, ăна тӳрĕпех пурнăçласан, пур пайташ-патшалăхăн чĕлхи ЕП официаллă чĕлхи шутланать.[4]

Паллă франци лингвисчĕ Р. Шодансон радикальное сĕнӳ панă: виççĕ ĕç чĕлхине — акăлчан, франс тата нимĕç — упраса пымалла. Франци премьер-министрĕ Франци Л. Жоспен шухăшĕпе, «ЕП варĕнче чĕлхе нумай тĕрлĕлĕхĕ кирлĕ ыйтăвĕсенчен пĕри пулать. Европăра франци чĕлхи хăш вырăна йышăнать, çавăнтан вăл тĕнчере хăйĕн туртăм вăйне упраса хăварни килет. Пĕр чĕлхе те ЕП институтĕсенче пĕртен-пĕр хутшăну чĕлхи пулма пултараймасть. Çакна пула Франци хăйĕн чĕлхин ĕç чĕлхи шайне ӳстерес тĕллевпе тăрăшать».[5]

АлфавичĕПравить

Франс алфавитĕнче 26 мăшăр латин сас паллипе (пысăккисем тата пĕчĕккисем) диакритика паллипе усă кураççĕ.

Латин сас палли Сас паллин франс палăртăвĕ (МФА) Вырăс танлăшĕ   Латин сас палли Сас паллин франс палăртăвĕ (МФА) Вырăс танлăшĕ
A a ɑ а N n ɛn эн
B b be бе O o o о
C c se се P p pe пе
D d de де Q q ky кю
E e œ ё R r ɛr эр
F f ɛf эф S s ɛs эс
G g ʒe же T t te те
H h аш U u y ю
I i i и V v ve ве
J j ʒi жи W w dubləve дубль-ве
K k ка X x iks икс
L l ɛl эль Y y igrɛk игрэк
M m ɛm эм Z z zɛd зэд

Тата диакритикӑллӑ саспаллисем пур:

à â æ ç è é ê ë î ï ô œ ù û ü ӳ

ОрфографиПравить

МорфологиПравить

АнтропонимикаПравить

Тĕп статья: Франс ячĕ


Çавăн пекехПравить

АсăрхавсемПравить

  1. ^ http://www.academie-francaise.fr/langue/index.html Du francois au francais (фр.)
  2. ^ http://www.academie-francaise.fr/langue/index.html La francofonie (фр.)
  3. ^ И. В. Чернов. Международная организация Франкофонии: лингвистическое измерение языковой политики. СПб.:2006, стр. 45
  4. ^ Treaty of Rome to build a European Economic Community, 25 March 1957//http://www.treatyofrome.com/treatyofrome.htm Архивленĕ 26 Пуш уйӑхӗн 2009 çулта.
  5. ^ И. В. Чернов. Международная организация Франкофонии: лингвистическое измерение языковой политики. СПб.:2006, стр. 83

ВуламаллиПравить

КаçăсемПравить