Тухăç Çĕпĕр

Тухăç Çĕпĕр — Çĕпĕр пайĕ, Енисейрен (анăçра) пуçласа водораздельных хребтов, идущих вдоль Лăпкă океанăн шыва уйăракан хырçăсем таринчен (тухăçра) саралса выртать.

Лаптăкĕ ~ 7,2 млн. çм².

Пĕрлехи хыпар

Тавралăхĕ

Чылай çĕрне Вăта Çĕпĕр тӳрем сăртлăхĕн тайги витет, çурçĕрелле тундрăллă айлăсене куçать, кăнтăрпа тухăçра высокими горными хребтами Анăçпа Тухăç Саянсемпе Байкал лешьенпе, Ян-Колыма енĕн çӳллĕ ту хырçисем.

Территорисем, хуласем

Тухăç Çĕпĕрĕн çĕрĕнче Якути, Буряти, Тыва, Хакаси, Красноярск ен, Иркут облаçĕ тата Байкал лешьен административлă территорисем вырнаçнă.

Тухăç Çĕпĕрĕн хулисем: Красноярск, Иркутск, Улан-Удэ, Чита, Братск.

Çутçанталăкĕ

Пысăк юханшывĕсем: Енисей, Лена, Вилюй, Селенга, Олекма, Ангара.

Раççейĕн вăрман янтă пуррин çурине яхăнĕ Тухăç Çĕпĕрте упранать.

Ӗçе хатĕр йывăçсем: çемçе чăрăш (лиственница), хыр, чăрăш, кедр, пихта.

Тухăç Çĕпĕрте Раççейĕн 80% яхăн чуллă тата хăмăр кăрăк янтă пурри çĕр айĕнче выртать. Çаплах çак çĕр минераллă тăпрапа пуян: тимĕр — Коршун тата Абакан çĕрай управĕсем (Ангара-Пит районĕ), пăхăр-никкĕллĕ (Норильск), полиметаллсемлĕ (Алтай), бокситлă (Тухăç Саян).

Тухăç Çĕпĕрте — Якутире — ватăран та ватă Бодайба Минуса котловинин, Байкал лешьен ылтăн çĕр управĕсем. Çаплах алмазăн Якутири чи пысăк çĕрай уаправĕ.

Тухăç Çĕпĕрте çаплах минерал тăпраллă мар çĕрай управĕсем пур: слюда, графит, исланди шпачĕ, çурт-йĕр тумалли материалсем, тăварсем.

Литература

Восточная Сибирь // Вешин — Газли. — М. : Советская энциклопедия, 1971. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 5).
Восточная Сибирь : [арх. 21 октября 2022] / Г. С. Самойлова // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.

Каçăсем

Восточная Сибирь. Географическое описание Восточной Сибири. Описание истории, природы, населения и хозяйства Восточной Сибири
Природа и география Восточной Сибири на сайте «Природа Байкала».