Инерци

Ине́рци (лат. inertia — канлĕх, нимтетуманлăх, пĕртикĕслĕх, улшăнмилĕх) — тулаш вăйсем çук чухне ĕскер хăшпĕр пуçлав тытăмĕсенче канлĕхре е пĕр тикĕс те тӳрĕ йĕрлĕ куçăмра тăрас палăрăм, çавăн пекех ку, тулаш вăйсем пулсан, кунашкал тăрăмри ĕскер, хăйĕн масси çине таянса, хăвăртлăхĕ модуль тĕлĕшпе те, ен енĕпе те улшăнассине хирĕç тăнине пĕлтерет).

Классикăлла механика

${\frac {\mathrm {d} (m{\vec {v}})}{\mathrm {d} t}}={\vec {F}}$ Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕ

Истори Фундаметла ăнлавсем Уçлăх • Вăхăт • Масса • Вăй Энерги • Импульс Каланăлăхсем Ньютон механики Лагранжла механика Гамильтонла механика Гамильтон — Якоби формализмĕ Уйрăмсем Килтерĕш механика Тӳпери механика Татти-сыпписĕр талккăшсен механики Геометрилле оптика Статистикăлла механика Ăславçăсем Галилей • Кеплер • Ньютон Эйлер • Лаплас • Д’Аламбер Лагранж • Гамильтон • Коши

Çавăн пекех «Физика порталĕ»

«Инерци» тени инертлăх ăнлавăн пĕр пĕлтерĕшне синонимла (ăнлавăн ытти пĕлтерĕшĕсем физикăпа çыхăнман).

Шутлавлăх енчен, ĕскере вăйпа витерни тата унăн куçăмĕн улшăнăвĕ хушшинчи çыхăну Ньютонăн иккĕмĕш саккунĕ пек палăрăнать:

${\vec {F}}={\frac {d}{dt}}(m{\vec {v}})$.

Кунта ${\vec {F}}$ — ĕскере тивекен вăй, $m$ — инерцилле масса, ${\vec {v}}$ — ĕскерĕн хăвăртлăхĕ.

Инерци ăнлавпа инерциаллă пуçлав тытăмĕ тени тачă çыхăннă.

Ньютонăн пĕрремĕш саккунĕ

Инерциаллă пуçлав тытăмĕсем пуррине классикăлла механикăра постулат пек кăларса тăратнă. Çав постулата Нью́тонăн пĕрремĕш саккунĕ тенĕ, çавăн пекех ăна ине́рци саккунĕ те теççĕ. Ун пирки Ньютон хăйĕн «Натураллă философин математикăлла пуçламăшĕсем» кĕнекинче çапла каланă:

Ĕскере нимле вăй та хистемесен, вăл «канлĕхре» е тӳрĕ йĕрлĕ тата пĕр тикĕс куçăмра тăрать.

Паянхи, чылай тĕплĕрех, формулировка ак çапла:

Инерцилле текен çавăн пек пуçлав тытăмĕсем пур, хăшĕсенче вăйсен витĕмĕнчен пăрнă йăмлăхлă пăнчă канлĕхре тăрать е тÿрĕ йĕрпе  пĕр тикĕс куçать.

Вуламалли

• Лич Дж. У. Классическая механика. М.: Иностр. литература, 1961.
• Спасский Б. И. История физики. М., «Высшая школа», 1977.
• Кокарев С. С. Три лекции о законах Ньютона. Ярославль. Сб. трудов РНОЦ Логос, вып. 1, 45-72, 2006.

Каçăсем

• Masreliez C. J., Motion, Inertia and Special Relativity — a Novel Perspective, Physica Scripta (2006).
• Masreliez C. J., On the origin of inertial force, Apeiron (2006).
• Masreliez, C J; Dynamic incremental scale transition with application to physics and cosmology, Physica Scripta (2007).