Вырăс ĕмпӳлĕхĕ
- Ку ăнлава Вырăс патшалăхĕ тенипе пăтраштармалла мар
Вырăс ĕмпÿлĕхĕ[1][2] е висанти варианчĕпе Раççей ĕмпÿлĕхĕ[3][4][5] — Вырăс патшалăхĕн 1478 - 1721 çулсенчи официаллă ячĕ 1721 çулхи юпан 22-мĕшĕнче Петербургри Виçпĕрлев соборĕнче Петĕр I патшана „император“ титула панă. Çак кунта ĕнтĕ Раççей патшалăхĕ официаллă Раççей империне куçнă.
1547 çулта Пĕтĕм Руç патши тата Аслă Мускав кнеçĕ Иван IV Хаярскерне Патша тесе кăшăлланă, тулли титулпа тивĕçтернĕ: «Аслă хуçа, Турă кăмăлĕпе пĕтĕм Руç патши тата Улатимĕр, Мускав, Новгород, Псков, Рязань, Тĕвер, Югор, Перĕм, Вятка, Пăлхар тата ухăххисен аслă кнеçĕ»[6], каярахпа, Вырăс патшалăхĕн чиккисем сарăлса пынипе, титул çумне «Хусан патши, Аçтăрхан патши, Çĕпĕр патши», «тата Çурçĕрти пĕтĕм çĕршывсене тытса тăракан хушăннă»[7].
Титулатура йĕркипе Вырăс патшалăхĕ умĕн Аслă Мускав кнеçлĕхĕ, хыççăн Раççей империйĕ пулнă[~ 1][~ 2][~ 3]. Çапах та тепĕр, историографире ытларах тымар янă, вырăс историне тапхăрлани тăрăх, пĕрлĕ те ирĕклĕ чăмăртаннă Вырăс патшалăхĕ çур ĕмĕр маларах — Иван III Васильевич астулра ларнă чухне çуралнă, çак ĕнтĕ Пĕтĕм Руç патши тутулĕпе çыхăннă.
Вырăс çĕрĕсене пĕрлештерес (çав шутра монголсем тапăннипе Аслă Литва кнеçлĕхĕпе Польша йышне кĕнисене те) тата авалхи вырăс патшалăхне çĕнĕрен тăвас шухăш Вырăс патшалăхĕн историнче çухалман, ăна Раççей империйĕ те малалла тăснă[8][9].
Истори
тӳрлет
XIV—XV ĕмĕрсенче вакланнă вырăс çĕрĕсене темиçе политика центрĕ таврашĕнче пуçтарма тытăннă, юлашкинчен çак процесс чăмăртаннă Вырăс патшалăхĕ патне çитерет, тулашĕнчи политика конкуренчĕсене Руç çĕрĕсеншĕн кĕрешнĕ ĕçре пусарма май парать. Çурçĕр-тухăç Руçе пĕрлештерни Иван III тата Василий III астулра ларнă чухне вĕçленет. Иван III çаплах монгол-тутар пусмăрлăхĕ хыççăн, урта ханне пăхăнма пăрахнă Руçĕн пĕрремĕш суверен-тăрăмçи пулса тăрать. Вăл пĕтĕм Руç хуçи титула йышăнать[10].
Çав. пекех
тӳрлет
|
Вырăс ĕмпӳлĕхĕ Викиампарта? |
|---|
Комментарисем
тӳрлетАсăрхавсем
тӳрлет- ^ Костомаров Н. И., {{{2}}}, 2004, С. 340.
- ^ Крым ханлăхĕ
- ^ Раççей тата вырăс 2015 ҫулхи Ака уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ. // Справочно-информационный портал Грамота.ру − русский язык для всех (www.gramota.ru)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
- ^ Зимин А. А., Хорошкевич А. Л. Россия времени Ивана Грозного. — {{{1}}} м: Наука, 1982.
- ^ Перевезенцев С. В. Смысл русской истории. — {{{1}}} м: «Вече», 2004.
- ^ Хрестоматия по древней русской литературе / Сост. Н. К. Гудзий — {{{1}}} м: Просвещение, 1973. — С. 296.
- ^ Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по Талина Г. В. Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ. // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru) (2013 çулхи Раштав уйӑхӗн 3-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
- ^ Флоря Б. Н. Русское государство и его западные соседи (1655-1661 гг.). — М: Индрик, 2010. — ISBN 978-5-91674-082-0
- ^ Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л., 1982
- ^ Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л., 1982, С. 157
Литература
тӳрлетСтатьяра усă курни
тӳрлет- Богоявленский С. К., Веселовский С. Б. Местное управление // Очерки истории СССР. Период феодализма, XVII в. / А. А. Новосельский тата Н. В. Устюгов ред.. — М.: 1955.
- Шаблон:Кĕнеке:Костомаров
- Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л. Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства. — М.: Наука, 1982.
- Скрынников Р. Г. История Российская. IX−XVII вв.. — М.: Издательство «Весь мир», 1997.
- Хорошкевич А. Л. Символы русской государственности. — М.: Издательство МГУ, 1993. — ISBN 5-211-02521-0
- Хорошкевич А. Л. Русское государство в системе международных отношений конца XV − начала XVI в. — М.: 1980.
- Шубинский С. Н. Исторические очерки и рассказы.. — 6-мĕш кăл.. — СПб.: 1911.
- Российский гуманитарный энциклопедический словарь: В 3-х т.. — М.: Гуманит. изд. центр «ВЛАДОС»: Филол. фак. С.-Петерб. гос. ун-та, 2002.
Хушма
тӳрлет- Акты Московского государства (в 3 томах). — СПб.: Типография Императорской академии наук, 1890−1901.
- Волков В. А. Конец Смутного времени. // Православный образовательный портал «Слово» (www.portal-slovo.ru). çăлкуçран архивланă 30 Ака уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 15 Кӑрлач уйӑхӗн 2014.
- Волков В. А. Освобождение Москвы и воссоздание русской государственности (1612−1618 гг.). // Православный образовательный портал «Слово» (www.portal-slovo.ru). Тĕрĕсленĕ 15 Кӑрлач уйӑхӗн 2014.
- Вертков К. А. Типы русских гуслей // Славянский муз. фольклор. — {{{1}}} м, 1972.
- Гневушев А. М. Сибирские города в смутное время. — Киев: Тип. 2-й артели, 1914. (Российская государственная библиотека)
- Каргалов В. В. Московские воеводы XVI−XVII вв. — {{{1}}} м, 2002.
- Очерки истории СССР. Период феодализма, XVII в. / А. А. Новосельский тата Н. В. Устюгов ред.. — М.: 1955.
- Семёнов Игорь, к.и.н. Охота в посольском обычае Кремля XV−XVII веков // Журнал «Родина», 2008 — № 8.
- Соколов Ф. В. Гусли звончатые. — {{{1}}} м, 1959.
- Тихомиров Д. П. История гуслей. Очерки. — Тарту, 1962.
- Ульянов О. Г. Рождение царства Русского // Сайт «Русская линия» (rusk.ru), 17.07.2006.; впервые: «Вертикаль власти» — {{{1}}} м, май 2003. — С. 52−56.
- Усачев А. С. Степенная книга и древнерусская книжность времени митрополита Макария. — {{{1}}} м−СПб., 2009.
- Фаминцын А. С. Гусли − рус. нар. муз. инструмент. — СПб., 1890.
- Чечулин Н. Д. Города Московского государства в XVI веке // «Записки историко-филологическаго факультета Императорскаго С.-Петербургскаго универститета. Т. 22.» — СПб.: Тип. И. Н. Скороходова, 1889. — 353 с.
- Мельник А. Г. Практика посвящений храмов во имя патрональных великокняжеских и царских святых в XVI веке // Царь и царство в русском общественном сознании. — М.: Изд-во Института российской истории РАН, 1999. — ISBN 5-8055-0009-4
- Шамин Степан. Первые регулярные почты в России // Журнал «Родина», 2001. — № 12.
- Шишков Александр, к.и.н. Очищение от Смуты // Журнал «Родина», 2005. — № 11.
Каçăсем
тӳрлет- Очерк об истории Русского государства в 1508−1598 годах // Сайт «ИСТОРИЧКА. Доклады по истории» (www.istorichka.ru)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.) 2021 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ.
- Переписка Ивана Грозного с Андреем Курбским // Университетская электронная библиотека «INfOLIO» (www.infoliolib.info)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
- Сочинения Ивана Семёновича Пересветова / Подготовка текста М. Д. Каган-Тарковской, перевод А. А. Алексеева, комментарии Я. С. Лурье // Электронные публикации Института русской литературы (Пушкинского Дома) РАН (www.pushkinskijdom.ru)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
- Интернет-ресурсы (каталог научных работ, посвящённых Древней Руси − Словари, справочно-библиографические издания, журналы и сериальные издания) // Сайт научного журнала «Древняя Русь. Вопросы медиевистики» (www.drevnyaya.ru)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
- Россия в Средние века и раннее Новое время // Сайт научной библиотеки Российского государственного гуманитарного университета (liber.rsuh.ru)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.) 2022 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.
- «Российская государственность в Допетровскую эпоху. XVII в.». — Телепередача из цикла «Молодые учёные России», телеканал «Просвещение», эфир от 27 августа 2012.
Цитатăланă чухнехи йăнăш «~» ушкӑнӗнчи <ref> тэгсем валли вӗсене тивӗҫтерекен <references group="~"/> тэг ҫук