Википеди

URL

Ресурссене пĕрлĕ кăтартаканĕ (акăл. URL — Uniform Resource Locator) — ресурсăн пĕр евĕр локаторĕ (вырнаçнă тĕлне палăртаканĕ). Акăлчанла «URL» пĕтĕмпе /ɜː(ɹ)l/ çапла вуланать, вырăсла ăна тăтăшах [у-эр-э́л], [ю-эр-эл] е [урл] (сленг) теççĕ. Малтан вăл Universal Resource Locator — ресурсăн универсаллă локаторĕ пулать. URL — ку Тетел ĕрешĕнчи ресурссен адресне çырмалли виçе йĕркиллĕ меслет.

Кун-çулĕ тӳрлет

URL локатора 1990 çулта Европăн ядерлă тĕпчевĕсен канашĕнче (фр. Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire, CERN, Женева, Швейцари) ĕçлекен Тим Бернерс-Ли шутласа кăларнă. URL Интернетăн тĕплĕ инновацийĕ пулса тăрать. Малтанах URL Пĕтĕм тĕнче эрешĕн ресурсĕсен (тăтăшах файлсен) вырăнне палăртма туса хунă. Халĕ URL локаторпа Интернет ресурсĕн пĕтĕм адреспа кăтартаççĕ. URL стандартне RFC 1738 документĕнче çирĕплетнĕ, малтанхи версийĕ RFC 1630 документпа пулнă. URL халĕ URI ресурсĕсене идентификацилекен пĕрлĕ системин пайĕ шутланать, URL термина майĕпен URI анлă терминпа улшăнса пырать. URL стандартнее IETF йĕркелӳпе унăн уйрăмĕсем тытса пыраççĕ.

URL тытăмĕ (структури) тӳрлет

Чи малтанах URL локатора эрешĕн ресурсĕсен вырăнне кăтартмалли система евĕр хатĕрленĕ. Локатора çăмăллăн анлăлатма тата ASCII‐символсен (тĕслĕхрен, пушăна нихăçан та URL-та усă курман) сайра йышĕпе кăна усă курма пултарать. Çапла вара, URL çырма çак ĕлкĕ йăли пулса тухать: 

<схема>://<логин>:<вăрттăн сăмах>@<хост>:<порт>/<URL‐йĕрĕ>

Çак çырăвра:

схема
ресурса çитмелли схема, чылайрах чухне эреш протоколĕ
логин
ресурспа усă курма кĕрекенĕн (хутшăнаканăн) ячĕ
вăрттăн сăмах
çак усă кураканăн ячĕпе çыхăннă вăрттăн сăмах
хост
DNS системинчи хостăн туллин çырнă домен ячĕ е хостăн тăватă вуннăллă хисеп ĕлкиллĕ пăнчăсемпе уйăрнă IP-адресĕ. Хисепсем 0 —255 интервалĕнче вырнаçнă.
порт
çыхăнмалли хост (хăна) порчĕ
URL-йĕр
ресурс ăçтине кăтартакан тĕплĕ хыпар (протоколран килет).

Паян куна, Тим Бернес-Ли асăннипе, URL структуринчи икĕ чалăш йĕрлĕ символ ытлашши шутланать[1].

URL cхемисем (протоколĕсем) тӳрлет

URL схемисем (протоколĕсем) шутне кĕреççĕ:

  • ftp — FTP файлĕсене уçламалли протокол
  • http — HTTP гипертекстне уçламалли протокол
  • https — шифрпа (яланхилле, SSL е TLS) усă курмалли HTTP протоколăн ятарлă варианчĕ,
  • gopher — Gopher протоколĕ
  • mailto — электронлă почтăн адресĕ
  • news — Usenet çĕнĕ хыпарĕсем
  • nntp — Usenet çĕнĕ хыпарĕсем NNTP протоколă урлă
  • irc —IRC протоколĕ
  • prospero — Prospero Directory Service катологĕсен хĕсмечĕ
  • telnet — Telnet интерактивлă сессине куçмалли каçăсем
  • wais — WAIS системин хыпар бази
  • xmpp — XMPP протоколĕ (Jabber пайĕ)
  • file — Вырăнти (локаллă) файл ячĕ
  • data — тӳрĕ (хутлăхсăр) хыпарсем (Data: URL)

URL экзотика схемисем:

  • afs — Andrew File System файл системин файлăн глобаллă ячĕ
  • cid — MIME пайĕсен ăшлăхĕн идентификатоĕ
  • mid —Электронлă почтă çырăвĕсен идентификаторĕ
  • mailserver — почтă серверĕсен хыпарĕсене вуласси
  • nfs — NFS эреш файл системинчи файл ячĕ
  • tn3270 — Telnet 3270 интерактивлă сессине эмуляцилени
  • z39.50 — ANSI Z39.50 хĕсметне кĕресси
  • skype — Skype протоколĕ
  • smsto —Хăш кĕсье телефонĕ валли SMS редактора уçмалли
  • ed2k —P2P принцип йĕркипе тунă Файлулăшăв эрешĕ eDonkey

URL кодăлани тӳрлет

Тетелре URL адресĕсене уçни çĕнĕ ĕç пулса тăрать. Ачах та URL стандарчĕн çитменлĕхĕ — унта символсене те çырма май çук, латин сасă палли, цифрăсене тата хăшпĕр чарăну паллисен çеç çырма пулать. Эхер те эпир URL стандарчĕпе кириллица символĕсене еиероглифсене, е, калăпăр, франци чĕлхин ятарлă символĕсене кăтартас тесен, кирле паллăсене ятарлă мелпе тепĕр хутчен кодăламалла.

Вырăс чĕлхиллĕ Википедире кунсерен URL кодăланă тĕслĕхсене курма тивет, мĕншĕн тесен вырăс чĕлхи кириллица символĕсемпе усă курать. Тĕслĕхрен, çакăн пек йĕркене: 

http://ru.wikipedia.org/wiki/Микрокредит

URL стандарчĕпе çапла кодăлаççĕ: 

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%82

Çак пек ĕлкĕлени икĕ тапхăрлă пулать: малтан кириллицăн кашни символне Юникодра (UTF-8) икĕ байт тĕсĕпе кодăлаççĕ, кайран çак улă-хыçлăхăн кашни байтне вунулттăллă евĕр кăтартаççĕ: 

М → D0 и 9C → %D0%9C
и → D0 и B8 → %D0%B8
к → D0 и BA → %D0%BA
р → D1 и 80 → %D1%80, т. ыт. те

Вунултталлă кодпа çырнă çакăн пек кашни байт умĕн, URL спецификаципе килешӳллĕ[2], процент (%) паллине лартаççĕ — çакăнтан URL тата URI системинче символсене кодăламалли меслете кăтартакан «percent‐encoding» акăлчан терминĕ çуралнă.

URL стандарчĕпе кăтартайман символсем çак йĕркепе кодăлаççĕ:

" #[3] % &[3] ' * ,[3] :[3] ;[3] < > ?[3] [ ^ ` { | } <пушă>
%22 %23 %25 %26 %27 %2a %2c %3a %3b %3c %3e %3f %5b %5e %60 %7b %7c %7d %20[4]

URL тĕслĕхĕсем тӳрлет 

http://ru.wikipedia.org/wiki/URL
http://en.wikipedia.org:80/wiki/Special:Search?search=train&go=Go 
ftp://myname:mypass@myhost.com:21/etc/motd
prospero://myhost.dom//pros/somename
file://vms.myhost.edu/disk$user/my/notes/note123.txt

Çавăн пекех пăхăр тӳрлет

Асăрхавсем тӳрлет

  1. ^ Тетеле тăваканĕ йăнăшне хăй çине илчĕ 2009 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
  2. ^ RFC 2396 часть 2.
  3. ^ 1, 2, 3, 4, 5 тата 6 Символа лартма юрать, анчах та тӳрĕ текстпа кăтартнă чухне унăн ятарлă синтакс пĕлтерĕшĕ пур
  4. ^ MediaWiki пушăна %20 евĕр кодăламасть, ун вырăнне ăна пур çĕрте те «_» евĕр тăваççĕ. Нумай Шыравçăсем пушă символа «+» паллăпа ылмаштараççĕ.

Каçăсем тӳрлет

Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/w/index.php?title=URL&oldid=793275»