CERN

ЦЕРН (CERN) — тĕшĕ тĕпчевĕсен Европа йĕркелĕлĕхĕ, çӳллĕ хăват физикин тĕнчери чи пысăк лаборатори.

Ӳкерчĕк:CERN logo 400x400.gif

CERN тăмхи.

Çаплах хăш чухне Европăри йĕтре тĕпчевĕсен центрĕ. CERN аббревиатури фр. Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire (Европăри йĕтре тĕпчевĕсен канашĕ) пулса тухнă. Чăваш чĕлхинче, вырăс чĕлхинчи пекех, ЦЕРН аббревиатурăпа усă кураççĕ.

Пĕрлехи хыпарсем

ЦЕРН Швейцарипе Францин чиккинче, Женева çумĕнче, вырнаçнă. ЦЕРН территорине иккĕ тĕп тата темиçе вак çĕр лаптăкĕ кĕрет. Пысăк çурт-йĕр комплексĕнче ĕçлев кабинечĕсем, лабораторисем, ĕç-тăвăм пӳлĕмĕсем, ампарсем, конференци залĕсем, пурăнмалли пӳлĕмсем, апатлану залĕсем вырнаçнă.

Хăвăртлав комплексĕ çĕр çийĕнче те (кивĕ хăвăртлавçăсем Linac, PS), 100 метр тарăнăш çĕр айĕнче те (хальхи SPS, LHC).

Тĕп çĕр вырăнĕ — швейцарсен Мейран (Meyrin) пĕчĕк хули, т. с. site Meyrin, патĕнчи территорийĕ. Тепĕр тĕп çĕр лаптăкĕ францисен Превесан-Моэн (Prévessin-Moëns) пĕчĕк хули — site Prévessin — патĕнчи территорийĕ.

ЦЕРНа хутшăнакан патшалăхсене укçа парав тивĕçĕ 2008 çулта 1075,863 миллион швейцар франкĕ (990 миллиона яхăн американ долларĕ).

Хутшăнакансем

Килĕшĕв çине 1953—1954 çулсенче малтан алă пуснă патшалăхсем:

• Бельги Бельги
• Дани Дани
• Германи Германи
• Франци Франци
• Шаблон:GRC
• 
• Норвеги Норвеги
• Швеци Швеци
• Швейцари Швейцари
• Ӳкерчĕк:Flag of NLD.svg
• Аслă Британи Аслă Британи
• Шаблон:YUG

1954 хыççăнхи улшăнусем :

• Австри Австри 1959 çулта кĕнĕ
• Шаблон:YUG 1961 çулта тухнă
• Испани Испани 1961 çулта кĕнĕ,кайран 1969 çулта тухнă та 1983 çулта каллех кĕнĕ
• Португали Португали 1985 çулта кĕнĕ
• Финлянди Финлянди 1991 çулта кĕнĕ
• Польша Польша 1991 çулта кĕнĕ
• Хункăри Хункăри 1992 çулта кĕнĕ
• Чехи Чехи 1993 çулта кĕнĕ
• Словаки Словаки 1993 çулта кĕнĕ
• Пăлхари Пăлхари 1999 çулта кĕнĕ

Сăнавçă статуслĕ патшалăхсемпе йĕркелӳсем:

• Европа комиссийĕ
• Израиль Израиль
• Ӳкерчĕк:Flag of IND.svg Инди
• РФ
• АПШ
• 
• Шаблон:ЮНЕСКО ялавĕ ЮНЕСКО
• Япони Япони

Хальхи вăхăта ЦЕРНа 20 патшалăх хутшăнать, сăнавçă-патшалăхсем те ЦЕРН проекчĕсене хастар хутшăнаççĕ.

Хальхи паллă проектсем

Пысăк адрон коллайдерĕ

Пысăк адрон коллайдерĕ, проектпа максималлă 14 ТэВ энергиллĕ), протон-протонлă коллайдер (LHC (çаплах йывăр ионсене хăвăртлатать) халĕ тĕп проекчĕ пулать. Тăватă тĕп детектор, çав шутра иккĕ нумай тĕллевли, тăваттă çĕр айĕнчи шахтăра вырнаçнă. ATLAS тата CMS нумай тĕллевлĕ экспериментсем. B-физикăна тĕпчемелли ятарласа тунă детектор — LHCb.

Лабораторин ăслăлăх çитĕнĕвĕсем

• 1973: Гаргамель хăмпă камерипе усă курса нейтраллă юхăмсене уçнă.
• 1983: UA1 тата UA2 эксперименчĕсенче W- тата Z-бозонсене уçнă.
• 1989: LEP хăвăртлавçă çинче экспериментра нейтрино сорчĕсен шутне палăртнă.
• 1995: PS210 экспериментĕнче антиматерин пĕрремĕш атомĕсене — водород атомĕсене — çуратнă.
• 2001: NA48 экспериментĕнче Тӳррĕн CP-симметри пăсăвĕсене.

Çавăн пекех

• Джон Бертрам Адамс - ЦЕРНăн 1976-80 çулсенчи тĕп пуçлăхĕ.

Каçăсем

• Цернăн официалла сайчĕ
• Recruitment and training opportunities at CERN
• Анлă ăслăлăхлă хыпарсем ЦЕРН çинчен
• Журнал о ядерной физике «CERN Courier» 2019 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
• Пĕрремĕш тĕнчери веб-сайт (архив)
• Женева çинчен фотографисемпе çулçӳрев çырăвĕсем. 2008 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ.