Лингвоцид

Лингвоцид (тӳррĕн - чĕлхене пĕтерни е глоттофаги), — ĕмĕртенпе хăйĕн ареалĕнче пулнă чĕлхене пĕтерес тĕлĕшлĕ администраци-политика, çаплах экономикăри мероприятисен комплексĕ. Геноцид терминпа танлаштарсан лингвоцид тĕнчери тивĕç-ирĕкĕн терминĕ мар. Термин авторĕ Ярослав-Богдан Рудницкий пулать, ăна пĕрремĕш хут 1967 çулта ăслăха кĕртнĕ.

Акăлчан чĕлхи корн чĕлхине 1300 тата 1750 çулсем хушшинче хĕссе кăларни.

Тĕслĕхĕсем

• Патшалăх йĕркеленĕ (институционаллă) ашшĕ-амăшĕрен ачана уйăрни. Тăван чĕлхене сыхлама пулмасть. Австралире аборигенсен ачисене ятарлă ача çурчĕсене янă. Унта акăлчанла кăна калаçнипе вĕсем тăван чĕлхене вĕренмен: Çухалнă ăру (Stolen generation).
• Урăх чĕлхене патшалăх чĕлхине тăвасси. Тĕллевĕ: культура идентификацине туртса илесси. Тĕслĕхрен 3-мĕш райхра çакна сорбсене хирĕçле тунă. Латышсене, эстонсене хирĕçле 1948-1990 çулсенче.
• Вăрçăра çĕнтернĕ хыççăн ют халăха куçса килме чĕнни. Халăха сахаллатас ĕç-пуç. Тĕслĕхсем: Корсикăра XX ĕмĕрте, Хавайа АПШ аннексилесен; Латви (1945-1990); Кăнтăр Тироль (1922-1960); Судет (1918-1938), Тибет.
• Тăван чĕлхеллĕ шкулсем çукки, е тăван чĕлхепе вĕрентме чарни. Тĕслĕхсем: Турцире арамей чĕлхине вĕрентме чарнă. Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи вăхăтĕнче Австралири пур нимĕç чĕлхи шкулĕсене хупнă.
• Чĕлхепе усă куракан ареала, вырăна пĕчĕклетни. Тĕслĕх: 1898 çулта Хавайа АПШ аннексиленĕ хыççăн.
• Чĕлхепе калаçакансене вĕлерни. Тĕслĕхсем: Америкăри индиан вăрçисем. Австралире тасмансене вĕлерни.
• Йăла-йĕркене пăрахăçлани. Тĕслĕхсем: индиансем, Австралири аборигенсем.

Çав. пекех

• Вырăслатни

Литература

• Hidley R. The Death of the Irish Language. — London — New York, 1990 [1]
• Breton Roland. Linguicide et ethnocide: Pourqoui et comment tuer les langues? / Les minorites ethniques en Europe — Paris: L’Harmattan, 1993.