Кяхта

Кяхта
Хула гербĕ
Патшалăх:	Раççей
Регион:	Буряти Республики
Никĕсленĕ:	1727
Хула, çултан:	1934
Халăх йышĕ, пин çын:	18,4 (2003)
Хула лаптăкĕ:	км2
Геогр. анлăхĕ:	50° 27' ç.ш.
Геогр. вăрăмлăхĕ:	106° 28' х.т.д.

Кяхта, — Раççейри хула, Буряти Республикин Кяхта районĕн администрациĕ вырнаçнă вырăн. 1934 çулчен Троицкосавск ятлă пулнă. Монголипе Раççей чикки патĕнче вырнаçнă. Улан-Удэ хулинчен 234 çухрăмра ларать.

Истори

Хула 1727 çулта никĕсленнĕ. 1727 çулхи Бурин килешĕвне пуснă хыççăн Китайпа суту-илӳ тăвакан тĕп вырăн пулса тăнă. Ку хуларах çавăн пекех Вырăспа Китай хушшинчи 1727 çулхи Кяхта килĕшĕвне алă пусса çирĕплетнĕ.

1743 çултанпа суту-илӳ слободи пулса тăнă, 1792 çулта кунта Иркутск таможнине куçарнă. Кяхта урлă Китая сукно, мануфактура, тирĕксем, юфть леçнĕ, Китайран чей илсе килнĕ. 1903 çулта Китайпа Хĕвелтухăç чукун çулне туса хунă хыççăн Кяхтăн Китайпа Раççей хушшинче суту-илӳ тăвас пелтерĕшĕ чакнă, Монголи çине куçнă.

1915 çулта ку хулара 1915 çулхи Кяхта килĕшĕвне алă пусса çирĕплетнĕ. 1920-1921 çулсенче ку хула Сухэ-Батор тата Чайбалсан революци ĕçĕсен тĕп вырăнĕ пулнă. 1921 çулхи пуш уйăхĕн 1 кунта Монголи халăх партин пĕрремĕш съезчĕ иртнĕ.

Кяхта хулинчен хăйсен çулçӳревĕсене Н.М. Пржевальский, П.К. Козлов, Потанин Г.Н. Потанин, А.В. Потанина, В.А. Обручев пуçланă е вĕçленĕ.

Хулара пурăнан халăх

Çул Пурăнан халăх (пин çын) 1897 8,788 1923 8,467 1926 8,646 1959 10,3 1970 15,3 1989 18,3 2002 18,4 2004 18,6 2005 18,8 2006 18,8 2007 18,9 2008 19,1 2009 19,4

Капăрлатусем

• 
  Кяхта
• 
  Успени чиркĕвĕ (1884—1888 çулсенче тунă)
• 
  Кяхтăри банк çурчĕ
• 
  Кафе «Слобода»
• Спорт залĕ
  Спорт залĕ
• 
  Кяхтăри тăван ен тĕпчев музейĕ
• 
  Церковь Воскресения Христова
• 
  Гостиные ряды
• 
  Троица соборĕ

Вуламалли

• Кяхта // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Силин, Е. П. Кяхта в XVIII веке. Из истории русско-китайской торговли. Иркутск, 1947.
• Обручев В. А. «От Кяхты до Кульджи». Москва, 1956
• Паллас П. С. «Путешествие по разным провинциям Российского государства» // Россия XVIII в. глазами иностранцев. Ленинград, 1989
• Кяхта. Памятники истории и культуры: путеводитель. Москва, 1990
• Бестужев М. А. «Поездка в Кяхту»// Дум высокое стремленье. Иркутск, 1975
• Старицкий А. К. Река Селенга в Забайкальской области. — СПб, 1913
• Силин Е. П. «Город на границе. Кяхта»
• Туристский путеводитель «Байкал». — М.: издательство VIZA, 2009. стр. 108—111 2022 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
• Андрей Мартынов. Живописное путешествие от Москвы до китайской границы. 1816 год.
• Иван Носков. Кяхта. 1861 год.
• Дмитрий Стахеев. Кяхта. 1865 год.
• Генрих-Юлий Клапрот «Описание Кяхты» «Сын Отечества» 1816 год
• Инструкция пограничному дозорщику Фирсову.1728 год
• Прокопий Громов. Кяхтинские храмы.
• Прокопий Громов. Начало Троицкой крепостцы и Кяхты
• Владимир Обручев. От Кяхты до Кульджи.
• Константин Назимов. Страничка из истории Кяхты

Каçăсем

• Шаблон:Викигид
• Кяхтинский погран-отряд ВЧ 2043 2008 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.
• «Кяхта. Слобода миллионеров»
• Сергей Кез. Горькая участь «Москвы на Востоке» // Независимая газета, 15 декабря 2001
• Александр Грек. Русский Клондайк //National Geographic, 24 декабря 2011(ĕçлемен каçă)