Карликла планета

Карлик планета, Тĕнче астрономи пĕрлĕхĕпе килĕшӳллĕ — тӳпери кĕлетке, вăл:

Хĕвел тавра орбитипе çаврăнать;
пысăк массăллă, гравитаци вăйĕпе гидростатика тан йывăрлăхĕнче тата çавракарах хормăллă;
хăйĕн орбитинче пĕччен куçаймасть (уçлăха урăх объектсенчен тасатаймасть);
планетăн спутникĕ пулаймасть.

Карлик планетăсен йышĕ

МАС официаллă карлик планета классификацине кĕнĕ виçĕ кĕлеткене тӳрех асăннă — Церера, Эрида тата Плутон. Каярах карлик планета йышне тепĕр икĕ объект хушăннă. «Карлик планета» термина «кĕçĕн планета» (астероид) палăртуран уйăрмалла.

Карлик планетăсем
Ят	Церера	Плутон	Хаумеа	Макемаке	Эрида
MPC номерĕ	1	134340	136108	136472	136199
Хĕвел системин районĕ	Астероидсен тăрăхĕ	Койпер тăрăхĕ	Койпер тăрăхĕ	Койпер тăрăхĕ	Сапаланчăк диск
Диаметр (км)	975×909	2306±20	1960×1518×996		2400±100
Йывăрăшĕ, кг Çĕрпе танлаштарса	9,5·10²⁰ 0,00016	1,305·10²² 0,0022	4,2·10²¹ 0,0007		~1,67·10²²^[1] 0,0028
Вăтам экватор радиусĕ* км	0,0738 471	0,180 1148,07	~1500		0,19 ~1300
Калăпăш*	0,0032	0,053	0,013	0,013	0,068
Тачăлăхĕ (т/м³)	2,08	2,0			2,1
Экваторти ирĕк ӳкĕнӳ хăвăртланăвĕ (м/çек²)	0,27	0,60			~0,68
Пĕрремĕш космос хăвăртлăхĕ (км/çек)	0,51	1,2
Çаврăм тапхăрĕ (талăк) (в сидери талăкĕ)	0,3781	−6,38718 (ретроградлă)
Орбита радиусĕ^* (а. е.) пысăк çурма тĕнĕл^* км	2,5—2,9 2,766 413 715 000	29,66—49,30 39,48168677 5 906 376 200			37,77—97,56 67,6681 10 210 000 000
Çаврăм тапхăрĕ^* (лет)	4,599	248,09			557
Вăтам орбита хăвăртлăхĕ (км/çек)	17,882	4,666			3,437
Эксцентриситет орбитăсем	0,080	0,24880766			0,44177
Орбита тайлăкĕ	10,587°	17,14175°			44,187°
Экватор тӳремĕ орбита тӳремне тайăлăвĕ	4°	119,61°
Çийĕнчи вăтам температура (К)	167	40			30
Паллă спутниксен йышĕ	0	3	2	0	1
Уçнă вăхăчĕ	кăрлач, 1 1801	нарăс, 18 1930	пуш, 7 2003	пуш, 31 2005	юпа, 21 2003

* Пĕлтерĕшсем, Çĕрпе танлаштарса.

Плутона планета йышĕнчен карлик статусне куçарнă.

Карлик планетăсен калăпăшĕпе йывăрăшĕ

Урăх кандидатсем

карлик планета статусне кĕрес текен претендентсем
Ячĕ	Категори	Диаметр	Йывăрăш
Орк	Плутино	840—1880 км	6,2—7,0·10²⁰ кг
Седна	сапаланнă диск объекчĕ	1180—1800 км	1,7—6,1·10²¹ кг
Квавар	Кьюбивано	989—1346? км	1,0—2,6·10²¹ кг
2002 TC₃₀₂	сапаланнă диск объекчĕ	~1200 км	паллă мар
Варуна	Кьюбивано	~936 км	~5,9·10²⁰ кг
2002 UX₂₅	Кьюбивано	~910 км	~7,9·10²⁰ кг
2002 TX₃₀₀	Кьюбивано	<900 км	паллă мар
Иксион	Кьюбивано	<822 км	неизвестна

Çавăн пекех пăхăр

Асăрхавсем

^ Brown, M. E. et al. 2006. Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects // Astrophysical Journal, 639: L43-L46. Дисноми орбитинчи тĕп-тĕрĕс хыпарсене хатĕрлеççĕ.

Каçăсем

Как разложить планеты по полочкам или Астрономии требуются Линнеи

[1] Brown, M. E. et al. 2006. Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects // Astrophysical Journal, 639: L43-L46. Дисноми орбитинчи тĕп-тĕрĕс хыпарсене хатĕрлеççĕ.

[1]