Карликла планета
Карлик планета, Тĕнче астрономи пĕрлĕхĕпе килĕшӳллĕ — тӳпери кĕлетке, вăл:
- Хĕвел тавра орбитипе çаврăнать;
- пысăк массăллă, гравитаци вăйĕпе гидростатика тан йывăрлăхĕнче тата çавракарах хормăллă;
- хăйĕн орбитинче пĕччен куçаймасть (уçлăха урăх объектсенчен тасатаймасть);
- планетăн спутникĕ пулаймасть.
Карлик планетăсен йышĕ
тӳрлетМАС официаллă карлик планета классификацине кĕнĕ виçĕ кĕлеткене тӳрех асăннă — Церера, Эрида тата Плутон. Каярах карлик планета йышне тепĕр икĕ объект хушăннă. «Карлик планета» термина «кĕçĕн планета» (астероид) палăртуран уйăрмалла.
| Ят | Церера | Плутон | Хаумеа | Макемаке | Эрида |
|---|---|---|---|---|---|
| MPC номерĕ | 1 | 134340 | 136108 | 136472 | 136199 |
| Хĕвел системин районĕ | Астероидсен тăрăхĕ | Койпер тăрăхĕ | Койпер тăрăхĕ | Койпер тăрăхĕ | Сапаланчăк диск |
| Диаметр (км) | 975×909 | 2306±20 | 1960×1518×996 | 2400±100 | |
| Йывăрăшĕ, кг Çĕрпе танлаштарса |
9,5·1020 0,00016 |
1,305·1022 0,0022 |
4,2·1021 0,0007 |
~1,67·1022[1] 0,0028 | |
| Вăтам экватор радиусĕ* км |
0,0738 471 |
0,180 1148,07 |
~1500 |
0,19 ~1300 | |
| Калăпăш* | 0,0032 | 0,053 | 0,013 | 0,013 | 0,068 |
| Тачăлăхĕ (т/м³) | 2,08 | 2,0 | 2,1 | ||
| Экваторти ирĕк ӳкĕнӳ хăвăртланăвĕ (м/çек²) | 0,27 | 0,60 | ~0,68 | ||
| Пĕрремĕш космос хăвăртлăхĕ (км/çек) | 0,51 | 1,2 | |||
| Çаврăм тапхăрĕ (талăк) (в сидери талăкĕ) |
0,3781 | −6,38718 (ретроградлă) | |||
| Орбита радиусĕ* (а. е.) пысăк çурма тĕнĕл* км |
2,5—2,9 2,766 413 715 000 |
29,66—49,30 39,48168677 5 906 376 200 |
37,77—97,56 67,6681 10 210 000 000 | ||
| Çаврăм тапхăрĕ* (лет) | 4,599 | 248,09 | 557 | ||
| Вăтам орбита хăвăртлăхĕ (км/çек) | 17,882 | 4,666 | 3,437 | ||
| Эксцентриситет орбитăсем | 0,080 | 0,24880766 | 0,44177 | ||
| Орбита тайлăкĕ | 10,587° | 17,14175° | 44,187° | ||
| Экватор тӳремĕ орбита тӳремне тайăлăвĕ | 4° | 119,61° | |||
| Çийĕнчи вăтам температура (К) | 167 | 40 | 30 | ||
| Паллă спутниксен йышĕ | 0 | 3 | 2 | 0 | 1 |
| Уçнă вăхăчĕ | кăрлач, 1 1801 | нарăс, 18 1930 | пуш, 7 2003 | пуш, 31 2005 | юпа, 21 2003 |
* Пĕлтерĕшсем, Çĕрпе танлаштарса.
Плутона планета йышĕнчен карлик статусне куçарнă.
Карлик планетăсен калăпăшĕпе йывăрăшĕ
тӳрлетУрăх кандидатсем
тӳрлет| Ячĕ | Категори | Диаметр | Йывăрăш |
|---|---|---|---|
| Орк | Плутино | 840—1880 км | 6,2—7,0·1020 кг |
| Седна | сапаланнă диск объекчĕ | 1180—1800 км | 1,7—6,1·1021 кг |
| Квавар | Кьюбивано | 989—1346? км | 1,0—2,6·1021 кг |
| 2002 TC302 | сапаланнă диск объекчĕ | ~1200 км | паллă мар |
| Варуна | Кьюбивано | ~936 км | ~5,9·1020 кг |
| 2002 UX25 | Кьюбивано | ~910 км | ~7,9·1020 кг |
| 2002 TX300 | Кьюбивано | <900 км | паллă мар |
| Иксион | Кьюбивано | <822 км | неизвестна |