Йĕс

Йĕс — 60,5—97 % пăхăра тата 3—39,5 % цинка пĕрлештерсе тунă хутăш шăранчăк.

Йĕс кĕлетеке

Йĕсрен тунă япаласем. Турци, 1870. Музейрен

Тачăлăхĕ — 8450—8700 кг/м³, шăрану температури — 900—1050 °C. Йĕсĕн чылай таврашсенче тутăхлăха хирĕç çирĕп тăрать.

Йĕсĕн тĕрлĕ тĕсĕсене прибор тата машинă тăвасси промăçлăра, теплотехникăра, радиатор тата конденсатор пăрăхĕсене, йĕсмесене, лентăсене хурçăна плакиламалли чух (плакирование), ылтăн ылмаштăрăвĕ вырăнĕнче уйăру паллисене тата ӳнерлĕ япаласене тунă чух, автомобиль тата сехет тăвас промăçлăра, çаплах сантехника хатĕресене тăвас ĕçре усă кураççĕ.

Ятсем пулса кайни

Цинк ХИМИ элементне XVI ӗмӗрте кӑна уҫнӑ пулин те, латунь пирӗн эрӑчченхи паллӑ пулнӑ. Ӑна мессиянкӑсем цинк рудаллӑ пӑхӑр шӑратса илнӗ. Англире латунь пӑхӑра тимӗр цинкпа шӑратмалли мелпе пӗрремӗш хут усӑ курнӑ, ҫак меслете 1781 ҫулхи июлӗн 13-мӗшӗнче Джеймс Эмерсон (британи патенчӗ) юсанӑ№ 1297). XIX ӗмӗрте Хӗвеланӑҫ Европӑра Тата Раҫҫейре латунь подданнӑй ылтӑнпа усӑ курнӑ.

Август Вӑхӑтӗнче Римра латунь тесе орихалк тенӗ (147 кун кӑтартман) (лат. aurichalcum-сӑмахран сӑмаха куҫарсан, ӑна сестрасемпе дупондире чекланӑ. Орихалка ылтӑн тӗслӗ шӑранчӑк тӗслӗ шӑранчӑк ятне илнӗ. Анчах Та Рим империйӗнче пӗрремӗш ӗмӗрте Британи ҫӗнсе иличчен латунь туса кӑларман, мӗншӗн тесен римлянсен цинка ҫӑлкуҫӗсем патне (вӗсем британи провинцине вӗреннӗ хыҫҫӑн кӑна империри составра ӗҫлеме пуҫланӑ), унччен цинк эллинсемпе римсен сутуҫисем ҫеҫ туртма пултарнӑ, хӑйӗн тупӑшӗпе вӑл континентлӑ Европӑра тата Вӑтаҫӗр Тинӗсре ҫеҫ пулман.

Латунне туса хатӗрлемелли пӗтӗм тӗнчери пӗтӗмӗшле кирлӗ япалапа хальхи вӑхӑтра 2,1 млн яхӑн т танлашать,Ҫав Хушӑрах производствӑра 1 млн т малтанхи цинкӑпа, 600 пин тинпа, производствӑри каяшсенчен илнӗ цинкӑпа, 0,5 млн иккӗмӗш чӗр таварпа (ҫӑлкуҫне 1068 куна кӑтартман) усӑ кураҫҫӗ. Ҫапла вара латунь туса кӑларакан хакӑн 50 процент ытла каяшран илеҫҫӗ. Техника латунӗсене цинкӑн 48-50 проценчӗ таран тытса тӑраҫҫӗ. Цинка содержанийӗпе килӗшӳллӗн альф-латуня тата альф+бет-латуня уйрӑлса тӑраҫҫӗ. Пӗр фазӑллӑ альфа-латунь (цинкӑн 35 проценчӗ таран) вӗри те сулхӑнра лайӑх йӗркеленеҫҫӗ. Хӑй черетӗнче икӗ фазӑллӑ альф+бет-латунни (цинкӑн 47-50 проценчӗ таран) сивӗре сахал чӗлхеллӗ. Вӗсене ялан тенӗ пекех альф - е альф+бет-фаз температурӑсем хӗснипе хӗрӳ хистеҫҫӗ. Альф-латуньпе танлаштарсан, икӗ фазӑллӑ латуньпе танлаштарсан, сахалтан та ҫирӗпрех тата ҫирӗпрех. Икӗ хут латунь час-часах алюмини, тимӗр, магни, тӑхлан тата ытти элементсемпе усӑ кураҫҫӗ. Ҫавӑн пек латунсене ятарлӑ е нумай компонентлӑ теҫҫӗ. Час ҫаврӑнакан элементсем (тӑхлансӑр пуҫне) ҫирӗплӗхе (ҫирӗплӗхе) ӳстереҫҫӗ, анчах латунь пластинлӑхне чакараҫҫӗ. Латунь тӑхланӗн (4 процент таран) содержанийӗ резанипе усӑ курма ҫӑмӑллатать тата антифрик свойствисене лайӑхлатать. Алюмини, цинк, кремни тата никель латунӗн коррози чӑтӑмне ӳстереҫҫӗ. Тимӗр, никель тата магни хушса пани унӑн ҫирӗплӗхне ӳстерет.

Физикăлла палăрăмĕсем

• Тачӑлӑх — 8500-8700 кг/м3.
• 20 °С — 0,377 кг·кг−1−Мӗш Кадж·ҫумӗнчи <уйрӑм ӑшши?>-1.
• Пайлавла электро хирĕçтăру — (0,07-0,08),10-6 Ом·.
• Ферромагнетик мар.

• Латуня ишмелли Температура составран 880-950 °С. ҫитет, унта шывра ишмелли цинка тытса тӑрас ӗҫе пысӑклатса пырать. Латунь тӗрлӗ сваркӑсемпе, ҫав шутра газпа дуг хутлӑхӗнче хӳтӗлекен газсемпе те, самаях шӑранать. Латунь технологийӗсене тивӗҫлӗ литературӑра ҫырса кӑтартнӑ. Латунь ҫиеле лакпа витмен пулсан та, сывлӑшра хура курӑнать, анчах массӑра вӑл пӑхӑртан лайӑхрах атмосфера тума пултарать. Сарӑ тӗслӗ, питӗ лайӑх шӑваратпӑр.
• Висмутпа тӑхлан латунь ҫине сиенлӗ витӗм кӳреҫҫӗ, мӗншӗн тесен деформацие вӗри вӑхӑтра ҫитерме пултараймаҫҫӗ. Апла пулин те тӑхланпа леговани савалас тесе усӑ кураҫҫӗ, ҫакӑ вара ӑна касма ҫӑмӑллатать.