Элам чĕлхи
Элам чĕлхи — эламсен чĕлхи, Элам çĕрĕнче пирĕн эрăччен III—I пинçуллăхсенче саралнă.
Сарăлнă ареалĕ тата усă курнă тапхăрĕ
тӳрлетЭлам чĕлхипе калаçакансем Иранăн кăнтăрпа кăнтăр-анăç çĕрĕнче — Хузестанра (танл. Эламăн авалхи персилле ячĕ Hujiyā) тата Фарсра (тен, Иран туçинчи урăх çĕрĕсенче те) пирĕн эрăччен III пинçуллăхра пурăннă.
Пирĕн эрăччен III пинçуллăхри шумер-аккад çăлкуçĕсенчен темĕн чуль элам хула-патшалăхсем: Шушен (Шушун, Сус), Аншан (Анчан, хальхи Фарсри Шираз çумĕнчи Тӳпе-Мальян хулашĕ), Симашки, Парахсе (каярахпа Мархаши), Адамдун тата чылай пулни паллă.
Пирĕн эрăччен II пинçуллăхра Шушенпа Анчан Эламăн тытăм пайĕсем шутланнă. Пирĕн эрăччен VI ĕмер варринче Элам Ахемен патшалăхĕ шутне кĕрет, çакăнтанпа элам чĕлхи тепĕр икĕ çĕрçуллăх хушши çĕршывра малти вырăнта тăнă — çакна пирĕн тĕле çитнĕ элам тексчĕсем кăтартаççĕ. Вăхăт шуçнă çем вăл перси чĕлхине çул парать те тĕппипех пăчланать. X емĕрти арап çулçӳревçи Истахри курса çырнипе Хузистанра пурăнакансем персиле, арапла тата хузилле калаçнă.
Этимологи
тӳрлетЯтне шумерлĕ (Elama), аккадлă (Elamtu) çĕршыв ячĕпе эламла Hatamti/u е Haltamti пулать. Кивелсе юлнă ячĕсем: «суз», «анзан», «иккĕмĕш ахеменид чĕлхи», «туран», çаплах тĕрĕс мар «миди» тата «скиф» чĕлхи теççĕ.
Хупă сасăсем
тӳрлет| По способу образования |
По месту образования | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Тута-туталлă | Тута-шăллă | Шăллă | Палатальные | Велярные | Гортанные | ||
| Шумные | Смычные | b/p | d/t | g/k | |||
| pp | tt | kk | |||||
| Аффрикаты | ʒ/c | ||||||
| Фрикативные | w/v/f | z/s zz | (ž/š šš) | h (hh) | |||
| Сонорные | Носовые | m mm | n nn | (ŋ ŋŋ) | |||
| Боковые | l ll | ||||||
| Дрожащие | r rr | ||||||
| Глайды | j | ||||||
Классификаци ыйтăвĕсем
тӳрлетЭлам чĕлхине генеалогипе тĕрлĕ енчен тĕпченĕ. Ăна кавказ, алтай, дравид чĕлхисен çемьисемпе çыхăнăвĕсене тишкернĕ.
Юлашки вăхăтра чи кăсăкли икĕ верси — элам-дравид тата элам-афрази — пулса тăраççĕ. Пĕрремĕшне 1856 çултах Р. Калдвел сĕннĕ, ăна тĕплĕнех 1970-мĕш — 1980-мĕш çулсенче Д. У. MакАлпин тĕпченĕ. Çак ĕçсем хыççăн гипотезăна нумай ăслăхçă, çав шутра И. М. Дьяконов та, çирĕплетнĕ. 1992 ç. В. Блажек элам чĕлхин афрази чĕлхисемпе тăванлăх гипотезине, çавăнтах çак чĕлхе афрази макроçемьине кĕнине палăртать.
Каçăсем
тӳрлетЛитература
тӳрлет- Дьяконов И. М. Эламский язык // Языки древней Передней Азии. М.: Наука, 1967.
- Дьяконов И. М. Эламский язык // Языки Азии и Африки III. M.: Наука, 1979.
- Blažek V. The new Dravidian-Afroasiatic parallels. Preliminary report // Nostratic, Dene-Caucasian, Austric and Amerind, ed. V. Shevoroshkin. Bochum: Brockmeyer, 1992
- Grillot-Susini F., Roche C. Éléments de grammaire élamite. Paris: Edition Recherche sur les Civilizations, 1987.
- Khačikjan M. The Elamite language // Documenta Asiana IV. Roma: Pubblicazioni dell’Istituto per gli studi micenei ed egeo-anatolici, 1998.
- Labat R.. Structure de la langue élamite (état présent de la question) // Conférences de l’Institut de Linguistique de Paris 9. Paris, 1951.
- Hallock R. On the Middle Elamite Verb // Journal of Near Eastern Studies, 1973, vol. 32.
- McAlpin D. W. Elamite and Dravidian: Further Evidence of Relationship // Current Anthropology 16, 1975.
- McAlpin D. Proto-Elamo-Dravidian: The Evidence and its Implications // Transactions of the American Philosophical Society 71, part 3. Philadelphia, 1981.
- Paper H. H. The Phonology and Morphology of Royal Achaemenid Elamite. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1955.
- Reiner E. The Elamite Language // Handbuch der Orientalistik, erste Abteilung, zweiter Band, Lieferung 2. Leiden/Köln, 1969.
- Starostin G. On the genetic affiliation of the elamite language // Mother Tongue, v. VII, 2002.
- Stolper M.W. Elamite // The Cambridge Encyclopedia of the World’s Ancient Languages. Cambridge University Press, 2004.
- Сăмахсарсем, ономастика компендиумĕсем, паллăсен йышĕсем
- Hinz W., Koch H. Elamisches Wörterbuch (in 2 Teilen) // Archäologische Mitteilungen aus Iran, Ergänzungsband 17. Berlin: Dietrich Reimer, 1987.
- Steve M-L Syllabaire élamite: histoire et paléographie // Civilizations du Proche-Orient, Série II, Philologie, 1. Paris/Neuchâtel: Recherches et Publications, 1992.
- Zadok R. The Elamite Onomasticon // Annali 44. Suppl. 40: Istituto Orientale di Napoli, 1984.
- Пичетленĕ текстсем
- Cameron G. Persepolis Treasury Tablets // Oriental Institute Publications 65. Chicago: University of Chicago Press, 1948.
- Hallock R. Persepolis Fortification Tablets // Oriental Institute Publications 92. Chicago: University of Chicago Press, 1969.
- König F. W. Die Elamischen Königsinschriften // Archiv für Orientforschung, Beiheft 16. Graz, 1965.
- Grillot-Susini F., Herrenschmidt C., Malbran-Labat F. La version élamite de la trilingue de Behistun: une nouvelle lecture // Journal Asiatique, 1993, vol.281.
- Malbran-Labat F. Les Inscriptions Royales de Suse. Paris: Editions de la Réunion des musées nationuax, 1995.
- Steve M.-J. Textes élamites et accadiens de Tchoga-Zanbil // Tchoga Zanbil III. Memoires de la Délégation Archéologique en Iran 41. Paris: Paul Geuthner, 1967.
- Steve M.-J. Nouveaux mélanges épigraphiques, inscriptions royales de Suse et de la Susiane // Ville Royale de Suse 7. Mémoires de la Délégation Archéologique en Iran 53. Nice: Editions Serre, 1987.
- Weissbach F. Die keilinschriften der Achämeniden // Vorderasiatische Bibliothek 3. Leipzig: Hinrichs, 1911.
 |
Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |