Вандалсем

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Венетсем пăхăр.

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Вандал пăхăр.

Ванда́лсем (лат. Vandili, Wandali, Uuandali, грек Βάνδαλοι), авалхи герман чĕлхисенче Венделсем (Wendel, Wentil) — готсене çывăх, авалхи герман йăхĕсен пĕрлешĕвĕ, Халăхсен аслă хускалăвĕ эпохинче палăрнăскер.

Рим империн территорине кĕрсе кайни. Сăмахран, сăрă сăнăпа Германирен тухнă вандалсем Даки, Галли, Ибери витĕр Çурçĕр Африкăна çитни, хыççăн Рима п. эр. 455 çулта тустарнине кăтартнă

Истори

Пирĕн эрăн пĕрремĕш пинçуллăхăн пуçламăшĕнче Балтика тинĕсĕн хĕрринче (Пшеворск культури) пурăннă. Каярах кăнтăралла куçма пуçланă — Силезипе Моравине çитнĕ. Унта вара вĕсем икĕ пая пайланнă: хасдингсемпе силингсем çине.

Хуннсем хĕснине пула V ĕмĕр пуçламăшĕнче алансемпе пĕрле анăçалла куçма тивнĕ. 407 çулхи кăрлач уйăхĕн 1-мĕшĕнче вĕсем франксене çĕмĕрсе тăкса Рим империне кĕрекен Галлине çитнĕ. 409 çулхи юпа уйăхĕн 13-мĕшĕнче вĕсем Пиреней çурутравне çитсе унта пурăнма тытăннă. 417-418 çулсенче вĕсене хирĕç Рим исперийĕ пуçарнипе вестготсем тухнă. Темиçĕ çапăçу хушшинче силингсене ним юлми çапса çĕмĕрнĕ. Хасдингсем вăл вăхăтра çурутраван кăнтăр енне çитме май тупса 429 çулта Çурçĕр Африкăна куçнă. 439 çулта вĕсем унта патшалах йĕркеленĕ, тĕп хулине Карфагена тунă. Вăл патшалăх 533 çулчченех пурăннă. 533 çулта Верисарий ертсе пыракан Тухăç Рим империйĕн çарĕ вандалсене тĕппипех çапса çĕмĕрнĕ.

Патшисем

1. Годагисл (—407)
2. Гундерих (407–428)
3. Гейзерих (428–477)
4. Хунерих (477–484)
5. Гундамунд (484–496)
6. Тразамунд (496–523)
7. Хильдерих (523–530)
8. Гелимер (530–534)

Вуламалли

• Ф. А. Браун Вандалы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Альфан Л. Варвары. От великого переселения народов до тюркских завоеваний XI века. — СПб.: 2003.
• Дилигенский Г. Г. Северная Африка в IV—V вв. — М.: 1961.
• Диснер Г.-И. Королевство вандалов. Взлет и падение. — СПб.: Евразия, 2002.
• Корсунский А. Р., Гюнтер Р. Упадок и гибель Западной Римской империи и возникновение германских королевств. — М.: 1984.
• Сиротенко В. Т. История международных отношений в Европе во второй половине IV — начале VI вв. — Пермь: 1975.
• Сиротенко В. Т. Народные движения в Северной Африке и королевство вандалов и аланов: Учеб. пособие. — Днепропетровск: 1990.

Каçăсем

• Исидор Севильский. История Вандалов
• Прокопий Кесарийский. Война с вандалами
• Виктор Тонненский. Хроника Виктора (Перевод Суровенкова Д., 2009). Восточная литература. çăлкуçран архивланă 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 18 февраля 2011.
• Хроника Проспера Аквитанского (лат. куçарнă - Суровенков Д. 2009). Восточная литература. çăлкуçран архивланă 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ нарăсăн 18-мĕшĕ, 2011.
• Иордан, «О происхождении и деяниях гетов» : кроме сочинения Иордана публикация содержит подробные комментарии по вандалам Е. Ч. Скржинской.
• HYDATII EPISCOPI CHRONICON : хроника епископа Идация на латинском.
• John Bagnall Bury, «History of the Later Roman Empire» : академическое издание 1889 года по истории поздней Римской империи и варварских народов с подробными ссылками на первоисточники.
• Исидор Севильский. История Вандалов
• Прокопий Кесарийский. Война с вандалами