Балхаш (кӳлĕ)

Балхаш — тĕнчери чи калăплисенчен пĕри, ниçта та юхса тухман, тухăç Казахстанри çурма тăварсăр кӳлĕ. Кӳлĕ анлă Балхаш-Алаколь котловина çĕрĕнче вырнаçнă. Или, Каратал, Аксу, Лепсы, Аягуз юханшыв юхса кĕрет, юхса тухать. Кӳлĕ лаптăкĕ 16,4 пин. км².

Балхаш казах. Балқаш
Патшалăх	Казахстан Казахстан
Регионсем	Алма Ата облаçĕ, Жамбыл облаçĕ, Караганда облаçĕ
Район	Алма Ата облаçĕ/Жамбыл облаçĕ/Караганда облаçĕ
Тинĕс шайĕнчи çӳллĕшĕ	340 м
Калăпăш	16,4 пин. км
Калăпăш	16,4 пин. км³
Çыран хĕрри тăршшĕ	2385 км
Чи пысăк тарăнăш	26 м
Вăтам тарăнăш	5,8 м
Тăрăлăх	1-5,5 м
Шыв пухăмĕн лаптăкĕ	413 000 км²

Пĕрлехи хыпарсем

• Тинĕс шайĕнчен çӳллĕшĕ — 340 м (улшăнуллă)
• Лаптăкĕ 17—22 пин çм², тăсăлăвĕ — 605 çм, анлăшĕ — 9-19 çм тухăç пайĕнче, 74 çм анăçĕнче
• Шыв калăпăшĕ — 112 çм³. Шыв-çĕр лаптăкĕ —501 пин çм² яхăн
• Чи тарăнăшĕ — 26 м.

3 çм анлăшлĕ кӳлмек Балхаша икĕ тĕрлĕ пая уйăрать: Анăç пайĕ тарăн маар, шывĕ тăварсăр, Тухăç пайĕ — тарăн, чылай тăварлă (3,5 - 6 г/л).

Балхашăн анăçне пысăк шыв Или (пур юхса кĕрен шывĕн 80 %), тухăçне — Каратал, Аксу, Лепсы, Аягуз пĕчĕк шывсем тата урăххисем те юхса кĕреççĕ. Кӳлĕн тухăç шывĕ тăварлă.

Çыран йĕрĕ кукăранчăклă. Хăйĕн çыранĕ нумай кӳлмекбухтăсемпе таткаланса пĕтнĕ. Утрав йышĕ сахал, чи мăннисем — Басаралпа Тасарал.

Климат

Кӳлĕ таврашĕнче климат пушхирти евĕр.

Утă уйăхĕнчи вăтам температура 24 °C яхăн, кăрлачри —8°С яхăн. Çул хушшинчи вăтам нӳрĕклĕх — 120 мм. Сывлăшăн вăтам нӳрĕкĕ: 55—60 %. Çилĕн çул тăршипе вăтам хăвăртлăхĕ 4,5—4,8 м/çек яхăн. Шывăн çийĕнчи температури раштавра 0 °C утăра 28 °C, тарăн çĕрте сахал улшăнуллă — 3,3 °C ытла мар. Кӳлĕ çулсерен пăрпа витĕнет, пăр яланхилле чӳкпе пуш хушшинче тăрать.

Юхăмĕсем çиллĕ, анăç пайĕнче пĕрмаях çавраллă.

Вуламалли

• Домрачев П. Ф., Балхаш и Прибалхашье, Алма-Ата, Мускав, 1935;
• Сапожников Д. Г., Современные осадки и геология озера Балхаш, Мускав, 1951;
• Тарасов М. Н., Гидрохимия озера Балхаш, Мускав, 1961.

Каçăсем

• Мăн совет энциклопедийĕ
• Брокгаузпа Ефронăн энциклопеди сăмахсарĕ(ĕçлемен каçă)

Çавăн пекех

• Балхаш (хула)
• Балхаш ту-металлурги комбиначĕ
• Бектау-Ата
• Сарăшакан
• Коржин утрав

Вуламалли

• Балхаш е Балкаш // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Мариковский, П. И. Вокруг синего озера : (Повесть об озере Балхаш). — Алматы: 2000.
• Мариковский, П. И. Забытые острова [Оз. Балхаш]. — М.: Мысль, 1991. — ISBN 5-244-00563-4
• Остроумова, Л.П., Шапов, А.П. Актуальные проблемы гидрометеорологии озера Балхаш и Прибалхашья. — СПб.: Гидрометеоиздат, 1995. — ISBN 5-286-01135-7
• Романова С. М., Казангапова, Н. Б. Озеро Балхаш — уникальная гидроэкологическая система. — Алматы: Добровол. о-во инвалидов войны в Афганистане - Братство, 2003. — ISBN 9965-25-105-3
• Самакова А. Б. Проблемы гидроэкологической устойчивости в бассейне озера Балхаш. — Алматы: Каганат, 2003. — ISBN 9965-25-136-3
• Сапожников Д. Г. Современные осадки и геология озера Балхаш. — М.: 1951.
• Саядян Ю. В., Милановский Е. Е., Асланян А. Т., Севастьянов Д. В., Трешников А. Ф. История озер Севан, Иссык-Куль, Балхаш, Зайсан и Арал. — Ленинград: Наука, 1991. — ISBN 5-02-024578-X
• Соколов А. А. Гидрография СССР. — Л.: Гидрометеоиздат, 1952.
• Тарасов М. Н. Гидрохимия озера Балхаш. — М.: 1961.
• Шапиро, С. М., Павличенко Л. М., Подольный О. В. Гидрогеологические прогнозы подземного стока в озеро Балхаш. — Алма-Ата: Наука, 1982.