Çутçанталăк философийĕн математикăлла пуçламăшĕсем

Çутçанталăк философийĕн математикăлла пуçламăшĕсем (лат. Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica) — Ньютонăн никĕсле ĕçĕ, унта вăл классикăлла механикăна никĕслекен Ньютонăн виçĕ саккунне тата пĕтĕм тĕнчери туртăм саккуннне ăнлантарса панă.

Prinicipia-title

Хайлавăн кунçулĕ

Çак ĕçе тума тытăнни, Евклидăн «Пуçламăшĕсемпе» пĕр танах, 1682 çулта пуçланать, ун чухне Галлей комети иртсе пыни тӳпе механикине питĕ çӳле хăпартнă. Эдмонд Галлей Ньютона хăйĕн «пĕрлехи куçăм теорине» пичетлеме ӳкĕтленĕ. Ньютон килĕшмен. Вăл пĕрмаях хăйĕн тĕпчев ĕç-хĕлĕнчен уйрăласшăн пулман.

Галлей 1684 çулхи çурла уйăхĕнче Кембриджа çитсе хăйсем Ренпа тата Гукпа туртăмлăх саккунĕнчен планета орбитисен эллипсăллăхне тупасси пирки канашланă, анчах та епле тавассине чухласа илеймен. Ньютон хăйĕн çирĕплетӳ пурине пĕлтерет, тепĕртакран ăна Галлея ярса парать. Лешĕ тӳрех пĕтĕмлетӳпе меслечĕн паллăлăхне ăнланса илет, чӳк уйăхĕнче каллех Ньютон патне пырать те ăна хăйĕн тĕпчев ĕçĕсене пичетлеме çавăрать.

1684 çулхи раштавăн 10-мĕшĕнчи Патшалăх этем пĕрлешĕвĕнче протоколĕсенче çапла çырнă:

Галлей хуçа … анчахрах Кембриджра Ньютон м-па тĕл пулнă та вăл ăна кăсăк «De motu» [Куçам пирки] трактата кăтартнă. Галлей хуçа шухăшĕпе, Ньютон асăннă çак трактата Пĕрлешӳре кăтартма килĕшнĕ.

Вырăсла куçарнисем

• Исаак Ньютон. Математические начала натуральной философии. Перевод с латинского и примечания А. Н. Крылова. М.: Наука, 1989. 688 стр. ISBN 5-02-000747-1. Серия: Классики науки.
  • Текст на math.ru     на mccme.ru 2007 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.

Kуçарнисем

1687, 1713, 1726 (@ https://cudl.lib.cam.ac.uk/)

Вуламалли

• Антропова В. И. О геометрическом методе «Математических начал натуральной философии» И. Ньютона // Историко-математические исследования. — Наука. — № 17.
• Белл Э. Т. Творцы математики. — М.: Просвещение, 1979.
• Вавилов С. И. Исаак Ньютон. — М.-Л.: Изд. АН СССР.
• История математики под редакцией А. П. Юшкевича в трёх томах. Том 2. Математика XVII столетия. 2011 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ. М.: Наука. 1970.
• Карцев В. П. Ньютон. — М.: Молодая гвардия, 1987. — (ЖЗЛ).
• Кудрявцев П. С. Курс истории физики. — М.: Просвещение, 1974.
• Спасский Б. И. История физики. — Изд. 2-е. — М.: Высшая школа, 1977. — Т. 1.
• Isaac Newton ĕçĕсем «Гутенберг» проекчĕнче