Çĕр хăвăлĕ
Çĕр хăвăлĕ — Çĕр витĕмĕн çӳлти хулăмăшĕнчи çутçанталăк ĕçĕ-пуçĕпе пулса тăнă хăвăлсем,çĕр çийĕпе çын куçмаллăх пĕр е темиçе шăтăкпа çыхăннă. Чи пысăк çĕр хăвăлĕсем — кăткăс йĕркеллĕ иртмеллсемпе залсенчен, сайра мар пĕтĕм тăсăлăвĕпе темиçĕ вунпӳ çухрăма çитет. Çĕр хăвăлĕсене спелеологи ăслăлăхĕ тĕпчет.

Çĕр хăвăлĕсен тĕсĕсем тӳрлет
Пăрлăх çĕр хăвăлĕсем тӳрлет
Пăрлăх кĕлеткинче ирĕлекен юр шывĕ хăвăл туса хурать. Çакăн евĕр çĕр хăвăлĕсем чылай пăрлăхсенче тĕл пулаççĕ.
Вулканлă çĕр хăвăлĕсем тӳрлет
Тектоникăллă çĕр хăвăлĕсем тӳрлет
Эрозиллĕ çĕр хăвăлĕсем тӳрлет
Шывпа ирĕлтереймен тăпрасенче çĕр хăвăлĕ механикăллă эрози ĕçĕпе пулса каять. Часах çак çĕр хăвăлĕсемтинĕс хĕрринче хум çапнипе пулаççĕ. Çаплах, çĕр хăвăлĕсем малтанхи тектоника çурăкĕсемпе пĕчĕк шыв юхнипе пулса тăраççĕ. Хăйăрлăхсенче те, гранитлăхсенче те çĕр м тăсалăвлĕ эрозиллĕ çĕр хăвăлĕсем тĕл пулаççĕ.
Карст çĕр хăвăлĕсем тӳрлет
Тĕнчери чи тарăн çĕр хăвăлĕсем[1] тӳрлет
Чул хăвăлĕ | Тарăнăшĕ, м | Тăршши, м | Вырнаçăвĕ | |
---|---|---|---|---|
1 | Крубера-Воронья | -2191[2] | 13 232 | Абхази |
2 | Юр | -1753[3] | 24 080 | Абхази |
3 | Лампрехтсофен | -1632 | 50 000 | Австри |
4 | Мирольда | -1626 | 13 000 | Франци |
5 | Жан Бернар | -1602 | 20 536 | Франци |
6 | Торка дель Сьерра | -1589 | 7060 | Испани |
7 | Сарма | -1543 | 6370 | Абхази |
8 | Пантюхинская | -1508 | 5530 | Абхази |
9 | Чеки-2 | -1502 | 5291 | Словени |
10 | Чеве | -1484 | 26 194 | Мексика |
Тĕнчери вăрăм чул хăвăлĕсем[4] тӳрлет
Çĕр хăвăлĕ | Тăршши, м | Тарăнăше, м | Вырнаçăвĕ | |
---|---|---|---|---|
1 | Мамонт | 590 629 | -115 | АПШ |
2 | Джуэл кэйв | 225 405 | -193 | АПШ |
3 | Оптимислăя | 215 000 | -15 | Украина |
4 | Уинд кэйв | 202 633 | -197 | АПШ |
5 | Лечугия | 196 034 | -489 | АПШ |
6 | Хёллох | 194 193 | -939 | Швейцари |
7 | Фишер Ридж | 177 314 | -108 | АПШ |
8 | Окс Бель Ха | 164 457 | -33 | Мексика |
9 | Сак Актун | 157 533 | -72 | Мексика |
10 | Зибенхёнгсте-хохгант | 154 000 | -1340 | Швейцари |
СССР территоринчи калăплă çĕр хăвăлĕсем тӳрлет
Спелеофауна, экологи тӳрлет
Археологиллĕ хаклăхĕ тӳрлет
Çавăн пекех пăхар тӳрлет
Каçăсем тӳрлет
- Уралăн çĕр хăвалĕсем Архивленĕ 18 Чӳк уйӑхӗн 2007 çулта.
- Кугитанга (Туркменистан) çĕр хăвăлĕсем Архивленĕ 16 Ҫу уйӑхӗн 2008 çулта..
- çĕр хăвăлĕнчи пăрлăх. Архивленĕ 19 Юпа уйӑхӗн 2008 çулта.
- Пермь енĕн çĕр хăвăлĕсем. Орди çер хăвăлĕ. Кэйв-дайвинг
- ^ Worlds deepest caves, Compiled by: Bob Gulden Архивленĕ 28 Юпа уйӑхӗн 2017 çулта.
- ^ Спелеокаçăсен архивĕ CML, 25.09.2007
- ^ Архив спелеорассылки CML, сообщение от 18.09.2007
- ^ Worlds longest caves, Compiled by: Bob Gulden Архивленĕ 9 Ҫу уйӑхӗн 2021 çулта.