|
[[Ӳкерчĕк:Языковое древо.jpg|thumb|300px|Чĕлхе йывăççи]]
'''Челхе''' - этем ăс-тăнĕнче упранакан единицăсемвиçесем ([[сасă]], [[морфема]], [[сăмах]], синтаксема) тата вĕсемпе усă курмалли йĕрке. Пуплев - чĕлхепе усă курни. Чĕлхепе пуплев - уйрăлми пĕтĕçсе ларнă икиккĕ пĕрлĕх.
Чĕлхепе пуплеве пĕр-пĕринчен [[XX ĕмĕр]]ĕн пуçламăшĕнче кăна уйăрма пуçланă.
Ытти тĕрĕк чĕлхисенче "чĕлхе" - ''тел'' [тĕл]. Ку формаĕлкĕ чăваш сăмахĕпе пĕр тымарлă.
Чĕлхе тĕсĕсем: этем чĕлхи (тĕслĕхрен, [[чăваш чĕлхи]], [[вырăс чĕлхи]]), ятарласа [[шутласа кăларнă чĕлхе]] (тĕслĕхрен, [[эсперанто]]), компьютер чĕлхи (тĕслĕхрен, [[Паскаль (компьютер чĕлхи)|Паскаль]]) т. ыт.
== Тĕнчери чĕлхесен улшăнăвĕ (динамики) ==
Сăнаса пăхнă май, паянкуна тĕнчере пилĕкпиллĕк — ултăулттă пине яхăн чĕлхе. 40 чи анлă сарăлнă чĕлхесемпе [[Çĕр çинчи(планета)|Çĕр]] çинче пурăнакан иккĕ виççĕмĕш çынсемçын калаçаççĕкалаçать. Нумайрах китай, испани, хинди, акăлчан, вырăс, португал тата арабарап чĕлхисемпе усă кураççĕ. ФранциФранц чĕлхипе те чылай çын калаçать, анчах та ăна тăван чĕлхе вырăнне хуракансен шучĕ сахал.
Тĕпчевçĕсем кăтартнă тăрăхкăтартнипе, хальхи чĕлхесен çур шучĕ [[XXI ĕмĕр|XXI çĕрçуллăх]] варрине çитиччен çухалать. Çухалса пыракан чĕлхесен нумайăшĕ юнашар хăватлă чĕлхе хутшăнăвĕ пулнипе çĕтсе пырать, çавăнпа ĕнтĕ, пĕчĕк халăхсен тата патшалăхсăр халăх чĕлхисемшĕн паянхи коммуникациллăкоммуникаци лару-тăрутăрăвĕ хăрушуллăхăрушлă пулать. Чĕлхене ачасен 70 % пайĕ çеç вĕренет пулсан, вăл пĕтсе пыракан шутне кĕрет. [[ЮНЕСКО]] кăларнă «Тĕнчери пĕтсе пыракан чĕлхесен атласĕ» тĕпчев ĕçĕнче çакна палăртнă: паян [[Европа|Европăра]] 50 яхăн чĕлхене сӳнесси кĕтет.
== АлăсенАлă чĕлхи ==
Алăсен чĕлхи — хăлхасăр, чĕлхесĕр çынсем усă куран чĕлхи. Алăсене хуçкаласа тата [[мимика|мимикăпа]] палăртса калаçаççĕ.
Хăшпĕр çĕршывсенчеçĕр-шывсенче ([[АПШ]]-па [[Канада|анадăраКанадăра]]) алăсеналă чĕлхисемпе (америкăриамерикан ASL алăсен чĕлхи) итлеме пултаракансем те усă кураççĕ. [[1998]] çулта çак курссенче 61 000 яхăн студент вĕреннĕ.
Юлашки çулсенче алăсеналă чĕлхисене çырмалли системăсем аталанса пыраççĕ.
== Çавăн пекех пăхăр ==
* [[Шутласа каларнăкăларнă чĕлхе]]
* [[Компьютер чĕлхи]]
* [[Метачĕлхе]]
| 