Халал

Халал (лат. testamentum) — юридицилле термин: хăрах енлĕн тахата палăртни, унашкал палăрту çын вилнĕ хыççăнхи гражданла правăлла хутшăнусене кăтартать.

Хăшпĕр чухне юридицилле мар тата пурлăх пирки çыхăнман "ахаль" текстсене те (литературăлла хайлавсене) халал теççĕ. Сăмахран, И.Я.Яковлев халалĕ çавăн йышшисен шутне кĕрет.

Ҫырса кӑтартни

Пехилне ҫыру формипе туса хумалла тата нотариуспа е саккунлӑ ытти уполномоченнӑйпа ҫирӗплетмелле. Кирек мӗнле ҫын та пехиллесе хӑварать, ҫав хушӑрах хронологи енчен илсен, кашни ҫӗнӗ халал пехилне пӗтӗмӗшле е унӑн пехилӗ пехиллесе хӑварать. Пехиллекенӗ малтанхи пехилсене ӗненекенсен ҫӗнӗ халал ҫинчен пӗлтермелле мар. Ҫак нормӑпа классикӑлла темиҫе детективӑн сюжечӗ ҫыхӑннӑ.

Пехиллесе хӑварни вӑл-вилнӗскерӗн интересӗсене пӑсни.  Ҫавӑн пек тӑван-хурӑнташсем пехиллесе хӑварман еткерлӗхе час-часах тивӗҫлӗ пай илме пултараҫҫӗ.

Пехиллесе хӑвармалли юридически вӑй ҫук.

Пехиллесе хӑварнӑ пурлӑха йышӑнни ӑна еткерлӗх теҫҫӗ.

Хӑш — пӗр чухне еткерлӗхе пиллесе хӑварнипе, хушма условисене пурнӑҫлассипе килӗшӳллӗн кӗртеҫҫӗ.

Истори

Халал мӗн авалтан паллӑ. Патриархсен обществинче (йӑхӑн) пурлӑхӗ пӗрлехи харпӑрлӑхра пулнӑ чухне, тӗпрен илсен, ӑру пуҫлӑхӗн пехилне палӑртса хунӑ пулнӑ, ҫав еткере вара ҫемйипе унӑн пурлӑхне пӑхса тӑма власть илнӗ. Индустри обществи килнӗренпе унӑн еткерӗ хушшинче вилнӗ ҫыннӑн пурлӑхне пайласси ҫеҫ юлчӗ.

Авалхи Раҫҫейре пехиллесе хӑварас шухӑш нравственность енчен таса тивӗҫпе ҫыхӑннӑ, ҫавӑнпа та пехиле "чун-чӗрери грамота" (каярахпа "духовнӑй грамота") теҫҫӗ. Вырӑссем пехиллесе хӑвармалли еткер правипе практикӑра пулни факта "Вӑхӑтлӑх ҫулсен Повеҫӗн"авалхи ҫулсеренхи палӑкӗнче ҫырса хунӑ. Олег князь 911 ҫулта грексемпе тунӑ договорӗнче каланӑ тӑрӑх, "русин", византи императорӗнче ӗҫлекенскер, вилет пулсан, унӑн пурлӑхне "духовенность"шутне кӗрекен еткерлӗхе памалла. Пирӗн вӑхӑтчен Мускаври аслӑ князьсен "чун-чӗререн хисеплекен грамотисем" тупӑннӑ.

Раҫҫейри XIV ӗмӗрччен пехиллесе хӑвармалли йӗрке пулнӑ, унта вилнӗ ҫыннӑн пурлӑхне унӑн еткерҫисем хушшинче валеҫсе панӑ. XV ӗмӗртен пуҫласа ҫыру пехилӗсем сарӑлнӑ, унта хурӑнташсемсӗр пуҫне ытти ҫынсем те фигурӑлама пултарнӑ. XVII ӗмӗрте пехилсем ҫырусем ҫеҫ пулнӑ, вӗсен икӗ свидетель умӗнче пехиллекенӗ алӑ пусмалла пулнӑ. XIX ӗмӗрӗн пӗрремӗш виҫҫӗмӗш пайӗнчен Пуҫласа Раҫҫейре пехилсен икӗ формине ҫирӗплетнӗ: "килти" (ахаль ҫыру форми тӑхӑннӑ) тата "крепостной" (ӑна пехиллекенӗ пурӑннӑ чухне судра удостоверени памалла пулнӑ). 1923 ҫултанпа пехилсем ҫыру формипе тӑраҫҫӗ те нотариуспа шантараҫҫӗ. Ҫав хушӑрах хӑш-пӗр тӗслӗхсемшӗн пехил хумалли ансатлатнӑ йӗрке.

Вуламалли

• Беляев П. И. Анализ некоторых пунктов древнерусского завещания. — М., 1897. (см. ЧОИДР, 1697 г., ч. 4. 2013 ҫулхи Ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.)
• Кучкин В. А. Завещания Московских князей XIV в. Первая душевная грамота Великого князя Ивана Даниловича Калиты // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. — 2008. — № 1 (31). — С. 95-108.
• Смирнов С. А. Проблема условных завещаний в российском праве: история и перспективы 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ. // Право и жизнь. — 2011. — № 153 (3).