Урарту чĕлхи

Урарту чĕлхи (халдей, биайн) — Урарту патшалăхĕн чĕлхи (Ван кӳллинчен тухăçалла Урми кӳлли таран, Арарат айлăмĕнчен çурçĕр Ирака çити пирĕн эрăччен VI ĕмĕр).

Хуррит-урарту чĕлхесен çемйи шутĕнче, тухăç-кавказсеншĕн тăван шутланать. Хăш ăслăхсен шухăшĕпе, çăк чĕлхе çыруллă ĕçре çеç пурăннă, пуплевре эрмен чĕлхипе усă курнă. ^[1]^[2]^[3].

Чĕлхе хаклăхĕ

Агглютинативлă суффиксăсем сăмах тăваççĕ, улăштараççĕ.

Сĕнĕвен эргативлă конструкцийĕ.

15 яхăн пĕтĕç (падеж), глагол имеет совершенную и несовершенную видо-временные формы, два типа спряжения — транзитивно-эргативное и интранзитивно-абсолютное.

Куçăмлă глаголсем морфологи енчен куçăмсăррисене вичкĕн хирĕçлĕ пулать. Сăмахсен яланхиллĕ йĕрки куçăмлă глаголра: субъект — объект — предикат.

Лексикă енчен хуррит чĕлхине çывăх.

Паллă 500 яхăн савăл çырулăхлă табличек, 350-400 яхăн сăмахсем-тымарĕсемлĕ, чылайăшĕ урартуллă, ыттисем –урăх чĕлхесенчен кивçенленĕ. 70 сăмах-тымарсене эрменсенчен кĕнĕ. ^[4].

Çырулăхĕ

Урарту савăл çырулăхĕн палăкĕ. Ереванри Эребуни музейĕ.

Усă курнă:

Çĕнĕ ассири савăл çырулăхĕ. 600 табличек упранса юлнă.
Урарту иероглифиллĕ çырулăхĕ. Тĕпчесе уçайман. Темиçе вунпӳ табличек сыхланнă. Кăштах уçса тĕпчекенĕ: А. Мовсисян. Тĕрлĕ лингвистика меслечĕсемпе усă курса, çапла авалхи эрмен чĕлхи пулнă тесе ăнкартнă ^[1].

Луви иероглифиллĕ çырулăхĕ.

Вуламалли

Мещанинов И. И., Грамматический строй урартского языка. Издательство Академии Наук СССР. Москва — Ленинград 1958.
Мещанинов И. И., Аннотированный словарь Урартского (биайнского) языка. М.-Л., 1978.
Меликишвили Г. А., Урартские клинообразные надписи. М., 1960.
Меликишвили Г. А., Урартский язык, М., 1964
Дьяконов И. М., Языки Древней Передней Азии, М., 1967 http://slovo.iphil.ru/virtlab/babilon/Diakonov_yazas/view 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ.
Гвахария В. А., Словарь-симфония урартского языка, М., 1963
Friedrich J., Einführung ins Urartaische, Lpz. 1933
Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը» (Артак Мовсисян «Храмовые записи Ванского царства(Биайнили, Урарту, Арарат))», Ереван 1998

Каçăсем

Статья «Урартский язык» в энциклопедии «Кругосвет»
Урартско-английский словарь

Шаблон:Месопотами чĕлхисем

^ ¹^тата² Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը» (Артак Мовсисян «Храмовые записи Ванского царства(Биайнили, Урарту, Арарат))», Ереван 1998
^ Ишхаян Р. А. Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа, «Грааль», Москва, 2002 ISBN 5-94688-015-2
^ Martiros Kavoukjian Armenia, Subartu and Sumer: Armenia, Subartu, and Sumer : the Indo-European homeland and ancient Mesopotamia, Montreal, 1989, ISBN 0-921885-00-8
^ Encyclopedia Americana, v. 2, USA 1980, pgs. 539, 541; Hovick Nersessian, "Highlands of Armenia," Los Angeles, 2000. Mr. Nersessian is in the New York Academy of Sciences.

[А._Мовсисян-1] ¹^тата² Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը» (Артак Мовсисян «Храмовые записи Ванского царства(Биайнили, Урарту, Арарат))», Ереван 1998

[Ишхаян-2] Ишхаян Р. А. Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа, «Грааль», Москва, 2002 ISBN 5-94688-015-2

[Гавукчян-3] Martiros Kavoukjian Armenia, Subartu and Sumer: Armenia, Subartu, and Sumer : the Indo-European homeland and ancient Mesopotamia, Montreal, 1989, ISBN 0-921885-00-8

[Encyclopedia_Americana-4] Encyclopedia Americana, v. 2, USA 1980, pgs. 539, 541; Hovick Nersessian, "Highlands of Armenia," Los Angeles, 2000. Mr. Nersessian is in the New York Academy of Sciences.

[1]

[2]

[3]

[4]