Сентиментализм

Сентименталиизм (фр. sentimentalisme, фр. sentiment — туйăм) — хĕвеланăç Европан тата вырăс этеплĕхĕн тата çыравлăхĕн юхăмĕ. Çав ÿнер юхăмĕнче тăракан хайлавсем уйрăмах туйăмлăха палăртаççĕ. Европара XVIII- ĕмĕрĕн 20-çç.-сен - 80-çç.-ччен, Раççейре — XVIII- ĕмĕр вĕçĕнчен XIX - ĕмĕр пуçламăшне çити тăсăлнă.

«Мĕскĕн Лисук», О. А. Кипренский ĕçĕ, 1827

Сентиментализм «этем çутçанталăкĕн» чи витĕмлĕ палли ăс-тăн мар, — туйăмлăх тесе пĕлтернĕ. Ку классицизм никĕсĕнчен уйрăм тăнă. Çут ÿç тапхăрĕпе çывăх юлса, сентиментализм çын харпăрлăхĕн идеалне пăхăнса юлать, анчах ку тĕнчене «ăс-тăнпа» çĕнетни мар, «çутçанталăк» туйăмĕсене ирĕке кăларса аталантарни пулать.

Сентиментализмри çут ĕç çыравлăхĕн паттăрĕ ытларах харпăрлăхлă, унăн чун-кăмăл тĕнчи ăнлануллă, вăл юнашар пулса иртнине çивĕччĕн туйса çывăха илме пĕлет. Çуралнă тăрăх (е шухăшлавĕпе) сентиментализм паттăрĕ — демократ; ахаль çынăн пуян та тарăн чунĕ — сентиментализмăн тĕп уçăлăвĕпе çĕнтерĕвĕсенчен пĕри.

Сентиментализмăн паллă пайташĕсем — Джеймс Томсон, Эдуард Юнг, Томас Грей, Лоренс Стерн (Англи), Жан Жак Руссо (Франци), Николай Карамзин (Раççей).

Сентиментализм вырăс çыравлăхĕнче

Раççее сентиментализм 1780-çç. - 1790-çç. пуçламăшĕнче И. В. Гётен «Вертер», С. Ричардсонăн «Памела», «Кларисса» тата «Грандисон», Ж.-Ж. Руссон «Новая Элоиза», Ж.-А.Бернарден де Сен-Пьерăн «Поль тата Виржини» романĕсене пула пырса çитнĕ. Вырăс сентиментализмĕн тапхăрне Н. М. Карамзин «Вырăс çулçÿревçин çырăвĕсемпе» уçнă.

Унăн «Мĕскĕн Лисук» повĕçĕ (1792) — вырăс сентиментализм çыравлăхĕн чаплă хайлавĕ; Гётен Вертерĕнчен вăл туйăмлăхпа меланхоли тата хăйне хăй вилес кăмăлне эткернĕ.

Вуламалли

• E. Schmidt, «Richardson, Rousseau und Goethe» (Иена, 1875).
• Gasmeyer, «Richardson’s Pamela, ihre Quellen und ihr Einfluss auf die englische Litteratur» (Лпц., 1891).
• P. Stapfer, «Laurence Sterne, sa personne et ses ouvrages» (П., 18 82).
• Joseph Texte, «Jean-Jacques Rousseau et les origines du cosmopolitisme littéraire» (П., 1895).
• L. Petit de Juleville, «Histoire de la langue et de la littérature française» (т. VI, вып. 48, 51, 54).
• «История русской литературы» А. Н. Пыпина, (т. IV, СПб., 1899).
• Алексей Веселовский, «Западное влияние в новой русской литературе» (М., 1896).
• С. Т. Аксаков, «Разные сочинения» (М., 1858; статья о заслугах кн. Шаховского в драматической словесности).