Еврей-хасар хушшинче çыру çӳретни
Еврей-хасар хушшинчи çыру çырса илни — X ĕмĕр варринчи виçĕ хайлавăн пĕтĕмĕшлĕ ячĕ:
- 1. Кордова халифачĕн патшалăх ĕçченĕн Хасдай ибн Шафрут хасар патши (бек) Иосиф патне çырни
- 2. Иосиф патшан хуравлă çырăвĕ
- 3. Иосифа пăхăнса тăнă, ятне пĕлмен хасар еврейĕ çырнă çырăвĕн пайĕ (Кембридж Анонимĕ тени)
Çыру хайлавсене авалхи еврейсен чĕлхипе çырнă. Вĕсем вăтам ĕмĕрсенче çырса илнĕ алçырăвĕсенче сыхланса юлнă.
Вĕсем питĕ хаклă та пĕлтерĕшлĕ, хасарсен пĕртен-пĕр çыру çăлкуçĕсем пулса тăраççĕ.
Ку политиăпа тĕн историн, халăхăн пĕрлехи хуçалăхĕн, Хасар хаканлăхĕн вырнаçăвĕн, кӳршĕри патшалăхсемпе хутшăннин (çав шутра Руç патшалăхĕпе те) пĕлтерĕшлĕ пулнисемпе паллаштарма май парать.
Алçырусем
тӳрлет- Письмо Хасдая вместе с краткой редакцией письма Иосифа — рукопись XVI в. Хранится в библиотеке церкви Христа в Оксфорде.
- Издание Исаака Акриша — Оксфордри Бодли библиотекинче упранать.
- Фрагмент стихотворного приветствия в начале письма Хасдая — рукопись позднего времени, А. Фиркович пуххинчен. Хранится в Петербургской публичной библиотеке.
- Пространная редакция письма Иосифа — рукопись XII—XIII вв. Найдена в Каирской генизе, А. Фиркович пуххинчен. Хранится в Петербургской публичной библиотеке.
- Письмо Анонима — рукопись XI века. Найдена в Каирской генизе. Кембридж университечĕн библиотекинче упранать.
Вуламалли
тӳрлет- И. Букстроф Liber Cosri continens colloquium seu disputateonem de religione habitam ante nongentos annos inter regem Cosareorum et R. Isaacum Sangarum Judaeum… recensuit. latina versione et notis illustravit Johannes Buxtorfius fil. Basileae, 1660.
- Гаркави А. Я. Сказания еврейских писателей о хазарах и Хазарском царстве. СПб., 1874.
- Коссович К. Извлечение из письма Рабби Хисдай бэн Ицхак к царю Хазарскому. Перевод с еврейского (Сборник исторических и статистических сведений о России и народах ей единовременных и единоплеменных) Т.1. 1845.
- Гартштейн Д. Два еврейских письма о хазарском царстве // Чтения в Императорском обществе истории и древностей российских при Московском Университете, 1847, № 6
- Schechter S. An Unknown Khazar Document // JQR. New series. 1912. V. 3. N2.
- Коковцов П. К. Новый еврейский документ о хазарах и хазаро-русско-византийских отношениях в Х в.// Журнал Министерства народного просвещения. 1913. Ч. XLVIII. Ноябрь.
- Бруцкус Ю. Д. Письмо хазарского еврея от Х в.// Еврейская мысль. Пг., 1922. Т. 1.
- Mosin V. Les Khazares el les Byzantins d’apres l’Anonyme de Cambridge // Byzantion 1931. V. 1.
- Коковцов П. К. Еврейско-хазарская переписка в X веке. Л., 1932.
- Golb N., Prilsak 0. Khazarian Hebrew documents of the tenth century. London, 1982.
- Фейгина С. А. Историография еврейско-хазарской переписки X в. // Феодальная Россия во всемирно-историческом процессе. — М., 1972.