Гобелен

Гобелен (фр. gobelin)), е шпалера, — капăрлату-килтерĕш ӳнерӗн тӗсӗсенчен пӗри. Стена ҫине ҫакма сюжетлӑ е эрешлӗ композиципе тунӑ, ҫипписене хӗреслетсе алпа тӗртнӗ пӗр енлӗ ҫӑмсӑр, яка кавир.

«Моррис и Ко» ӗҫ лаҫи. Ҫар ҫыннисем тухни. Э. Бёрн-Джонс. «Сӑваплӑ Грааль» ярӑмри шпалера.

Икӗ леопард, фазан тата упӑте. Вавель керменӗ

Шпалерасене ҫӑм, пурҫӑн ҫипӗсенчен тӗртнӗ, хӑш чух ылтӑн е кӗмӗл ҫипсем хушса янӑ.

Шпалерсем ҫӑмран, пурҫӑнран тунӑ, хӑш чухне вӗсенче ылтӑн е кӗмӗл ҫипсем пуҫланнӑ. Хальхи вӑхӑтра кавир тума тӗрлӗ материалсемпе алӑпа усӑ кураҫҫӗ: синтезпа искусство волоконӗсенчен ҫип килӗшнипе килӗшсе тӑраҫҫӗ, сахалтан та натураллӑ материалсемпе13 усӑ кураҫҫӗ. Алӑпа ӗҫлемелли техника, пӗр ӑстаҫӑ ҫулталӑкра 1-1,5 м2-е яхӑн шпалер тума пултарать ,ҫавӑнпа та ку япаласене пултаруллӑ заказчиксем ҫеҫ тума пултараҫҫӗ. Хальхи вӑхӑтра гобелен (шпалера) алӑ ӗҫӗ малалла та хаклӑ ӳнер ӗҫӗ пулса тӑрать.

Вӑтам ӗмӗрсенчен пуҫласа XIX ӗмӗрччен шпалер кӑларасси практикӑра пӗр темӑпа ҫыхӑннӑ композицисене пӗрлештернӗ. Кун пек набора шпалер пӗр стильте пӳлӗмсене илемлетме йӗркеленӗ. Серире шпалерсен шучӗ вӗсене вырнаҫтарма палӑртнӑ пӳлӗмсен виҫинчен килнӗ. Стенасем валли тунӑ шпалерсем пекех, шӑналӑксем, чаршавсем, минтерсен ҫиттисем, ҫавӑн пекех комплект йӗркеленӗ.

Материалсем

XVIII ӗмӗрччен шпалерсен никӗсӗ валли ҫӑмпа усӑ курнӑ — ӗҫлеме чи ҫӑмӑлли ҫӑм, ытларах ҫакӑ сурӑх ҫӑмӗ пулнӑ. Нивӗсӗн тӗп ыйтӑвӗ-ҫирӗплӗх пулнӑ. XIX ӗмӗрте шпалерӑн никӗс хӑш-пӗр чухне пурҫӑнтан тунӑ. Ҫӗрмамӑкран туни вӗсене самаях ҫӑмӑллатать, вӑл ҫирӗп, тулашри япӑх витӗмрен хӑрамасть.

Урлӑ тӗртнӗ ҫипписем те ҫӑм ҫипрен пулнӑ: ҫӑм лайӑх сӑрланать тата тӗссене ҫутӑрах е тӗттӗмрех туса анлӑрах усӑ курма май парать. Урлӑ тӗртнӗ ҫипписем никӗс ҫипписем пек ҫирӗп пулма кирлӗ мар, ҫавна пула вӗсем палли ҫинҫерех ҫипсемпе усӑ курнӑ. Вӗсем тӑсӑлма пултарнипе тата ҫемҫелӗхӗпе уйӑрӑлса тӑнӑ. Коптсем тӗртес ӗҫре ҫӑмпа тата йӗтӗнпе усӑ курнӑ, ҫӑм тата мамӑк мусульман хӗвелтухӑҫӗнчи кавирсем валли тӗп материалсем пулнӑ. Колумбччен Америкара ҫӗрмамӑкӗпе никӗс валли усӑ курнӑ, шурӑ тӗслӗ лаптӑксене тӗртмелли ҫӗрте урлӑ тӗртмелли ҫипӗ валли ламӑн, гуанако, викуньйӑн ҫӑмӗпе, хӑш-пӗр чухне этем ҫӳҫӗпе усӑ курнӑ. Европӑра ҫӑм йӗтӗнпе, пурҫӑнпа (вӗсемпе ӳкерчӗксен ҫутӑ вырӑнӗсене пурнӑҫланӑ), мамӑкпа, лаша ҫилхи-хӳрипе, гаруспа хутшӑнма пултарнӑ. Йӑлтӑртатса тӑракан пурҫӑнпа гарус ҫипписем йӑлтӑртатман вырӑнсене уйӑрса, шпалер фактурине тӗрлӗ майлӑ илемлетнӗ. Ҫинҫе ҫиппе вак-тӗвек пайсене пурнӑҫланӑ. XV ӗмӗрте Аррасри пир-авӑр тӗртӳҫисем Европа шпалерӗсенче ылтӑн-кӗмӗл ҫипсемпе усӑ курма пуҫланӑ.

Шпалер тачӑлӑхӗ

Кавир тачӑлӑхӗ 1 с. чухлӗ пысӑкрах, вак-тӗвек пайсене тултарма мӗн чухлӗ май пур, ҫавӑн чухлӗ майӗпен ӗҫ пырать. Вӑтам ӗмӗрсенчи европӑри шпалерӑра XVI ӗмӗрти брюссель мануфактурӗ Тунӑ 1 см тӗпрен илсен ҫавӑн пекех пысӑках мар (5-6 ҫип) шутланнӑ ,анчах та ҫав вырӑнта кӑткӑс нюанссене кӑткӑс ӳкерчӗксемкӑларса панӑ. Вӑхӑт иртнӗҫемӗн шпалера живопись патне ҫывхарсах пырать, унӑн тачӑлӑхӗ ӳсет. Гобелсен мануфактури ҫинче шпалер 6-7 ҫип XVII ӗмӗрте 1 см, XVIII ӗмӗрте вара — 7-8 ҫип пулнӑ. XIX ӗмӗрте Мануфактура изделийӗсен ҫирӗплӗхӗ 10-16 ҫип ҫитнӗ. Тӗрӗссипе каласан, шпалера живопись станокӗ евӗрлӗ ҫеҫ пулса тӑнӑ. Жан Люс декоративлӑхӗ шпалер таврӑнмалли меслетсенчен пӗри Унӑн тачӑлӑхне чакарни тесе шутланӑ. XX ӗмӗрте француз мануфактурисем шпалер 5 ҫиппе таврӑннӑ. Хальхи вӑхӑтра алӑ ҫиппине 1-2 ҫипрен ҫӳлӗҫипрен ҫӳллӗшӗ шутланать.

Тата пӑхӑр

• Бове мануфактури

Вуламалли

• Гобелен // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. — М.: Государственное Научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1959.
• Антонова И. Шедевры Государственного музея изобразительных искусств имени А. С. Пушкина. — М.: Советский художник, 1986.
• Бирюкова Н. Западноевропейское прикладное искусство XV — XIX веков. — Л., 1988. — 57 с.
• Бирюкова Н. Западноевропейские шпалеры в Эрмитаже XV — начала XVI века. — Прага, 1965.
• Бирюкова Н. Французские шпалеры конца XV — начала XX веков в собрании Эрмитажа. — Л., 1974.
• Бирюкова Н., Верховская А. Западноевропейские шпалеры XIV — начала XVIII веков. Путеводитель по выставкам Государственного Эрмитажа. — М., 1956.
• Бородин И. Исследования и реставрация западноевропейских шпалер. (Из опыта работы мастерской реставрации тканей ГМИИ им. А. С. Пушкина) // Грабарёвские чтения 7: междунар. науч. конф., 22-24 окт. 2008 г. М-во культуры Рос. Федерации, ФГУК «Всерос. художеств. науч.-реставрац. центр им. акад. И. Э. Грабаря». — М.: СканРус, 2010. — 495 с. — ISBN 978-5-93221-157-1.

Каҫӑсем

• Гобелены // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Голованова М. Западноевропейские шпалеры XVI—XIX веков в собрании Оружейной палаты. Музеи Московского Кремля. çăлкуçран архивланă 21 Ҫу уйӑхӗн 2013. Тĕрĕсленĕ 19 Ҫу уйӑхӗн 2013.