Вăрă (ботаника)
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, пăхăр Вăрă (пĕлтерĕшсем).Вăрă – курăксен тата ытти ӳсентăрансен ĕрчев пайĕ, вăл нумай клеткăллă тĕвĕ. Тĕвĕ çиелтен хупăпа витĕннĕ, ку ăна аманасран тата типсе ларасран сыхлать. Хупă айăнче тĕвĕ вырнаçнă. Вăл тĕвĕ тымарĕнчен, тунинчен, чăмăрĕпе вăрă тĕвĕлĕхĕнчен тăрать[1].
Ботаникри "вӑрлӑх" термина палӑртниПравить
Вӑрлӑх час — часах сӑнласа параҫҫӗ (ҫав шутра авторитетлӑ ҫӑлкуҫсенче те) "ӳсентӑрансене вӑрлӑх ӗрчес ӗҫ органӗ" (сайрарах — "ӳсентӑрансене арлӑх ӗрчес ӗҫ органӗ"), вӑрлӑх ҫак термин яланхи пӗлтерӗшӗпе пулса тӑмасть, мӗншӗн тесен унта икӗ (сасӑлавҫӑсен-виҫӗ сыпӑкӑн) тытӑмӗсем пӗрлешнӗ. Ар хутшӑнӑвӗн органӗсене (ар органӗсене, гаметангисене) сасӑлав ӳсентӑранӗсен архегонийӗсене, чечек редукциленӗ. Вӑрлӑха "зачетка ӳсентӑранӗ" тесе тӗрӗсрех палӑртни (ӑна ботаникӑри нумай шкул учебникӗсем параҫҫӗ); ҫак палӑрту вӑрлӑхран ҫӗнӗ ӑру (спорфит) ӳсентӑрансем аталанса пынине палӑртать. Ҫав хушӑрах вӑрлӑхӑн ытти пайӗсене зародышсӑр пуҫне хушма тытӑмсем (органсем) тесе шутлама пулать, вӗсем тӗвве аталантарма пулӑшаҫҫӗ.
Тӗрлӗ вӑрлӑхПравить
Ҫутҫанталӑкра ҫав тери нумай тӗрлӗ вӑрлӑх пур, ӑна вӑрлӑхлӑх сӑран — сӑран тума тата ун ҫумне саппас пусма, аталану, формӑпа тата зародыш вӑрлӑхӗпе, ҫавӑн пекех ҫиелтен пӑхма-формӑпа, виҫепе, тӗспе, типпа, тӗрлӗ ӳсӗмпе (ҫӳҫ, летчик тата т.ыт. те) танлаштараҫҫӗ. Чи пӗчӗк калӑпӑшӗсем орхид тата чир ерекен вӑрлӑхсем пулаҫҫӗ; вӗсен йышӗ 0,001—0,003 ҫ. чи Пысӑк виҫепе сейшель пальмин Lodoicea maldiviica — диаметрлӑ темиҫе вун сантиметр тата 20 пине яхӑн масса кӗрет. Вӑрлӑхӑн тӗрлӗ формисем калама ҫук нумай. Пуринчен ытларах вӑрлӑхӑн шӑлавар е эллипсоидран тунӑ форми пур, час-часах пичке вӑрри, йӗке евӗр, кеглидлӑ, кӗре тӗслӗ, кӗрен тӗслӗ вӑрлӑхсем тӗл пулаҫҫӗ, вӗсем ҫара, путса пӗтнӗ, ҫӑмлӑ, ҫавӑн пекех яка е пӗркеленчӗк, хутланчӑк тата ытти те.
ЛитератураПравить
- Ивановский Д. И., Коржинский С. И., Семя, у растений // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
- Меликян А. П., Николаева М. Г., Комар Г. А. Жизнь растений: в 6 тт. / Ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1980. — Т. 5. Ч. 1. Цветковые растения. Двудольные: магнолииды, ранункулиды, гамамелидиды, кариофиллиды.
- Данович К. Н., Соболев А. М., Жданова Л. П., Илли И. Э., Николаева М. Г., Аскоченская Н. А., Обручева Н. В., Хавкин Э. Е. Физиология семян / Академия наук СССР; Научн. совет по проблемам физиологии и биохимии растений; Ордена Трудового Красного Знамени Институт физиологии растений им. К. А. Тимирязева; Отв. ред. д. б. н. А. А. Прокофьев. — М.: Наука, 1982.
- Николаева М.Г. и др. Биология семян. — СПб.: 1999.