Блокчейн

Блокче́йн (акăл. blockchain е block chain) — вĕçĕмсĕр, палăртнă йĕркелĕхпе туса хунă информаци блокĕсен ярăмĕ (сăнчăрĕ). Блоксем хушшинчи ҫыхӑну нумераципе кӑна мар, кашни блокра хӑйӗн хеши-сумми тата малтанхи блокӑн сумми пуррипе те тивӗҫтерет. Блокри информацие улӑштарма ҫитес блоксене те редакцилеме тивет. Блоксен сӑнчӑрӗсен копийӗсем пӗр-пӗрне пӑхмасӑрах тӗрлӗ компьютер ҫинче упранаҫҫӗ. Ҫакӑ блока кӗртнӗ информацие улшӑнусем кӗртесси питӗ йывӑр ӗҫ.

Транзакцисен хешне илмелли схема

Пӗрремӗш хут термин "Биткон" тытӑмӗнче йӗркеленӗ даннӑйсен тулли реплициленӗ базине ят панӑ, ҫавна пула блокчейн тӗрлӗ криптовалютсенче транзакцисем ҫине час-часах тишкереҫҫӗ, анчах блоксен технологийӗ пӗр-пӗринпе ҫыхӑнса тӑракан информаципе ҫыхӑннӑ кирек мӗнле блока та сарӑлма пултарать. Биткон 2008 ҫулхи октябрь уйӑхӗнче блокчейн технологийӗсемпе пӗрремӗш усӑ курма пуҫланӑ.

Блокчейн халех ҫавнашкал лару-тӑрура, калӑпӑр, финанс операцийӗсемпе усӑ куракансене идентификацилес е кибербезсӑрлӑх технологийӗсене туса хурас ӗҫе, усӑ курать. Блокчейн-технологисем чи малтанах банк учрежденийӗсемпе патшалӑх организацийӗсем валли усӑллӑ.

Tas (Token-as-Service) — криптовальтпа хупӑ инвестици фондне инвестицисен хӑрушсӑрлӑхне чакарма тата техника барьерӗсене блокчейн уҫлӑхне инвестици хывма палӑртакан хупӑ фонд. Проекта ҫӗннисене теветкеллӗх аналитикине тата инвестици портфельне тытса пырассине шута илнӗ.

Биткин системинче пурнӑҫлани

Транзакци блокӗ

Транзакцисен блокӗ-Биткон тата аналогика системинче транзакцисен ушкӑнне ҫырса пымалли ятарлӑ тытӑм. Транзакци вӗҫленнӗ тата тӗрӗс ("ҫирӗплетнӗ") унӑн форматне тата алӑ пуснине тӗрӗсленӗ чухне тата транзакцие хӑех ытти темиҫе ушкӑнпа пӗрлештернӗ хыҫҫӑн ятарлӑ тытӑма — блок-ҫырса хунӑ чухне вӗҫленнӗ. Блоксенче мӗн ҫырнине тӗрӗслеме пулать, мӗншӗн тесен кашни блокра унчченхи блок ҫинчен информаци пур. Блоксене пурне те пӗр сӑнчӑрласа лартнӑ, ҫав вӑчӑра базӑри операцисем ҫинчен калакан информацие пур. Сӑнчӑрти чи пӗрремӗш блок-пӗрремӗш блок (англ. genesis block) - уйрӑм тӗслӗх пек пӑхса тухнӑ, мӗншӗн тесен ашшӗ-амӑшӗн блокӗ ҫук.

Блок заголовкӑран транзакцисен списокӗнчен тӑрать. Блок заголовокӗ шутне унчченхи блокран, хеши транзакцирен тата сӑваплӑ ӗҫӗн тепӗр информацийӗ кӗрет. Блокра пӗрремӗш транзакци тытӑмӗнче комисси илессине яланах кӑтартаҫҫӗ, ҫав комисси майнера йӗркеленӗ блокшӑн наградӑлать. Малалла малтанхи блоксенче ҫырса хуман транзакцисен списокӗ пырать. Суйласа илмелли критери майнер хӑй тӗллӗн ыйтать. Ку вӑл вӑхӑтри хронологи пулмалла мар. Сӑмахран, ҫӳллӗ комиссипе операцисем е адрессен списокне хутшӑннипе ҫеҫ кӗме пултараҫҫӗ. Блокри транзакцисем валли авалхи хешенипе, аналогика файла Bittorrrent протоколти файла валли хеш-суммӑсем йӗркелессипе усӑ кураҫҫӗ. Транзакцисем, блок тӑвассишӗн комисси членӗсӗр пуҫне, input параметр ӑшӗнче даннӑйсен малтанхи пурлӑхӗпе транзакци ҫине ссылка пур (биткон системинче, сӑмахран, тӑкакланакан битоксем илнӗ транзакцие ссылка параҫҫӗ). Комисси майнерне блок туса кӑларнӑшӑн операцисем "кӗмелли" транзакцисем ҫук, ҫавӑнпа та ку параметрта кирек мӗнле информаци те (вӗсем валли ку уй англ ятлӑ. Coinbase parameter).

Заголовок хешин пӗлтерӗшне вӑхӑтран вӑхӑта шута илекен палӑртса хунӑ числӑран сахалрах е сахалрах шута илсен, тунӑ блока ыттисемпе усӑ курӗҫ. SHA-256 функцие хешировани кӑтартӑвӗ кирлӗ мар тесе шутланӑран хальхи вӑхӑтра алгоритма ӑнсӑртран суйланисӗр пуҫне кирлӗ результат илме май ҫук. Хеш условине тивӗҫтермесен пуҫра nonce параметр улшӑнать те хеш шутласа тухать. Ялан тенӗ пекех (статистика) шутласа кӑларакансен шучӗ нумай кирлӗ. Вариант тупсан, ҫыххине блок тӗрӗслекен ытти тӗркесем ярса парать. Йӑнӑшсем ҫук пулсан, блока вӑчӑра ҫине хунӑ тесе шутлать тата тепӗр блока унӑн хешне кӗртмелле.

Хешпа танлаштаракан тӗллевлӗ число калӑпӑшне биткон тытӑмӗнче кашни 2016 блок урлӑ шута илеҫҫӗ. Ҫапӑҫу системин пӗтӗм тытӑмӗ пӗр блок генерацине 10 минута яхӑн, 2016 блок валли-икӗ эрне яхӑн тӑкакламалла тесе палӑртнӑ. 2016 блоксене хӑвӑрт йӗркеленӗ пулсан, тӗллевӗ сахалланса пырать тата ӑна пурнӑҫлама йывӑртарах пулса пырать, апла пулсан тӗллев ӳссе пырать. Шутлавсен кӑткӑслӑхӗ Биткон сетьӗн шанчӑклӑхӗ ҫине витӗм кӳмест тата блоксене генерал системи ялан тенӗ пекех хӑвӑртлӑхпа, сетьте хутшӑнакансен шутлав хӑвачӗпе килменнипе, пулмалла.

Блок вӑчӑри

Блоксен тӗп йӗрки (хура) пуҫламӑш (симӗс) пирвайхи (ешӗл) йӗрки шутланать. Хыр тураттисем (хӗрхӗлтӗм) касаҫҫӗ.

Блоксем пӗр вӑхӑтрах нумай "майнерсем"йӗркеленеҫҫӗ. Блоксен кӑмӑла ҫырлахтаракан критерийӗсене блоксен распределеннӑй базин репликацийӗсенче пур репликацире те явӑҫтараҫҫӗ. Час-часах темиҫе ҫӗнӗ блок, тӗрлӗ пайра пӗрремӗш блок, урӑхла каласан, блоксен сӑнчӑрӗ туратланса кайма пултарать пулсан, ҫавнашкал лару-тӑрусем пулкалаҫҫӗ. Ҫӗнӗ блоксем ҫинчен калакан информацие юриех е ӑнсӑртран ретрансляцие чарма пулать (сӑмахран, пӗр сӑнчӑрӗ локаллӑ сеть шайӗнче аталанма пултарать). Кун пек чухне тӗрлӗ туратсем пӗрпекленме пултараҫҫӗ. Кашни ҫӗнӗ блокра пӗр пек транзакцисем те, вӗсенчен пӗринче ҫеҫ кӗнӗ тӗрлӗ блоксем те тӗл пулма пултараҫҫӗ. Блоксене ретрансляцилеме тытӑнсан майнерсем хеша кӑткӑслӑхне тата вӑчӑра тӑршшӗ мӗн чухлӗ пулнине шута илсе тӗп вӑчӑра шутлама пуҫлаҫҫӗ. Кӑткӑсрах пулсан тата вӑрӑмӑшне унччентерех тухнӑ сӑнчӑрпа танлаштарма пулать. Турата ҫеҫ кӗнӗ транзакцисем (ҫав шутра тӳлевшӗн) ҫирӗплетекен статусне ҫухатаҫҫӗ. Ку вӑл битоксен передачипе транзакци пулсан, ӑна черетлӗ блока кӗртӗҫ. Касса татнӑ блоксем тӑвассишӗн тӳлемелли транзакцисем урӑх турат ҫинче, урӑхла каласан, касса илнӗ блоксене йӗркелессишӗн тӳленӗ "ытлашши" битоксене малалла ҫирӗплетмеҫҫӗ тата ҫухалаҫҫӗ.

Ҫапла вара блоксен сӑнчӑрӗнче ҫав ҫӗрпе паллашма пулать, сӑмахран, специализациленӗ сайтсенче.

Блокчейн тӗрлӗ транзакцисем ҫинчен ҫырса тултарнӑ блоксен пӗр чарӑнми ӳсекен сӑнчӑрӗ пек пулса тӑрать. Базӑпа унӑн пайӗн копийӗсем пӗр вӑхӑтрах компьютерсем ҫинче упранаҫҫӗ тата блоксен сӑнчӑрӗсене йӗркелемелли йӗрке тӑрӑх синхронизациленеҫҫӗ. Информацие шифрламан тата уҫӑ виҫепе пичетлемен, анчах та улшӑнусем пулманни хеш-вӑчӑрасем урлӑ (12) цифра алӑ пустармалли элемент) криптографипе ҫирӗплетсе парать.

База асиметри шифровӗпе усӑ курса алӑ пусакан пур транзакцисем ҫинчен калакан информацие халӑх умӗнче ҫырса пымасть. Темиҫе хут тӑкаклас мар тесе ятарлӑ блоксен сӑнчӑрӗ ҫине пайланӑ вӑхӑта сая ямалли меслетсемпе усӑ кураҫҫӗ, ҫав шутра ҫав шутра унчченхи блокран та хӑйӗн йӗркипе усӑ кураҫҫӗ. Кашни ҫӗнӗ блок хӑйӗн транзакцийӗсене ҫирӗплетет, ҫав информацие малтанхи блоксенче тата тепӗр хут ҫирӗплетет. Информацие сӑнчӑрти блокра улӑштарни усӑллӑ мар, мӗншӗн тесен ун пек чухне пур блокра та информацие редакцилеме тивнӗ пулӗччӗ. Ҫавна пула ӑнӑҫлӑ double-spending атака (унччен расходланӑ укҫа-тенке тепӗр хут тӑкаклани) практикӑра питех те сахал мар.

Базӑри кашни копире информацие тӗплӗн улӑштарнине е нумай копипе те чӑн тесе йышӑнмаҫҫӗ, мӗншӗн тесен вӗсен правилисемпе килӗшӳллӗ пулмасть. Базӑн пур копине те кӗртсен, хӑш-пӗр улшӑнусем тума пултараҫҫӗ (сӑмахран, хӑйсен йӑнӑшӗсене пула юлашки блоксене кӑларса пӑрахни).

Сатанан тӳлев системин механизмне лайӑхрах ӑнлантарас тесе Кӗҫех "цифра укҫа"ӑнлава кӗртнӗ, ӑна цифра алӑ пустармалли вӑчӑрапа палӑртнӑ. Стандартланӑ номиналсемпе танлаштарсан, кашни "цифра укҫин" хӑйӗн номиналӗ пур. Кашни биткон-адреспа "цифра укҫипе"танлашма пултарать. Транзакцисем пулӑшнипе вӗсене пайлама тата пӗрлештерме пулать, ҫав хушӑрах комисси шутлавӗнче вӗсен номиналӗсен пӗтӗмӗшле сумми упранать.

Боксен сӑнчӑрӗсене упрама тӗп клиент Berkeley DB, верси 0.800 ҫултан пуҫласа LevelDB ҫине куҫнӑ.

Транзакцисене ҫирӗплетсе пар

Транзакцие блока кӗртиччен тытӑм хӑш-пӗр адресра битоксен шучӗ улшӑнмасть тесе шутлать. Ҫав вӑхӑтра тӗрлӗ транзакцисене пӗр битоконпах тӗрлӗ илекенсен адресӗпе пичетлесе кӑларма техника пур. Анчах та ҫавӑн пек транзакцисенчен пӗрне блока ярсанах ытти транзакцисене ҫак битконпах кӑтартмӗҫ. Сӑмахран, блока каярахри транзакци кӗрсен унччен тунӑ йӑнӑшсем вырӑнне хурӗҫ. Ҫавӑн пек икӗ транзакци туратлансан тӗрлӗ турат блокӗсене лекме май пур. Вӗсенчен кашнийӗ тӗрӗс тесе шутлӗ, туратсене тирнӗ чухне ҫеҫ пӗр транзакцийӗ йӑнӑш шутлӗ. Ҫав вӑхӑтрах операци тунӑ вӑхӑтӑн пӗлтерӗшӗ пулмӗ.

Ҫапла вара блока транзакци лекни вӑл ытти транзакцисем пуррине кура тӗрӗс пулнине ҫирӗплетсе парать. Кашни ҫӗнӗ блок малтанхи блоксенчен транзакцисем хушма "ҫирӗплетни" шутланать. 3 блок вӑчӑра ҫине вырнаҫтарнӑ транзакцисене юлашки блокран 1 хут ҫирӗплетӗҫ, пӗрремӗш блокра вырнаҫтарнӑ 3 ҫирӗплетӳ пулӗ. Транзакцие пӑрахӑҫласси питӗ лутра пулнине кӑтартакан темиҫе ҫирӗплетӳ те ҫителӗклӗ.

Ҫавнашкал лару-тӑру витӗмне чакарас тесе тин кӑна илнӗ битоксем тума чарусем пур. Сервиспа килӗшӳллӗн blockchain.info 2015 ҫулхи май уйӑхӗччен пӑрахӑҫланӑ сӑнчӑрсен чи пысӑк тӑршшӗ 5 блок пулнӑ. Мӗн илнине ҫирӗплетмелли ҫирӗплетӳсен шучӗ программӑран-клиентран е йышӑнакан ен кӑтартӑвӗнчен-килет. "Bitcoin-qt" Клиент ярса пама кирлӗ мар, анчах та илекенсенчен нумайӑшӗн шӑплансан 6-мӗш ҫирӗплетӳ, урӑхла каласан, илнӗ япаласемпе чӑнласах тепӗр сехетрен усӑ курма пулать. Тӗрлӗ онлайн-сервиссем час-часах хӑйсен алӑк уратине ҫирӗплетеҫҫӗ.

Блок туса хурассишӗн илнӗ битокола 100 ҫирӗплетӳ хыҫҫӑн усӑ курма ирӗк парать, анчах стандартлӑ программа-клиент комиссине 120 ҫирӗплетӳ урлӑ кӑтартать, урӑхла каласан, комиссипе ялан тенӗ пекех ӑна шутласа кӑларнӑ хыҫҫӑн 20 сехетрен усӑ курма пулать.

"Икӗ хут тӑкаклани»

Сетьри суммӑллӑ шутлав хӑвачӗн 50 процентне тӗрӗслесе тӑрсан, теори майӗ пур, ҫирӗплетӳсем кирек хӑш алӑкра та пӗр ҫирӗплетӳсенех тӗрлӗ илекенсене икӗ хутчен пама пулать — пӗр транзакцийӗ халӑх умӗнче пулать тата пӗтӗмӗшле йӗркепе ҫирӗплетсе парать, иккӗмӗшӗ афишациленмест, ун ҫирӗплетӗвӗсем параллель турачӗсем ҫывӑхӗнче пулса иртӗҫ. Кӑшт вӑхӑт иртсен ҫеҫ сеть иккӗмӗш транзакци ҫинчен сведенисем илет, вӑл ҫирӗплетет, пӗрремӗшӗ ҫирӗплетме пӑрахӗ те шута илмӗ. Ҫавна пула битконсем икӗ хутпулмӗҫ, анчах та вӗсен кулленхи хуҫи улшӑнӗ, ҫав хушӑрах пӗр-пӗр компенсацисӗр ҫапӑҫма пӑрахӗ.

Блоксен уҫӑ сӑнчӑрӗсем уҫӑмлӑ пулни вӗсене тӗрлӗ улшӑнусем тума май парать. Анчах та ун чухне улӑштарнӑ блока кӑна мар, ун хыҫҫӑнхи пур ҫынна та шута илмелле. Тӗрӗссипе каласан, ҫакӑн пек операци тума улшӑннӑ тата ун хыҫҫӑнхи блоксене (урӑхла каласан, хальхи пӗтӗм хӑвата) тума усӑ курнӑ хӑватран кая мар кирлӗ пулӗ, ҫакӑ вара питӗ сахал пулма пултарать.

2013 ҫулхи декабрӗн 1-мӗшӗнче сетьӑн суммӑллӑ хӑвачӗ 6000 Ытла THash/s] ытла. 2014 ҫул пуҫламӑшӗнчен пуҫласа майнерсен (пул) пӗрлешӗвӗ Ghash.io "Биткон" сетьӗн суммӑллӑ хӑвачӗн 40 процентне тӗрӗслесе тӑрать, 2014 ҫулхи июнь пуҫламӑшӗнче вара унта сетьри хӑватлӑхӗн 50 процентне кӗске вӑхӑтлӑха концентрациленӗ.

Битконсемпе практикӑра икӗ хут усӑ курни пӗрре те пулман. 2015 ҫулхи май уйӑхӗнче параллеллӗ сӑнчӑрсем 5 блокран ытла пулман.

Кӑткӑслӑх

Хешам блоксем ыйтнӑшӑн ятарлӑ параметр ответлет, ӑна "кӑткӑслӑх"теҫҫӗ. Шутлав вӑйӗсем пӗр вӗҫӗмсӗр пулнӑран ҫав параметр кашни 2016 блок урлӑ сеть клиенчӗсене шута илет, ҫапла вара блокчейна йӗркелемелли вӑтам хӑвӑртлӑха икӗ эрнере 2016 блок шайӗнче йӗркелеме пулӑшать. Ҫапла вара 1 блок вунӑ минута яхӑн пулмалла. Шутлав вӑй — хӑвачӗ ӳссен-вӑхӑтлӑха кӑна кӗскелмелле, аяларах вара — вӑрӑмрах. Вӗсене пултармалли вӑхӑт блокӗсен заголовокӗсенче вӑхӑтлӑха хӑнӑхнӑ кӑткӑслӑха шута илме пулать. Ӑна блок авторӗн тытӑмлӑ сехечӗпе Ҫырӑнаҫҫӗ (блок пульӑра йӗркеленет пулсан, Ҫав пульӑн ҫурҫӗр енчи системӑллӑ сехечӗ тӑрӑх). .

Литература

Кĕнекесем

• Melanie Swan Blockchain: Blueprint for a New Economy. — O'Reilly Media, Inc., 2015. — 152 p. — ISBN 978-1-4919-2047-3 В русском переводе Мелани Свон. Блокчейн: Схема новой экономики. — Олимп-Бизнес, 2016. — 240 с. ISBN 978-5-9693-0360-7
• Pedro Franco The Blockchain // Understanding Bitcoin: Cryptography, Engineering and Economics. — John Wiley & Sons, 2014. — 288 p. — ISBN 978-1-119-01916-9
• Andreas M. Antonopoulos 7. The Blockchain // Mastering Bitcoin. — O'Reilly Media, Inc., 2014. — ISBN 978-1-4493-7404-4

Статьясем

• Satoshi Nakamoto Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System. — 2008.
• Олег Мазонка, Влад Попов Хэш Цепочки Технологии Hasq. — 2014.