Барион

Барионсем (грек βαρύς — йытвăр) — Элементарлă пĕрчĕксен çемйи, хăватлă пĕр-пĕринпе ĕç-пуçĕне пăхăнакан фермионсем, виçĕ кваркран тытăнса тăраççĕ (барионсем 5 тата ытла шутлă кварксенчен тăрать тесе шутлани те пур, анчах ăна тĕпчесе çирĕплетмен). Барионсем мезонсемпе (кусем икĕ кваркран чăмăртаннă) пĕрле элементарлă пĕрчĕксен хăватлă пĕр-пĕринпе ĕç-пуçĕсен ушкăнне пуçтарăнаççĕ, вĕсене тепĕр ячĕпе адронсем теççĕ.

Барионсем шутне (йывăрăшĕ ӳссе пынă май): протон, нейтрон, ламбда-гиперон, сигма-гиперон, кси-гиперон, омега-гиперон. омега-гиперонăн йывăрăшĕ (3278 электрон йывăрăшлĕ), протонăнчен 1,8 хут ытларах.

Барион хисепĕсем

Барионсен декуплечĕ, пăри 3/2

Барионсен октечĕ, пăри 1/2

Барионсен классификацийĕ

Протонпа нейтрон çирĕп тăнăç барионсем шутне кĕреççĕ. Пĕрремĕшĕ (халĕ çак паллă) пĕтĕмлĕ тăнăç, иккĕмĕшĕн бета-арканăвлĕ пурнăç тапхăрĕ 1000 çеккунтă. Йывăртарах барионсем 10⁻²³ — 10⁻¹⁰ çеккунтă хушшинче арканаççĕ.

Нуклон кварк шучĕсемпе uud — протон тата udd — нейтрон пулать. Унăн пăри ½ тан, тĕлĕнтермĕшлĕхĕ нуль. Йывăрăшĕ 940 МэВ çывăх. Кĕске вăхăт пурăнакан пăлханчăк тăруллă нуклонсем N-барионсен ушкăнне кĕреççĕ.

Тĕлĕнтермĕшлĕ пĕр кварклă та пулин барионсене — анчах та йывăр кварксăррисене — называются гиперонсем теççĕ. Барионсен çемйинче, нуклонсем пуçсăр, Δ-, Λ-, Σ-, Ξ- и Ω-барион ушкăнĕсене кăтартаççĕ.

• Δ-барионсем (Δ⁺⁺, Δ⁺, Δ⁰, Δ⁻), нуклонсем пекех, u-па d-кварксенче тытăнса тăрать, анчах та, нуклонсемпе танлаштарсан, вĕсен пăри 3/2 тан.

Çав. пекех

• Барионсен шучĕсем
• Гиперонсем
• Пентакварксем