Çăка
| Çăка | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Çăка чечекĕ | ||||||||||||
| Ăслăх классификацийĕ | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Латинла çырни | ||||||||||||
| Tilia L. (1753) | ||||||||||||
|
Çăка (лат. Tília) — сарлака çулçăллă йывăçсен кăкĕ (речĕ).
Ăнлантарни
тӳрлет
Саралнă ареалĕ
тӳрлетÇăкасем çурçĕр çĕр чăмăрĕн вăтам тата субтропик зонисенче анлă сарăлнă. Кăнтăр-хĕвелтухăç Азинче тĕсĕсем уйрăмах нумай. Китайра кăна 15 эндемикăлллă тĕс пур. Ашă та нӳрлĕ вырăнсенче лайăх ӳсет, сăмахран Арамаçи Лешьенче, Тинĕсçумĕнче. Хуласене симĕс тĕслетес тесе анлă усă кураççĕ.
Классификаци
тӳрлет40 яхăн çăкатĕсĕ пурри паллă. Раççейĕн европа пайĕпе Анăç Çĕпĕрте Tilia cordata сарăлнă. Çĕпĕрте, унсăр пуçне Tilia sibirica тата Tilia nasczokinii тĕл пулаççĕ, Европăра — Tilia platyphyllos, Tilia tomentosa, Кавказра — Tilia dasystyla subsp. caucasica, Аякри Тухăçра — Tilia amurensis, Tilia taquetii, Tilia mandshurica, Tilia maximowicziana. Линней çырса кăтартнă Tilia europaea L. тĕс (Tilia cordata x T. platyphyllos) (çăка х сарлака çулçăллă çăка) тĕсĕсен гибричĕ пулать. Тата ытти гибридсемпе сортсем тĕл пулаççĕ.
Евразинче çăкасен çак тĕсĕсене асăнма пулать:
- Tilia americana — америка çăки
- Tilia amurensis — амур çăки
- Tilia begoniifolia — бегониçулçăллă çăка (синоним T. dasystyla subsp. caucasica)
- Tilia caroliniana — каролина çăки
- Tilia chinensis — китай çăки
- Tilia chingiana
- Tilia cordata — вĕтĕ çулçăллă çăка
- Tilia dasystyla
- Tilia henryana — Генри çăки
- Tilia heterophylla — тĕрлĕ çулçăллă çăка разнолистная
- Tilia hupehensis — хубей çăки
- Tilia insularis — утрав çăки
- Tilia intonsa — çаралатнă çăка
- Tilia japonica — япони çăки
- Tilia mandshurica — манчжури çăки
- Tilia maximowicziana — Максимович çăки
- Tilia mexicana — мексика çăки (T. americana var. mexicana)
- Tilia miqueliana — Микель çăки
- Tilia mongolica — монгол çăки
- Tilia nasczokinii — Нащокин çăки
- Tilia nobilis — Лпархатарлă çăка
- Tilia occidentalis — анăç çăки
- Tilia oliveri — Оливьер çăки
- Tilia paucicostata
- Tilia platyphyllos — сарлака çулçăллă çăка
- Tilia rubra — хĕрлĕ çăка (T. platyphyllos var. rubra)
- Tilia sibirica — çĕпĕр çăки
- Tilia tomentosa — кĕмĕл çăка
- Tilia tuan — туан çăки
Гибридсем
- Tilia × europaea — европа çăки (Tilia cordata x T. platyphyllos)
- Tilia × euchlora — сăрланă çăка (T. dasystyla × T. cordata)
- Tilia × petiolaris (T. tomentosa × T. ?)
Усă курни
тӳрлетÇăкасем вăрмансенче тата хуласемпе садсенче ӳсеççĕ.Йывăç вăтамран 300-400 çул ӳсет, хăшпĕрисем 1200 çул таранах пурăнаççĕ. Хуласенче симĕслетмелли тата капăрлатмалли йывăç вырăнне лартаççĕ. Йывăç вулли 2-3 метр, питĕ сайра 5 метр таран пулать.
Çутçантлăкра 20 çулта чечеке ларать, çын лартсан - 30 çула çитсен çеç. Кашни çул тенĕ пекех чечеке ларать. Çав вăхăтра сывлăшра питĕ илемлĕ, чуна кантаракан шăршă сарăлать. Çăка 2 эрне яхăн чечекре ларать.
Çăка чечекĕнчен пыл нумай тухать. Тата типĕтне чечекĕсене эмел вырăнне усă кураççĕ. Чечек пхмалли чи лайăх вăхăт - чечексен ĕурри ытла çурăлсан. Пухнă чечексене хĕвел çутти çитмен, сывлăш ирĕклĕн çӳрекен вырăнта типĕтеççĕ (температура 40-45] градусран иртмелле мар).
Типĕтнĕ чĕртавара типĕ, уçă вырăнта хут е пусма хутаçсенче усраççĕ. Вăтамран 1 кг чечекрен 300 г чĕртавар пулать. Çак эмеле 3 çул таран пахалăхне çухатмасăр упрама пулать.
Çăка топономики
тӳрлетÇăкапа çыхăннă ятсем анлă сарăлнă. Чăвашсен Çăкалăх ятлă ялсем чылай. Вырăсла Липовка ятлă ялсемпе юханшывсем нумай.
Çавăн пекех пăхăр
тӳрлетВуламалли
тӳрлетКаçăсем
тӳрлет
- Çăка: информаци GRIN сайтĕнче