|
'''Укçа''' — ятарлă [[тавар]] ([[япала]]), урăх таварсен [[хаклăх]]ĕн универсаллă [[эквивалент|эквиваленчĕ]]. Укçа — тавар хаклăх виçи пахалăхĕ тата çаврăнăш хатĕрĕ.
Электрон укҫи-укҫана передачӑпа упрамалли тата упрамалли компьютер сетӗсемпе тата системӑсемпе усӑ курнипе ҫыхӑннӑ нумай пӗлтерӗшпе усӑ куракан термин. Электронлӑ укҫа — тенкӗ айӗнче традициллӗ валютӑсене те, патшалӑхӑн мар уйрӑм валютӑсене те упрамалли тата передачӑсем памалли тытӑма ӑнланаҫҫӗ-электрон укҫи-тенкине патшалӑх центробанкисемпе е патшалӑхӑн тӳлев тытӑмӗсен хӑйсен правилисемпе палӑртнӑ е килӗштернӗ йӗркепе туса ҫитерме пултараҫҫӗ.
Крипталюта-цифра валютин тӗрлӗ уйрӑмлӑхӗ, унӑн шалти шутлав единицисен учечӗ (шалти е тулаш администраторӗ ҫук) е унӑн мӗнле те пулин аналогӗ ҫук), автоматика режимӗнче пӗтӗмӗшле ӗҫлекен Хӑй тӗллӗн крипталюта мӗнле те пулин ятарлӑ материал е электронлӑ формӑсем ҫук-ку вӑл расчет единицисен шутне палӑртакан шутлав единицин тивӗҫлӗ позицийӗнче даннӑйсене каласа памалли протоколӑн информаци пакечӗн тивӗҫлӗ позицийӗнче ҫыракан тата час — часах системӑн адресӗсем хушшинчи ытти информаци пекех шифрӑлама та пултараймасть. Ҫав хушӑрах криптографи меслечӗсенче генерал адресне тата унпа операци тунӑ чухне полномочисене тӗрӗслемелли механизмсене (уҫӑ ҫӑраҫҫи ҫак тытӑма тӗпе хурса цифра алӑ пуснине), ҫавӑн пекех транзакцисен пакетне йӗркелесси тата ытти пакетсемпе ҫыхӑну тытасси (тӗплӗн хешлани вӑл крипталют нумаййи ҫинчен калакан информацие улӑштарма май ҫук улшӑнусем тӑвать.). Ҫав хушӑрах тӗнчере адрес хуҫисем е адрессем тума факт ҫинчен нимӗнле информаци те ҫук (адресне автономиллӗ тӗпрен юсама пулать, сеть патне ҫывхармасӑр та, малашне серепене ним пӗлтермесӗр те автономи тума пулать) - урӑхла каласан, илекенӗн адресӗ чӑнах та пуррине е унпа усӑ курма май пурри пирки механизм ҫук. Хуҫи пирки информаци ҫукки вӑл - транзакцисене хутшӑнакансен пӗлтерӗшӗ (анчах та кунпа кӑна ҫырлахмасть). Крипталютсене чи малтанах, Сӑмахран, Интернет урлӑ) дистанци туянма укҫа-тенкӗ уйӑраҫҫӗ пулин те, крипталют тӳлевӗсем тӳлевсем евӗрлех.<ref>[https://investonomic.ru/mayning-bitkoinov-protsess-kak-nachat-vidy-i-dohodnost-zarabotka/ Биткина тупӑш памалли меслет]</ref>
== Пӗтӗмӗшле положени ==
Укҫа-тенкӗпе усӑ курса тӗрлӗ тавар хакне палӑртаҫҫӗ, мӗншӗн тесен укҫа-тенкӗ вӗсенчен кашнинех ҫӑмӑллӑн улӑштарать. Ҫавӑн пек укҫа хаклав тӗрлӗ таварсене улӑштарнӑ чухне ҫӑмӑллӑнах татса парать. Ӗҫ теорийӗ майлӑ тӑракансем шутланӑ тӑрӑх, уйрӑмах К.Маркс, таварсене виҫеллӗ тӑваҫҫӗ, пачах урӑхла: таварсем пурте этемлӗх ӗҫне сӑнарласа параҫҫӗ, ҫавӑнпа та тӑкаксен шучӗпе хӑйсем виҫеллӗ (таварсем туса кӑларма кирлӗ ӗҫ квалификацине шута илсе ӗҫ вӑхӑтӗн тӑкакӗсене танлаштараҫҫӗ). Ҫакӑ пӗтӗм тавар хакне пӗр специальноҫпа виҫме май парать, ҫав тавар вӗсемшӗн пӗтӗмӗшле хаклав, урӑхла каласан, укҫа[6] шутланать.
Ялан тенӗ пекех укҫапа пысӑк пӗтерӳпе тавар пулса тӑрать (ӑна ытти тавара, сӑмахран, выльӑх-чӗрлӗхе). Ытти таварсемшӗн тӳленисӗр пуҫне укҫа-тенкӗ улӑштармалли май шутланать, урӑхла каласан, улӑшу процесӗнче посредник пулса тӑракан тавар шутланать. Унсӑр пуҫне укҫа ӗҫлесе илесси тӗрлӗ япала, ытти япала прависем, обязательствӑсем тата япала комплексӗсем тума пултараҫҫӗ.
Таварсемпе танлаштарсан, улӑштарнӑ хыҫҫӑн пулӑшу паракан укҫа-тенкӗпе танлаштарсан, унта яланах таварсем пӗр чарӑнмасӑр тавар улӑштарса тӑраҫҫӗ.
Хальхи условисенче укҫа-тенкӗне ятарлӑ таварсем (сӑмахран, ылтӑн е ытти хаклӑ металсем тӑваҫҫӗ, вӗсенчен инвестици укҫисем тӑваҫҫӗ), патшалӑх е банкнот формипе центральнӑй банк мӗн чухлӗ панӑ, ҫавӑн чухлӗ параҫҫӗ. Харпӑр хӑй тӗллӗн хаклани ҫавӑн пек укҫана номинальпе кӑна эквивалент теҫҫӗ.
Патшалӑх граждансене асӑннӑ территорире саккунлӑ тӳлев хатӗрӗ вырӑнне банкнотсемпе укҫа-тенкӗ йышӑнма хушать. Раҫҫей Федерацийӗшӗн ҫакна июлӗн 10-мӗшӗнчен пуҫласа 2002 ҫулхи июлӗн 10-мӗшӗнчен пуҫласа 86-МӖШ № - лӗ "Раҫҫей Федерацийӗн Центральнӑй банкӗ (Раҫҫей Банкӗ) Ҫинчен" (29-мӗш статья, Банк билечӗсем (Банк билечӗсем) тата Раҫҫей Банкӗн укҫисем Раҫҫей Федерацийӗн территорийӗнче укҫан тӳлекен пӗртен-пӗр саккунлӑ май пулса тӑраҫҫӗ. с . 30, банкнтсемпе монетӑсем Раҫҫей Банкӗн пӗр кӑлтӑксӑр обязательствисем тата Мӗнпур тӳлеве пурнӑҫланӑ чухне, вӗсене Раҫҫей Федерацийӗн пӗтӗм территорийӗнче счетсем, вкладсем тата куҫару валли) Раҫҫей Федерацийӗн Гражданла кодексӗнче (140 статья, тенкӗ раҫҫей Федерацийӗн пӗтӗм территорийӗнче пайӑр хакпа йышӑнма тивӗҫлӗ тӳлев укҫи шутланать) делегатсем енӗпе йышӑннӑ тӳленисем шутланаҫҫӗ.
== Каçăсем ==
* [http://o-dengah.ru/ Укçа пирки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090624073823/http://o-dengah.ru/ |date=2009-06-24 }}
* [http://ec-dejavu.ru/m/Money.html Авалхи тĕнче укçи]
* [http://moneystory.info/ Укçа кун-çулĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090720064338/http://moneystory.info/ |date=2009-07-20 }}
* [http://www.doc-center.ru/articles/yurisprudenciya/elektonnye_dengi_v_rf/ К вопросу об обращении «электронных денег» в РФ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090627073135/http://www.doc-center.ru/articles/yurisprudenciya/elektonnye_dengi_v_rf/ |date=2009-06-27 }}
== Асăрхавсем ==
{{Асăрхавсем}}
== Вуламалли ==
}}
* [http://www.esperanto.mv.ru/Marksismo/Kapital1/kapital1-03.html#c3 Деньги, или обращение товаров] (глава 3 из книги [[К. Маркс]]а «[[Капитал (Маркс)|Капитал]]»)
* [http://www.libertarium.ru/libertarium/humanact «Человеческая деятельность»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080518005924/http://www.libertarium.ru/libertarium/humanact |date=2008-05-18 }}, [[Мизес, Людвиг фон|Людвиг фон Мизес]], 1949.
* [http://www.sapov.ru/journal/02/rothbard_money_01.htm «Государство и Деньги»], [[Ротбард, Мюррей|Мюррей Ротбард]], 1964.
* [http://www.libertarium.ru/libertarium/l_lib_prmoney «Частные деньги»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090207190255/http://www.libertarium.ru/libertarium/l_lib_prmoney |date=2009-02-07 }}, [[Хайек, Фридрих фон|Фридрих Август фон Хайек]], 1976.
* [http://www.martynenko-info.ru/articles/article_006_0.html «Денежные власти и функции денег»] — ''«Большой Бизнес»''. 2006. № 3.
* [http://www.martynenko-info.ru/articles/article_008_0.html «Валютный фетишизм»]. ''«Большой Бизнес»''. 2006. № 10 (35), стр. 34-43.
* [http://www.martynenko-info.ru/articles/article_009_0.php?altver=1 Социально-политическая изнанка монополии денежной власти]. Журнал «Наука. Культура. Общество.». № 4, 2006. стр. 3—12.
* [http://www.martynenko-info.ru/index1.html Неизвестная политика Банка России], [[Мартыненко, Владимир Владимирович|В. В. Мартыненко]].
* [http://www.ebload.ru/content/blogcategory/3/8/ Электронные книги о деньгах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610071112/http://www.ebload.ru/content/blogcategory/3/8 |date=2009-06-10 }}
{{Econ-stub}}
{{Money-stub}}
| 