Гироскоп: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
4-мĕш йĕрке:
== Истори ==
[[File:Foucault's gyroscope.jpg|thumb|upright|Фуко ăслайланă гироскоп (Дюмолен-Фромент туса панă, 1852)]]
Гироскопа шутласа кăлариччен этемлĕх уçлăхра тĕлĕше тупмалли меслетсем. Тахçанах çынсем инçетри япаласем çине пăхса уçлăхра ориентаци тупнă, сăмахран [[Хĕвел]] тăрăх. Аваллăхра
Гироскопа [[Боненбергер Иоанн Готлиб Фридрих|Иоанн Боненбергер]] шутласа хатĕрленĕ, ăнлантарса [[1817]] çулта публикациленĕ<ref>Johann G. F. Bohnenberger (1817) «Beschreibung einer Maschine zur Erläuterung der Gesetze der Umdrehung der Erde um ihre Axe, und der Veränderung der Lage der letzteren» («Описание машины для объяснения законов вращения Земли вокруг своей оси и изменения направления последней») ''Tübinger Blätter für Naturwissenschaften und Arzneikunde'', vol. 3, pages 72-83. В интернете: http://www.ion.org/museum/files/File_1.pdf</ref>. Анчах та франс математикĕ [[Пуассон Симеон Дени|Пуассон]] 1813 çултах Боненбергера çак хатĕрлĕх ăслайçи тесе асăнать<ref>Simeon-Denis Poisson (1813) «Mémoire sur un cas particulier du mouvement de rotation des corps pesans» («Статья об особом случае вращательного движения массивных тел»), ''Journal de l'École Polytechnique'', vol. 9, pages 247—262. В интернете: http://www.ion.org/museum/files/File_2.pdf</ref>. Боненбергер пуçтарнă гироскопăн тĕп пайĕ [[кардан çакки]]нчи йывăр [[чăмăр (стереометри)|чăмăр]] пулнă<ref>Фото гироскопа Боненбергера: http://www.ion.org/museum/item_view.cfm?cid=5&scid=12&iid=24</ref>. 1832 çулта Уолтер Р. Джонсон американ çаврăнакан дисклă гироскоп тунă<ref>Walter R. Johnson (January 1832) "Description of an apparatus called the rotascope for exhibiting several phenomena and illustrating certain laws of rotary motion, " ''The American Journal of Science and Art'', 1st series, vol. 21, no. 2, pages 265—280. В интернете: https://books.google.com/books?id=BjwPAAAAYAAJ&pg=PA265&lpg=PR5&dq=Johnson+rotascope&ie=ISO-8859-1&output=html</ref><ref>Illustrations of Walter R. Johnson’s gyroscope («rotascope») appear in: Board of Regents, ''Tenth Annual Report of the Board of Regents of the Smithsonian Institution….'' (Washington, D.C.: Cornelius Wendell, 1856), pages 177—178. В интернете: https://books.google.com/books?id=fEyT4sTd7ZkC&pg=PA178&dq=Johnson+rotascope&ie=ISO-8859-1&output=html</ref>.
Франс ăсчахĕ [[Лаплас]] çак хăтĕрчĕкпе вĕрентнĕ чухне ĕçлеме сĕннĕ<ref>Wagner JF, "The Machine of Bohnenberger, " The Institute of Navigation. В интернете: http://www.ion.org/museum/item_view.cfm?cid=5&scid=12&iid=24</ref>. 1852 çулта франс ăсчахĕ [[Фуко Жан Бернар Леон|Фуко]] гироскопа пахалатнă та çаврăнакан момента сыхланни принципĕпе [[Фуко маятникĕ|Фуко маятникне]] шутласа кăларсан тепĕр çултан пĕрремĕш хут Çĕрĕн тĕлĕшĕ улшăннине кăтармашкăн ускурнă<ref>L. Foucault (1852) "Sur les phénomènes d’orientation des corps tournants entraînés par un axe fixe à la surface de la terre, " ''Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des Sciences (Paris)'', vol. 35, pages 424—427. </ref>.
== Литература ==
| |||