Гражданлăх: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
1-мĕш йĕрке:
'''Гражда́нлăх''' — [[гражданин]]па [[патшалăх]]ăн иккĕшĕн хушшинче хире-хирĕçле право, тивĕçлĕхтивĕç-ирĕк тата яваплăх пур чухнехи тăтăрхаллă правăллăтивĕç-ирĕклĕ çыхăнăвĕ.<ref>[https://ммц-москва.рф/voprosi/grazhdanstvo-rf Раҫҫей Федерацийӗн Гражданлӑхӗ]</ref>
 
 
Гражданлӑх конституципе административлӑ правотивĕç-ирĕк институчӗсенчен пӗри пулса тӑрать тата ялан тенӗ пекех конституцире (тӗп саккунра) е патшалӑх конституцийӗн конституци акчӗпе тата нормативлӑнормăри правотивĕç-ирĕкĕн акчӗсемпе ҫирӗплетет. Патшалӑхпа унӑн пулӑшӑвӗпе, конституци тата социаллӑ хӳтлӗхӗпе ҫыхӑннӑ ҫынсем хушшинчи хутшӑну мӗнле палӑрать: патшалӑх гражданинӑн прависемпетивĕç-ирĕкĕсемпе ирӗклӗхне йышӑнать тата гарантилет, чикӗ леш енче ӑна хӳтӗлет тата хӳтӗлет; тепӗр енчен, гражданин патшалӑх саккунӗсемпе саккунӗсене ним иккӗленмесӗр тытса тӑрать, хӑй палӑртнӑ тивӗҫсене пурнӑҫлать. Ҫак правӑсемпетивĕç-ирĕксемпе тивӗҫсен пӗрлӗхӗ гражданинӑн политикӑпаполитикӑри тата правотивĕç-ирĕкри статусӗ пулса тӑрать, вӑл ӑна ют ҫӗршыв гражданӗсенчен тата гражданлӑхран уйӑрса тӑрать.
 
Монархиллӗ ҫӗршывсенче ҫынсем патшалӑхпа гражданлагражданин мар, подданствопăхăнуллăх пек ҫыхӑну тытаҫҫӗ. Гражданлӑхпа танлаштарсан, пӑхӑнса тӑни вӑл патшалӑхпа мар, монархпа тӳрремӗн ҫыхӑннине пӗлтерет.
 
== ГражданлӑхГражданлӑха туянни ==
Гражданлӑх конституципе административлӑ право институчӗсенчен пӗри пулса тӑрать тата ялан тенӗ пекех конституцире (тӗп саккунра) е патшалӑх конституцийӗн конституци акчӗпе тата нормативлӑ право акчӗсемпе ҫирӗплетет. Патшалӑхпа унӑн пулӑшӑвӗпе, конституци тата социаллӑ хӳтлӗхӗпе ҫыхӑннӑ ҫынсем хушшинчи хутшӑну мӗнле палӑрать: патшалӑх гражданинӑн прависемпе ирӗклӗхне йышӑнать тата гарантилет, чикӗ леш енче ӑна хӳтӗлет тата хӳтӗлет; тепӗр енчен, гражданин патшалӑх саккунӗсемпе саккунӗсене ним иккӗленмесӗр тытса тӑрать, хӑй палӑртнӑ тивӗҫсене пурнӑҫлать. Ҫак правӑсемпе тивӗҫсен пӗрлӗхӗ гражданинӑн политикӑпа право статусӗ пулса тӑрать, вӑл ӑна ют ҫӗршыв гражданӗсенчен тата гражданлӑхран уйӑрса тӑрать.
 
Монархиллӗ ҫӗршывсенче ҫынсем патшалӑхпа гражданла мар, подданство пек ҫыхӑну тытаҫҫӗ. Гражданлӑхпа танлаштарсан, пӑхӑнса тӑни вӑл патшалӑхпа мар, монархпа тӳрремӗн ҫыхӑннине пӗлтерет.
 
== Гражданлӑх туянни ==
Гражданлӑха темиҫе майпа туянма пулать:
 
* Филиаци (ҫуралсан) - гражданлӑх туянни, ҫуралнӑ фактпа. Филиаци виҫӗ форми палӑрать:
* Юн тивӗҫӗпе (лат. Jus sanguinis) - ашшӗ-амӑшӗн мӑшӑрлӑ пурнӑҫӗ урлӑ гражданлӑх илесси. Ача гражданлӑх туянать, енчен те унӑн ашшӗ-амӑшӗ (е вӗсенчен пӗри) асӑннӑ патшалӑх гражданлӑхӗ пулсан;
* Тӑпра правипеТăпра (ҫӗрçĕр) тивĕç-ирĕкĕпе (лат. Jus soli) - ача патшалӑх гражданлӑхӗтерриторийӗнче туянать,ҫуралнипе унӑнгражданлӑха территорийӗнче ҫуралнӑтуянать. Ҫурални ҫинчен калакан свидетельствӑнаçирĕплетекен гражданлӑх ҫинчен калакан свидетельствӑнаçирĕплетекене илмепурнăçа право ҫукпа пӗрехкĕртет. Гражданлӑхран тата гражданлӑхсӑр тӑрса юлма май ҫуктухма е йывӑргражданлӑха пулматуртса пултарать, пачахилме урӑхлаюрамасть, ӑна ҫӑмӑллӑнах ҫӗнӗрен туса лартмапама пултараҫҫӗ (АПШ тата ыт. те)[ҫӑлкуҫа 3589 кун кӑтартман];
* ЕткерлӗхЕткерлӗхпе — тӑрӑх-Европӑри хӑш-пӗр ҫӗршывсен саккунӗсене тытса тӑракансаккунлăхĕсенче сайра-хутра тӗл пулакан форма. Сӑмахран, Латви Республикинчи граждансем 1940 ҫулхи июнӗнçĕртмен 17-мӗшӗччен хӑйсен прависене гражданлативĕç-ирĕкĕсене пуласлӑххăйсен валлинĕселĕсене параҫҫӗ. "Юн правипетивĕç-ирĕкĕпе" танлаштарсан, ачанача ашшӗ-амӑшӗ, Латви Гражданӗсемгражданӗсем, хӑйпепке ҫураличченех юридическиюридици майпамайĕпе вилнӗ пулсан лару-тӑрӑва тишкерметишкермелле пулать. Кун пек чухне тин ҫуралнӑ ачасен гражданлагражданин статусӗстатусне ҫӗртме уйӑхӗн 17ашшĕ-мӗшӗнчеамăшĕ 1940 ҫулхи июнӗнçĕртмен 17-мӗшӗнче епле статуслă пулнинчен килет. Ҫавӑн пекҪак практикӑна Румынире те сӑнаҫҫӗтытса пыраççĕ.
* Натурализаци (тымар ярасситымарланасси) - кӑмӑл туртнипе гражданлӑха кӗни. Гражданлӑха йышӑнмалли йӗркене патшалӑх саккунӗсемпе йӗркелесе пыраҫҫӗ. Гражданлӑха туянас тесен нумай условисене (чӗлхене пӗлни, пурӑнмалли ҫурт-йӗр пурри тата ытти те) пӑхӑнмалла. "Натурализаци" Термин (naturalisation) ҫутҫанталӑк прависене (natural) граждансене (е патшалӑх ҫыннисене) истори пӗлтерет. Натурализаци шайӗнче хутран-ситрен уйӑраҫҫӗ:
* Регистрацилесси — асӑннӑ меслетпе усӑ курма право пур ҫынсен шутне кӗрекен хушма условисем (ялан тенӗ пекех категориллӗ ҫынсем) гражданлӑха саккунпа ҫирӗплетнӗ);
* Гражданлӑх парасси вӑл - гражданлӑха патшалӑх пуҫлӑхӗ пӗр-пӗр тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн (енчен те ҫавнашкал саккунсемпе пӑхса хӑварнӑ пулсан) чыслӑ парне.