Минск: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
8-мĕш йĕрке:
== Халăхĕ ==
=== Улшăнăвĕ (динамика) ===
[[Ӳкерчĕк:Minskpeople.gif|thumb|170px|right|Минскра пурăнакансен йыш улшăнăвĕн графикĕ|ссылка=Special:FilePath/Minskpeople.gif]]
{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="5"
| valign="top" |
53-мĕш йĕрке:
 
=== [[Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи]] ===
 
== Архитектурӑпа паллӑ вырӑнлӑх ==
Вӑл авалхи Минскӑн аялти пайӗнче, хальхи шайран сакӑр метр ҫӳллӗшӗнче вырнаҫнӑ. Ҫывӑхри халӑх пункчӗсем-Троиц тӑвӗ, Ирӗклӗх лаптӑкӗ тата Юбилей площачӗ. Архитектура чи кирли-йывӑҫ ҫӑраҫҫи. Йӗри-тавра пӗр чарӑнмасӑр анса ларни курӑнать. Авалхи хулари ҫурт-йӗрсене пурне те йывӑҫран тунӑ. Йывӑҫ ҫурт-йӗр лартасси, пурӑнмалли ҫуртсен лаптӑкӗ, тӗпрен илсен, 9-мӗшӗнчен пуҫласа 25 мт таран. Ҫуртсенчен нумайӑшӗ пӗр виҫеллӗ, вӗсен темиҫе ҫӗр тенкӗлӗх ҫеҫ. Минскра чи паллӑ чул ҫурт-ЙӖР тӑвасси — XI ӗмӗрӗн иккӗмӗш ҫурринче туса лартнӑ чул чиркӳ, - Авалхи Вырӑс патшалӑхӗнче архитектура шкулӗ аналогсем ҫук пулин те чи авалхи сооружени шутланать. Йывӑҫ пӑчкӑ сарлакӑшӗ-виҫӗ-тӑватӑ метр. Урамсем пурте ҫӑра хапхи патнелле утаҫҫӗ. Чирлесе ӳкнӗрен хулара дренаж конструкцийӗсем палӑраҫҫӗ.
 
Йӗркеленнӗ планировка урам питӗ нумай упранса юлнӑ, анчах 1547 ҫулхи пушар хыҫҫӑн урамсемпе площадьсен пӗр пайне пӗтернӗ, пасара вара паянхи площадь умӗнче малтанхи вырӑна куҫарнӑ. Ҫапах та хула урамӗсем XX ӗмӗр варринех вырнаҫнӑ. Ҫурҫӗр ҫӑри XVII ӗмӗрччен кунта хальхи вӑхӑтра (тутарсен вӗҫӗ) пулнӑ. Немигӑн ҫурҫӗр пайӗн тӗп урамӗ-Немиги) хӗвеланӑҫ енче суту-илӳ ҫулӗн тӑсӑмӗ пулнӑ. Ҫырми пӗр тӗлте юхса выртать, ҫуркуннепе кӗркунне шыв тулать.
 
XVI-XVII ӗмӗрте Верхнеднепр районӗ хастар аталаннӑ, XVII ӗмӗр пуҫламӑшӗнче РОМАНСЕН слободи, Хула валӗ, Янка Купала урамӗ ҫуралнӑ. Вал каллех тутарла вӑранчӗ те ҫырма урлӑ сулахай ҫырана каҫрӗ.
 
Минскра йывӑҫсем ытларах лартрӗҫ. XVII-XVIII ӗмӗрте икӗ хутлӑ чул ҫуртсем, ҫавӑн пекех барококо (ҫав шутра Вилен барокӗ) стилӗнче темиҫе чул ҫурт тунӑ: католиксен иезуитла иезуит шӑмми Тата Бернардин шӑмми (юлашки ҫурта Беларуҫири, Аквинӑри Петрпа Павелӑн чиркӗвӗ, универсири чиркӳ). Ҫавна пула 1800 ҫул тӗлнелле Минскра 39 чул тата 970 йывӑҫ ҫурт пулнӑ, вӗсенчен 48 ытти хуралтӑсем, вӗсенчен нумайӑшӗ чул пулнӑ, — 1795 ҫулта хулара 11 чул тата 6 йывӑҫ ҫурт пулнӑ. Католиксен чиркӗвӗ кӗскелнӗ-XIX ӗмӗрте вырӑс католик чиркӗвӗпе университет чиркӗвӗсене православи канонӗсем тӑрӑх тунӑ. 1835 ҫулхи майӑн 30-мӗшӗнче монастырьте йывӑҫ храмсем тума чарнӑ. Ҫакӑн хыҫҫӑн хулара чул ҫуртсем 40 ҫултан пуҫласа 1800 ҫ.1027 ҫ. 1904 ҫ. 3 пин таран, 1917 - мӗш ҫулсенче хула варринче икӗ-виҫӗ хутлӑ ҫурт-йӗр ларнӑ. 1857 ҫулта ратушӑна татса панӑ. Хула варринче дворянсем, чиркӳсем тата мӑнастирсем пулнӑ — XIX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче ҫав ҫӗрсенче 62% [163] ҫеҫ пулнӑ. 1812 ҫ. Унччен Слободапа вӑрӑмтунасем Юридически (уйрӑм харпӑрлӑх) Радзивиллсем шутланӑ. Католиксен чиркӗвӗ 1841 ҫулта пӗтӗм харпӑрлӑх туяннӑ. Мӑнастирсен йышӗ чакнӑ — Минскра 13 мӑнастир пулнӑ пулсан, ӗмӗр варринче вӗсем виҫҫӗ ҫеҫ юлнӑ. 1913 ҫулта хулан тӗп синагогине туса лартнӑ.
 
1836 ҫулта ҫӗнӗ вырӑнсене (хальхи Александровски скверӗн территорийӗ) алла илме пуҫланӑ. ЗАХАРЬЕВСКИ урам (хальхи Вӑхӑтри Никама Пӑхӑнманлӑх проспекчӗ) XIX ӗмӗрӗн иккӗмӗш пайӗнче-хулан тӗп урамӗ, ҫавӑн пекех унӑн кӑнтӑр кварталӗсем. 1871 ҫулта хула урлӑ чугун ҫул иртнӗ, 1873 ҫулта вара чугун ҫул магистралӗ чугун ҫул хывмалли тата хулари кӑнтӑр - хӗвеланӑҫ хӗрринче вокзал тума пуҫланӑ. Хулан районӗсем черногорецсемпе пурлӑхне кура чылай чухӑнрах пурӑннӑ, еврейсен чухӑнлӑхӗпе мещенсем Вара Ҫурҫӗрти районсенче пурӑннӑ.
 
XIX ӗмӗрте хула урамӗсене 1830 ҫулсенче, тӗпрен илсен, "чул пухмалли" - иртен — ҫӳренсенчен укҫа пухмалли - юсама пуҫлани ПЫСӐК пӗлтерӗшлӗ. 1872 ҫулта Александровски сквера хывнӑ, 1874 ҫулта-хула фонтанне уҫнӑ, хулара Вара Александровски скверта ӗҫлеме пуҫланӑ шыв башни уҫӑлнӑ. Ӗмӗр вӗҫӗнче-хула театрӗ (Янка Купала ячӗллӗ хальхи театр). 1896-1898 ҫулсенче вырӑс барокӗ элеменчӗсемпе усӑ курса Святой Александр Невский храмне туса лартнӑ. 1905-1910 ҫулсенче вырӑнти купца укҫипе Сӑваплӑ Симеонпа Елена ("Красный костел") шӑммине туса лартнӑ. Тавралӑх территорине тирпей-илем кӗртесси тата ыттисем пурте кивӗ хулана пырса тивмерӗҫ. XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче хула центрне урамсемпе проспектсем туса лартнӑ тӗп кварталсенчен тӑваткӗтеслӗх тухса тӑнӑ. XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче кӑнтӑр - хӗвелтухӑҫӗнче (машинӑсем тӑвакан завод, ҫӗвӗ-эрех завочӗ), кӑнтӑр (выльӑх-чӗрлӗх завочӗ, крахмал - палатка завочӗ, "Технолог" завод, кӑнтӑр - хӗвеланӑҫ (чугун ҫул составӗсене юсас енӗпе мастерскойсем), хӗвеланӑҫ (кирпӗч туса кӑларас тата обой туса кӑларас) тата ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ("Богемия"сӑра завочӗ) промышленность предприятийӗсем ӗҫленӗ. Вӗсем тавра рабочисем вырнаҫнӑ.
 
Мински тӗнче алӑ пуснӑ хыҫҫӑн Брест-Литовск Германи тӗрӗслевне куҫнӑ. 1919-1920 ҫулсенче польша-украин вӑрҫи вӑхӑтӗнче пысӑках мар ҫапӑҫу хыҫҫӑн хулана каллех Хӗрлӗ Ҫар ярса илнӗ. Вӗсем хула строительствин пысӑк сиенӗсенчен пӑрӑннӑ. Анчах вӑрҫӑ ҫулӗсенче коммуналлӑ хуҫалӑх юхӑнса ҫитнӗ, нумай ҫурт юсамалла пулнӑ.
 
Минск территорийӗ 1923 ҫулта икӗ хут пысӑкланнӑ. Хулан чиккисене 1930 ҫулсенче анлӑлатнӑ. 1920 ҫулсен варринче Ляховкӑра, Париж Коммуни площадӗнче, Кошкин урамӗпе Вокзал площадӗнче Коминтерн ячӗллӗ рабочи поселока тата Ляховӑн ытти ҫурчӗсене тума пуҫланӑ. 1920-1932 ҫулсенче хула халӑхӗ виҫӗ хут ӳснӗ, ҫавна пула пурӑнмалли ҫурт-йӗр ҫитмен пирки йывӑрлӑх сиксе тухнӑ. Анчах та ӑна ӑнӑҫлӑ татса пама май килнӗ: 1926 ҫулта пурӑнмалли ҫурт — йӗрпе вӑтамран 4,4 м2, 1930 ҫулта вара-5,7[166]. Ҫапах та хула ӳсӗмӗ питӗ хӑвӑрт аталаннӑ, вӑтам шайри пурӑнмалли ҫурт-йӗр 1938 ҫулта 1926 ҫул шайне ҫитнӗ (4,4 м2 ҫын). Ҫак вӑхӑтра заводсен ҫӗнӗ корпусӗсем уҫӑлнӑ, кивӗ ҫуртсем нумайӑшне юсаса ҫӗнетнӗ. 1934 ҫулта ҫӗнӗ электростанцие 6,4 Швт (хальхи ТЭЦ - 2) хӑватпа туса лартнӑ.
 
Хула тирпей-илем кӗртесси ҫине пысӑк тимлӗх уйӑрнӑ. 1930 ҫулхи май уйӑхӗнче канализаци пӗрлехи системине хута янӑ, 1926-1932 ҫулсенче виҫӗ ҫӗнӗ мунча уҫнӑ тата механизациленӗ прачечка уҫнӑ. Ҫав вӑхӑтра" Центральнӑй "тата"Ҫӗнтерӳ"кинотеатрсем уҫӑлнӑ. 1934 ҫулта асфальт сарнӑ, чи малтан Киров урамӗнчи ҫуртсем, Киров, Ленин, Свердлов урамӗсем, Совет тата пуҫламӑш кӗске урамсем ишӗлсе аннӑ. Ҫӗнӗ шкулсем тӑвасси ҫине те пысӑк тимлӗх уйӑрнӑ-1935-1937 ҫулсенче, сӑмахран, 16 ҫӗнӗ шкул, мӗнпур актовӑй тата спорт залӗсемпе йӗркеленӗ. Вӑрӑмтунасемпе слепнев шурлӑхӗсене электрификацилес ӗҫ пурнӑҫланнӑ.
 
1920-1930 ҫулсенче хула варринчи строительство анлӑ сарӑлнӑ. Ҫак тапхӑрти чи паллӑ ҫуртсем: СССР Правительствин Ҫурчӗ, оперӑпа балет театрӗ, офицерсен Ҫурчӗ, наукӑсен Академийӗн тӗп ҫурчӗ (Иосиф Лангбард проекчӗ тӑрӑх), пионерсен Керменӗпе Кпб членӗсен Дворецӗ (иккӗшӗ — Анатолий Воиновпа Владимир Вараксин проекчӗсем тӑрӑх) тата патшалӑх библиотеки (архитектор — Георгий Лавров). Ҫӗнӗ ҫуртсен пӗр пайне конструктивизм тытӑмӗнче (чи малтан правительствӑпа патшалӑх библиотекин ҫурчӗ) пурнӑҫланӑ, анчах та вӗсенчен 1930 ҫулсенче килӗшмен. Университетри пысӑк хула (архитектор И.К. Запорожец) тата клиникӑна туса лартнӑ. Иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи пуҫланас умӗн пичет Ҫурчӗ, парти курсӗсен ҫурчӗ, политехника институчӗ, физкультура институчӗн корпусӗ, "Беларусь" гостиница, 4 № - лӗ шкул ҫурчӗ (уйрӑм проектпа), физкультура Тӗп Ҫурчӗ (1933) тата Динамо стадионӗ (1934), 10 000 куракана шӑнӑҫтарнӑ. Аэропорта аэровокзал тӑвас енӗпе уҫнӑ. 1938-1940 ҫулсенче чугун ҫул вокзалне юсаса ҫӗнетнӗ. 1929 ҫулта Александр Невский сквер районӗнче Александр Невский скверне аркатнӑ. 1941 ҫулхи июнӗн 22-мӗшӗнче Комсомол кӳлли уҫӑлнӑ.
 
Ҫапах та хулари ҫуртсенчен чылайӑшӗ столицӑран аякра йывӑҫран юлнӑ, ҫӗнӗ ҫуртсем тума вара питӗ тӗп-тӗрӗс кӑмӑл пулнӑ. Хула аталанӑвӗн пӗр концепцийӗ пулман, анчах 1926 ҫулта хула аталанӑвӗн планне йышӑннӑ, Ӑна В. Н.Плана хулан радио - ункӑ тытӑмне улшӑнусем кӗртесси ҫинчен палӑртнӑ, ҫакӑ хула варрине ҫирӗпрех тума, хула тулашне пӗр хутлӑ ҫурт тума май панӑ пулӗччӗ. Хулан тӗп магистралӗсем Никама Пӑхӑнманлӑхӑн хальхи урамӗсем тата Козлов-Машеров проспекчӗ шутланаҫҫӗ. 1934 ҫулта Минск аталанӑвӗн Генеральнӑй планне туса хатӗрленӗ, 1938 ҫулта Ленинградра хула аталанӑвӗн Тӗп планне ҫирӗплетнӗ, Владимир Витман ертсе пынипе туса хатӗрленӗ, ун никӗсӗнче радио - ункӑ планламалли тата симӗс рекреаци зонисем, ҫавӑн пекех кивӗ хула строительствисем тӑвас шухӑш выртнӑ. Планӑн юлашки вариантне 1940 ҫулта вӗҫленӗ.
 
Виҫӗ енлӗ Тата Ҫӳлти хула
 
Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи ҫулӗсенче Минск тӗпрен илсен арканнӑ. Чи монументлӑ ҫуртсем (Раштав шӑммисемпе правительство Ҫурчӗ бароко стилӗнче, офицерсен Ҫурчӗ, оперӑпа балет театрӗ), сыхланса юлнӑ. Нимӗҫ ҫарӗсем хулана кӗрсенех СССР Министрсен Совечӗ ҫумӗнчи архитектура ӗҫӗсен комитечӗн комисси килсе Минска юсаса ҫӗнетмелли тата аталантармалли планӑн эскизне туса хатӗрленӗ. План туса хатӗрлес ӗҫе Лангбард та хутшӑннӑ. 1946 ҫулта Трахенбергпа Андросов ертсе пыракан архитектор туса хатӗрленӗ ҫӗнӗ плана йышӑннӑ.; каярахпа ҫак плана пилӗк хут ҫӗнетнӗ. Ҫак план никӗсне 1938 ҫул планӗнче хывнӑ идейӑсем хывнӑ: урамри сетьри радио - ункӑ тытӑмне йӗркелесси, Свисточка периметрӗпе ешӗл зона аталантарасси, хула тата Ленински проспект (хальхи площадьсемпе проспектсем) центрне йӗркелесси.<ref>[https://staybook.by/guide/310/ Никама Пӑхӑнманлӑх проспекчӗ ҫинчен усӑллӑ информаци]</ref>
 
1950 ҫулсенче вӑл, унччен Архитектура палӑкӗ тесе пӗлтернӗ Пулин те, Кӑштах Акваринский св.Фомӑн шӑммине улӑштарнӑ. 1947-1953 ҫулсенче"Мински хапха"тунӑ.
 
1965 ҫул-СССР Министрсен Совечӗ Людмила Гафт, Евгений Заславский тата ытти архитекторсем туса хатӗрленӗ хулана аталантармалли тата юсаса ҫӗнетмелли ҫӗнӗ план ҫирӗплетнӗ. 1971 ҫулта халӑх йышӗ ӳснине шута илсе план туса хатӗрленӗ, 1982 ҫулта Вара Минска 2000 ҫулччен аталантармалли Тӗп план туса хатӗрленӗ.
 
Минскри чи ҫӳллӗ ҫурт хальхи вӑхӑтра 34-мӗш этажлӑ "Парус" (133 м ҫӳллӗшӗ) ҫурт шутланать.
 
Парксем
 
26 парк, 159 сквер тата 26 бульвар пӗтӗмӗшле площадьре 2 пин ытла парка 1980 ҫулсенче туса лартнӑ тата вӗсене юсаса ҫӗнетмелле. Унсӑр пуҫне симӗс хуҫалӑхӑн ҫӗнӗ объекчӗсем тумалли хӑвӑртлӑх пурӑнмалли ҫурт-йӗр строительствин хӑвӑртлӑхӗнчен чакать. Ҫапла вара 2011-2015 ҫулсенче Минскра парксем, скверсем тата бульварсем тумалли программа пурнӑҫланать.
 
== Каçăсем ==
Йӗрке 61 ⟶ 98:
* [http://www.moigorod.by/ Минск "Ман Хула" электронлă on-line карттă]
* [http://21.by/spravka/ Минскăн хула хыпарĕ]
== Асăрхавсем ==
 
{{асăрхавсем}}
{{Европăри тĕп хуласем}}