Çĕнĕ Çĕпĕр: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

{{Хула çинчен|ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр<br>{{lang-ru|Новосибирск}}|[[Ӳкерчĕк:Coat_of_Arms_of_Novosibirsk_%282004%29.png|125px|ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр гербĕ]]|[[Раççей]]|[[ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр облаçĕ]]|[[1893]]|[[1903]]|1 397|2006|500|55°02′ ç. ш. |82°55′ х.т. д.}}

'''ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр''' (''Новосибирск''; {{lang-ru|Новосибирск}}) — [[Çĕпĕр федераллă округĕ]]пе [[ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр облаçĕ]]н тĕпĕ, [[Раççей]] хули. [[Мускав]]ран 3 303 çухрăмра вырнаçнă.

ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр хули континетлă климат тăрăхĕнче вырнаçнă. Çулталăк хушшинчи вăтам температура +0,2&nbsp;°C. Кăрлач уйăхĕнчи вăтам температура −18,8&nbsp;°C, утă уйăхĕнчи — +19&nbsp;°C. 1915 çулхи кăрлачăн 7-мĕшĕнче хулара чи сивĕ çанталăк тăнă, свылăш температури −51,1&nbsp;°C таран чакнă. Чи шăрăх çанталăкра сывлăш температури +40&nbsp;°C таран хăпарнă.

[[1893]] çулта ку вырăнта Обь урлă чукун çул валли кĕпер хывма пуçланă. Кĕпер хывнă вырăнта çынсем пурăнма пуçланă. Пулас хулан темиçе хут та ячĕ улшăннă. Малтан вăл '''Çĕнял''' (Новая Деревня) ятпа паллă пулнă. Каярах, ӳснĕ май ячĕ '''Çĕн посёлок''' пулса тăнă. Пурăна киле ятне '''Александровски''' çине улăштарнă. [[1895]] çулта унăн ячĕ '''Çĕнĕ Николаевски''' (Ново-Николаевский) пулса тăнă. [[1903]] çулта ăна хула шайне кĕртнĕ, [[1925]] çулта '''ÇĕнÇĕнĕ Николевск''' ятлă хулана Çĕн Çĕпĕр ята панă.

[[XIX ĕмĕр]] вĕçĕнче ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр хули вырăнĕнче 25 [[ял]] вырнаçнă пулнă: Мăнпа Кĕçĕн Кривощёково, Перово, Вертково, Бугры, Ерестнăй, Мочищенски, Речкуновка, ÇĕнÇĕнĕ Луговски, Барышево, Издревăй, Усть Иня тата ыттисем те.

Иккĕмĕш сăлтавĕ — Çĕпĕр тĕпĕ пулса тăни. [[1921]] çулта [[Омск]]ран Çĕпревкома тата ытти учрежденисене куçарнă. Çĕн Николаевск кĕперне тĕпĕ пулса тăнă. [[1925]] çулхи [[çу, 25|çу уйăхĕн 25-мĕшĕнч]]е [[Алтай кĕпернийĕ|Алтай]], [[Енисей кĕпернийĕ|Енисей]], [[Иркутск кĕпернийĕ|Иркутск]], [[Çĕн Николаевск кĕпернийĕ|ÇĕнÇĕнĕ Николаевск]], [[Омск кĕпернийĕ|Омск]] тата [[Томск кĕпернийĕ|Томск]] кĕпернисенчен Çĕпĕр Енне йĕркеленĕ, ÇĕнÇĕнĕ Николаевск тĕп хули вырăнне йышăннă. Ăна ертсе пыма йывăр пулнăран [[1930]] çулта ăна икĕ Ен çине пайланă: [[Хĕвелтухăç Çĕпĕр Енĕ]] (тĕп хулине [[Иркутск]]ра йĕркеленĕ) тата [[Хĕвеланăç Çĕпĕр Енĕ]] (тĕп хули ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр пулнă) çине. [[1930]]-[[1940]] çулсем хушшинче унăн шайĕ пĕчĕкленсе пынă, [[1944]] çулта вара хальхи чиккисем йĕркеленсе çитнĕ. [[1920]]-[[1940]] çулсем хушшинче хулара пурăнакан халăх йышĕ тăватă хут ӳснĕ.

[[2000]] çулта [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] хушу кăларса [[Çĕпĕр федераллă округĕ|Çĕпĕр федераллă округне]] йĕркеленĕ, ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр унăн тĕпĕ пулса тăнă.

* [http://www.novo-sibirsk.ru/ ÇĕнÇĕнĕ Çĕпĕр мэрийĕн официаллă сайчĕ]