Элементсен периодла тытăмĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Статьяна йăлтах пушатрĕ
Тэг: тасатасси
Ymblanter (Сӳтсе яв | хушни)
п Откат правок Император Тихон (обсуждение) к версии Chuvash2017
Тэг: Каялла тавăр
1-мĕш йĕрке:
'''Элементсен тапхăр системи''' (''Менделеев тапăлĕ'') — тĕрлĕ атомлă элементсен (водородăн) системи. Атом йĕтринчи [[протон]]сен шучĕпе элементсен пахалăхĕ пĕр-пĕринчен пăхăнса тăнине кăтартакан хими элеменчĕсен йĕркеленĕвĕ (классификацийĕ).
[[Ӳкерчĕк:Medeleeff by repin.jpg|thumb|Менделеев]]
 
Чи малтанах йĕркене вырăс химикĕ [[Менделеев Дмитрий Иванович|Д. И. Менделеев]] [[1869]]—[[1871]] çулсенче тĕпчесе куçнă. Çак система вăл хăйех 1869 çулта тĕпчесе танлаштарнă хими элеменчĕсен пахалăхĕсем атом йывăрăшĕсенчен пăхăнса тăнине тĕпченĕ [[тапхăр саккунĕ]]н тĕпĕнчен туртса кăларнă; вăлах çав саккунăн графиллĕ кăтартăвĕ шутланать. Çак саккуна графиллĕ палăртмалли темиçе çĕр вариаци (аналитика кукăрĕсем, тапăлсем, геометриллĕ кĕлеткесем т.ыт.). Системăн паянкунхи варианчĕ — элементсен иккĕ виçеллĕ тапăлĕ, унта кашни юпи (юписен шучĕ - 8) тĕп физикăпа хими пахалăхĕсене палăртса кăтартаççĕ, йĕркесем - тапхăрĕсене.
 
== Уçнин кун-çулĕ ==
Чи малтанах Менделеев хăйĕн ĕçне ''«Опыт системы элементов, основанной на их атомном весе и химическом сходстве»'' статьяра çырнă. Хайлава шанса, çак системă пирки шухăш ун патне тĕлĕкре килнĕ, анчах та çакă паллă: пĕррехинче тапхăр системине мĕнле уçнă пирки Менделеев хуравланă: ''«Эпĕ ун çинчен, палах, çирĕм çул шутланă та, эсир шутланипе вара, эпĕ ларнă та тӳрех… хатĕрлĕ пулать»''.
 
== Тапхăр системин йĕрки ==
{| border="0" width="750" cellpadding="0" cellspacing="0" bordercolor="#FFFFFF" align="center"
|+ '''Элементсен тапхăр системи'''
|-----
 
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" |
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IA</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IIA</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IIIB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IVB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VIB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VIIB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">----</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VIIIB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">----</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IIB</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IIIA</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">IVA</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VA</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VIA</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VIIA</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | '''
<font color="#000000">VIIIA</font>'''
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''[[Периодсем|Тапхăрĕ]]'''
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''<font color="#FF0000">1</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | 1<br />
[[водород|H]]
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" bgcolor="#c0ffff" | 2<br />
[[гели|He]]
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''<font color="#FF0000">2</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FF6666" | 3<br />
[[лити|Li]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFDEAD" | 4<br />
[[берилли|Be]]
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccc99" | 5<br />
[[бор (элемент)|B]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | 6<br />
[[Кăмрăкамăш|C]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | 7<br />
[[азот|N]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | 8<br />
[[йӳçлĕк|O]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffff99" | 9<br />
[[фтор|F]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#c0ffff" | 10<br />
[[неон|Ne]]
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''<font color="#FF0000">3</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#ff6666" | 11<br />
[[натри|Na]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFDEAD" | 12<br />
[[магни|Mg]]
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 13<br />
[[Алюмини|Al]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccc99" | 14<br />
[[Кремни|Si]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | 15<br />
[[Фосфор|P]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | 16<br />
[[Кӳкĕрт|S]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffff99" | 17<br />
[[хлор|Cl]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#c0ffff" | 18<br />
[[аргон|Ar]]
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''<font color="#FF0000">4</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FF6666" | 19<br />
[[кали|K]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFDEAD" | 20<br />
[[кальци|Ca]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 21<br />
[[сканди|Sc]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 22<br />
[[титан (элемент)|Ti]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 23<br />
[[ванади|V]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 24<br />
[[хром|Cr]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 25<br />
[[марганец|Mn]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 26<br />
[[тимĕр|Fe]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 27<br />
[[кобальт|Co]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 28<br />
[[Никĕль|Ni]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 29<br />
[[пăхăр|Cu]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 30<br />
[[цинк|Zn]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 31<br />
[[галли|Ga]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccc99" | 32<br />
[[германи|Ge]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccc99" | 33<br />
[[Маркăмăш|As]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | 34<br />
[[селен|Se]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffff99" | 35<br />
[[бром|Br]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#c0ffff" | 36<br />
[[криптон|Kr]]
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''<font color="#FF0000">5</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FF6666" | 37<br />
[[рубиди|Rb]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFDEAD" | 38<br />
[[стронци|Sr]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 39<br />
[[иттри|Y]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 40<br />
[[циркони|Zr]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 41<br />
[[ниоби|Nb]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 42<br />
[[молибден|Mo]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (43)<br />
[[технеци|Tc]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 44<br />
[[рутени|Ru]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 45<br />
[[роди|Rh]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 46<br />
[[паллади (элемент)|Pd]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 47<br />
[[кĕмĕл|Ag]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 48<br />
[[кадми|Cd]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 49<br />
[[инди|In]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 50<br />
[[тăхлан|Sn]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccc99" | 51<br />
[[сурьма|Sb]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccc99" | 52<br />
[[теллур|Te]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffff99" | 53<br />
[[иод|I]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#c0ffff" | 54<br />
[[ксенон|Xe]]
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''<font color="#FF0000">6</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FF6666" | 55<br />
[[цези|Cs]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFDEAD" | 56<br />
[[бари|Ba]]
| width="5%" align="center" | *
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 72<br />
[[гафни|Hf]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 73<br />
[[Тантал (элемент)|Ta]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 74<br />
[[вольфрам|W]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 75<br />
[[рени|Re]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 76<br />
[[осми|Os]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 77<br />
[[ириди|Ir]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 78<br />
[[платина|Pt]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 79<br />
[[ылтăн|Au]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | 80<br />
[[ртуть|Hg]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 81<br />
[[талли|Tl]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 82<br />
[[хура тăхлан|Pb]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 83<br />
[[висмут|Bi]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccc99" | 84<br />
[[полони|Po]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffff99" | (85)<br />
[[астат|At]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#c0ffff" | 86<br />
[[радон|Rn]]
|-----
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" width="8%" | '''<font color="#FF0000">7</font>'''
| width="5%" align="center" bgcolor="#FF6666" | (87)<br />
[[франци (элемент)|Fr]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFDEAD" | 88<br />
[[ради|Ra]]
| width="5%" align="center" | **
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (104)<br />
[[резерфорди|Rf]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (105)<br />
[[дубни|Db]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (106)<br />
[[сиборги|Sg]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (107)<br />
[[бори|Bh]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (108)<br />
[[хасси|Hs]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (109)<br />
[[мейтнери|Mt]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (110)<br />
[[Дармштадти|Ds]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (111)<br />
[[Рентгени|Rg]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffc0c0" | (112)<br />
[[Унунби|Uub]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 113<br />
[[Унунтри|Nh]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | (114)<br />
[[Унунквади|Uuq]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | 115<br />
[[Унунпенти|Mc]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#cccccc" | (116)<br />
[[Унунгекси|Uuh]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#fcfecc" | 117<br />
[[Унунсепти|Ts]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ecfefc" | 118<br />
[[Унунокти|Og]]
<!-- /table -->
|-----
|
<!-- table border="0" width="680" cellpadding="0" cellspacing="0" align="center" bordercolor="#FFFFFF" -->
|-----
| colspan="3" bgcolor="#FFFFFF" align="center" | '''<font color="#FF0000">[[Лантаноидсем]]</font>''' *
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 57<br />
[[лантан|La]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 58<br />
[[цери|Ce]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 59<br />
[[празеодим|Pr]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 60<br />
[[неодим|Nd]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | (61)<br />
[[промети|Pm]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 62<br />
[[самари|Sm]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 63<br />
[[европи|Eu]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 64<br />
[[гадолини|Gd]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 65<br />
[[терби|Tb]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 66<br />
[[диспрози|Dy]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 67<br />
[[гольми|Ho]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 68<br />
[[эрби|Er]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 69<br />
[[тули|Tm]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#FFBFFF" | 70<br />
[[иттерби|Yb]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ffbfff" | 71<br />
[[лютеци|Lu]]
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
|-----
| colspan="3" bgcolor="#FFFFFF" align="center" | '''<font color="#FF0000">[[Актиноидсем]]</font>''' **
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | 89<br />
[[актини|Ac]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | 90<br />
[[тори|Th]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | 91<br />
[[протактини|Pa]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | 92<br />
[[уран (элемент)|U]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (93)<br />
[[нептуни|Np]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (94)<br />
[[плутони|Pu]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (95)<br />
[[америци|Am]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (96)<br />
[[кюри|Cm]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (97)<br />
[[беркли|Bk]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (98)<br />
[[калифорни|Cf]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (99)<br />
[[эйнштейни|Es]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (100)<br />
[[ферми|Fm]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (101)<br />
[[менделеви|Md]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (102)<br />
[[нобели|No]]
| width="5%" align="center" bgcolor="#ef99cc" | (103)<br />
[[лоуренси|Lr]]
| width="5%" align="center" | || width="5%" align="center" |
|}
 
== Каçăсем ==
* [http://www.iupac.org/reports/periodic_table Элементсен периодикăллă системи, IUPAC сайчĕ çинче]
* [http://www.chemport.ru/pertable/Хими элеменчĕсен пахалăхĕсен çырса кăтартнă Менделеевăн тапăле] {{ref-ru}}
* [http://www.touchspin.com/chem/DisplayTable.html Элементсен интеракциллĕ тапхăр системи] ([[Adobe Flash|Flash]]-верси)
* [http://www.webelements.com/ www.webelements.com] {{ref-en}}
* [http://www.maths.ru/Pdf/table.pdf Элементсен тапхăр системи] (pdf)
* [http://compulenta.ru/285533/ Интерактивлă Менделеев тапăлĕ - Компьюлента]
* [http://www.iprit.ru/periodic_table Менделеев тапăлĕ] (pdf)
* [http://web.archive.org/web/20040713211348/mgo-rksmb.narod.ru/Science/mendeleev.html Менделевăн виртуаллă тапăлĕ - альтернациллĕ версийĕ]
 
== Çавăн пекех ==
* [[Хими элеменчĕсен шучĕсем, атом нумерĕсемпе]]
* [[Элементсен пысăк тапхăр системи]]
* [[Тапхăр саккунĕ]]
 
[[Категори:Хими элеменчĕсем]]
[[Категори:Классификаторсем]]