Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Статьяна йăлтах пушатрĕ Тэг: тасатасси |
п Откат правок Император Тихон (обсуждение) к версии Chuvash2017 Тэг: Каялла тавăр |
||
1-мĕш йĕрке:
[[File:Эзекеево.jpg|thumb|500px|right|Чĕмпĕр облаçĕнчи Николаевка районĕнчи [[Эсеккел]] ялĕ                                        Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем тĕрлĕ районсенче вырнаçнă, çав вăхăтрах вĕсем пач çук районсем те пур. [[Чăнлă районĕ]]нче, авă, йышĕпе çеç мар, географилле юнашарлăх мелĕсемпе, тăванлăх майĕсемпе, ытти коммуникаци йĕркисемпе те, [[Чăваш республики]]пе тачă çыхăннипе уйрăлса тăраççĕ]]
'''Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем''' — Раççей Федерацийĕн "Чĕмпĕр облаçĕ" текен субъекчĕн территорийĕнче вырнаçнă чăваш [[ял]]ĕсем.
== Умĕн калани ==
'''Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем''' текен ушкăна, хальхи, ĕлĕкхи тата пулас тăрăмсене шута илсе, çаксене кĕртме пулать: 1)[[чăвашсем]] никĕсленĕ тата паянхи кун та вĕсемех тĕп йыш пулса тăракан ялсем; 2)Чăвашсем никĕсленĕ, анчах паянхи кун вĕсем пачах та çук е питĕ сахалăн пурнакан ялсем; 3)чăвашсем никĕслемен, анчах та паянхи кун вĕсем унта терлĕ сăлтавсене пула тĕп йыш пулса тăнă ялсем; 4)пачах çухалнă ялсем.
Чылай чухне [[çырсатуху]] палартавĕсене ĕненме çук. Сăмахран, [[Вешкайма районĕ]]нчи [[Каркел]]те 75% вырăс пек пулса тухать; [[Сенгилей районĕ]]нчи [[Кĕçĕн Каша (Сенгилей районĕ)|Кĕçĕн Кашара]] — 76% вырăс<ref name="Б">[http://lingvarium.org/russia/settlem-database.shtml База данных "Этно-языковой состав населённых пунктов России"]</ref>. Кун пек курьёзсем мĕнпе çыхăннине пĕлес тесен [[вырăн]]а тухса тĕрĕслемелле, [[уй тĕпчевĕсем]] ирттермелле. Çакăн пек лару-тăру, сăмахран, çынсен пысăк пайĕ хăйсен нацилĕхне пачах каламаннипе çыхăнма пултарнă.
== Чăвашсем никĕслесе халĕ те вĕсемех пурнакан ялсем ==
[[File:Suskan shool 1.jpg|thumb|left|[[Чăваш Сăскан]]. Шкулăн 1-мĕш корпусĕ]]
#[[Будённовка]], [[Анатри Тимĕрçен]], [[Вăта Тимĕрçен]], [[Ирçел]], [[Каша]], [[Кивĕ Улхаш]], [[Кунтиккав]], [[Пухтел]], [[Чăвашкасси]], [[Клин]], [[Орловка (Чăнлă районĕ)|Орловка]], [[Вольски]], [[Солнце]], [[Çĕнĕ Улхаш]], [[Тутар Каши]] (Пурте — Чăнлă районĕ)
#[[Аслăял]], [[Сантряпуç]], [[Хушçырми]], [[Хĕрлĕ Барыш]], [[Емелей]], [[Кивĕ Саватер]], [[Çтаппаньял]], [[Ĕшке]], [[Садовый (Чĕмпĕр облаçĕ)|Садовый]], [[Орлово (Чĕмпĕр облаçĕ)|Орлово]], [[Опытнăй (Чĕмпĕр облаçĕ)|Опытнăй]] (Пурте — Барыш районĕ)
#[[Кремуччи]], [[Ирçе Шмалак]] ([[Павловка районĕ]])
# [[Эcеккел]], [[Чăваш Саймал]], [[Кочкарлей]] (Николаевка районĕ)
# [[Чӳреккел]], [[Труд (ял)|Труд]] (Майна районĕ)
# [[Кукка (ял)|Кукка]], [[Хветĕрьел]], [[Патуел]] (Пурте — [[Тереньга районĕ]])
# [[Чăваш Калмăйăр]] (Чартаклă районĕ)
# [[Кĕçĕн Каша (Сенгилей районĕ)|Кĕçĕн Каша]], [[Ялавăр (Чĕмпĕр облаçĕ)|Ялавăр]], [[Уличе (Сенгилей районĕ)|Уличе]], [[Анатьял (Сенгилей районĕ)|Анатьял]] (Пурте — Сенгилей районĕ)
# [[Упамсар]], [[Упамсар Уйăрăшĕ]], [[Курахви]], [[Малаел]], [[Эрсел]] (Пурте — [[Çĕнĕ Малăклă районĕ]]).
# [[Сапаккел]], [[Эврел (ял)|Эврел]], [[Чăваш Сăскан]], [[Çӳлти Мелекес]], [[Филипповка (Мелекес районĕ)|Филипповка]], [[Моисеевка]], [[Кивĕ Сахча]], [[Çĕнĕ Сахча]], [[Чăваш Аппакĕ]] (Пурте — [[Мелекес районĕ]])
# [[Каркел]] ([[Вешкайма районĕ]])
# [[Чăваш Хăлатки]], [[Чăваш Çирĕклĕ|Чăваш Çирĕклĕ (Çĕнĕ Лепешей)]] (Пурте — Кивĕ Хăлатка районĕ).
== Хăйсем никĕслемен пулсан та чăвашсемех чи йышлăн шутланакан ялсем ==
# [[Аслă Накаткин]], [[Вырăс Чăнлă]], [[Садки]], [[Покровски (Чăнлă районĕ)|Покровски]], [[Источник]], [[Погребы]], [[Телешовка]], [[Типĕ Пăкăрна]], [[Устеренка]], [[Арбузовски]]<ref>Кăна [[Арбузовка]] ялĕпе пăтраштармалла мар.</ref>, [[Богродски Репьёвка]] (Пурте — Чăнлă районĕ)
# [[Вырăс Питенкĕ]], [[Авдотьино]], [[Михайловка (Чĕмпĕр районĕ)|Михайловка]], [[Ломы]], [[Лаишевка Станцийĕ]](Пурте — [[Чĕмпĕр районĕ]]).
# [[Петровски (Чартаклă районĕ)|Петровски]], [[Пятисотенный]] (Пурте — Чартаклă районĕ)
# [[Кульццав]] (Кивĕ Хăлатка районĕ).
# [[Баратаевка]] (32%), [[Арское]] (32%), [[Кротовка]] (37%), [[Лесная Долина]] (43%)<ref name="Б" /> (Пурте — [[Чĕмпĕр]] хулин Сĕве Леш Ен районĕ)
# [[Новосельдинский]] (29%), [[Лаишевка]] (28%), [[Каменка]] (64%)<ref name="Б" /> (Пурте — [[Чĕмпĕр]] хулин Ленински районĕ)
# [[Чуфарово (Майна районĕ)|Чуфарово]], [[Сиуч (Чĕмпĕр облаçĕ)|Сиуч]], [[Сущевка]], [[Вырă (ял)|Вырă]] (Пурте — [[Майна районĕ]]).
# [[Мордово]] , [[Потапиха]] (56%), [[Буераки]] (Пурте — [[Сенгилей районĕ]]).
# [[Шатрашан]], [[Архангельски (Сăр районĕ)|Архангельски]] (Пурте — [[Сăр районĕ]]).
Хăлăпкасен ăшĕнчи [[процент]]сем чăвашсен йышĕн шайне пĕлтереçĕ.
== Чăвашсем никĕсленĕ, анчах хăйсем унта паян сахалăн шутланакан ялсем ==
[[Нараткӳл]] (Чартаклă районĕ), [[Анат Тăварăм]] ([[Вешкайма районĕ]]), [[Кивĕ Мăклавăш (Майна районĕ)|Кивĕ Мăклавăш]] ([[Майна районĕ]]), [[Хĕрлĕ Гуляй]] ([[Сенгилей районĕ]]).
Çавăн пекех ку йыша [[Вешкайма районĕ]]нчи [[Белый-Ключ]] ялне те кĕртме пулать. Ăна чăвашсем никĕслемен, халĕ те вĕсем унта çук, анчах та авалхи пĕр тапхăрта пураннă, каярахпа унтан куçса кайса [[Самар облаçĕ]]нчи [[Чатăрлă]] ялне никĕсленĕ<ref>[http://73history.ru/set-prroekti/1000-pos-ul/117-belyj-klyuch Белый Ключ.]</ref>.
== Пачах çухалнă ялсем ==
Ку ушкăна хăйне тата икĕ пая пайлама пулать.
=== Урăх пурăнакан вырăн шутне кĕнĕрен çухалнисем ===
[[Чăваш Мелекес]] ([[Димитровград]] хули), [[Чăваш Шмалак]] ([[Павловка районĕ]]), [[Елховка (Барыш районĕ)|Елховка]] (Барыш хули), [[Салаван]] ([[Салаван|Çĕнĕ Çарăмсан]]), [[Ямпак]] ([[Çĕнĕ Малыкла районĕ]])
=== Çынсем саланса пĕтнĕрен çухалнисем ===
Васильевка, Пески, Троицкий, [[Хура Çырма (Барыш районĕ)|Хура Çырма]] (Пурте — Барыш районĕ)<ref>Тата [[Биллиюрт]] пулнă. Анчах та унта [[чăвашсем]] пурăнни-пурăнманни паллă мар.</ref>, [[Сахалин (ял)|Сахалин]].
== Истори ==
== Вуламалли ==
* [[Мĕтри Юман]]. Ульяновск енчи чăвашсем. // Мĕтри Юман. Çырнисен пуххи. Шупашкар, [[1997]]. — С.435-438.
* Г.Б. Матвеев, Е.А. Ягафова. [http://enc.cap.ru/?t=publ&lnk=3934 Чуваши Ульяновские]. Чăваш электронла энциклопедийĕнчи статья.
* СИМБИРСКО-САРАТОВСКИЕ ЧУВАШИ. Под общей редакцией проф. М. Г. Кондратьева. Чебоксары — 2004
* Садыкова Резеда Камиловна. ИСТОРИКО-ЛИНГВИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ТЮРКО-ТАТАРСКОЙ ТОПОНИМИИ УЛЬЯНОВСКОЙ ОБЛАСТИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ 10.02.02.- Языки народов Российской Федерации(татарский язык) АВТОРЕФЕРАТ диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук Казань-2003.
* А.А. Ахметов. Аграрно-крестьянские отношения и социально-политическое развитие Симбирско-Ульяновского Заволжья в XVII—XX веках. УЛЬЯНОВСК. ИЗДАТЕЛЬСТВО «ВЕНЕЦ». 2004
* Ромашкин, Валериан Федорович. Чуваши Симбирского Поволжья : ( Расселение, состав, этногенез, культура, религия ) / В. Ф. Ромашкин, В.Н. Федоров, Л.П. Шабалина. - Ульяновск: Симбирская книга, 1998. - 168 с. : ил.
* Портнов, С. Килсе курăр хăнана : [Чĕмпĕр облаçĕнчи Сурски районĕнчи чăвашсем çинчен] / С.Портнов // Чăваш хĕрарăмĕ. - 2004. - 3-9 утă (N 26). - С. 5.
* Матвеев, Г. Чувашские поселения 17-18 столетий в Симбирско-Саратовском Предволжье / Г. Матвеев // Канаш (Ульянов. обл.). - 2005. - 31 марта.
* Культура и быт низовых чувашей. Ч., 1984.
* Димитриев В.Д. Чувашские исторические предания. Ч., 1993.
* Иванов В.П. Этническая география чувашского народа. Ч., 2005.
* Ягафова Е.А. Чуваши Урало-Поволжья (история и традиционная культура этнотерриториальных групп). Ч., 2007.
* Краткая чувашская региональная энциклопедия. Пензенская, Саратовская, Ульяновская области. Ульяновск, 2009.
== Асăрхавсем ==
{{Асăрхавсем}}
== Каçăсем ==
* Анатолий ЕРМИЛОВ-ЮМАН, писатель, журналист, Раççей культура тава тивĕçлĕ ĕçченĕ. [http://kanash.sunwww.kanash.su/1885.html "КАНАШ" ХАÇАТ ПУР ЧУХНЕ ЧĂВАШ ПĔТМЕСТ!] — Чĕмпĕрти "Канаш" хаçат. 1303-МĔШ (2015.02.12) КĂЛАРĂМ.
* Данилина, Надежда. [http://kanash.su/2822.html ЙĂЛА ПĔТСЕН – ЧĔЛХЕ ПĔТЕТ, ЧĔЛХЕ ПĔТСЕН – ХАЛĂХ ПĔТЕТ!] — Чĕмпĕрти "Канаш" хаçат. 1421-МĔШ (2017.05.19) КĂЛАРĂМ.
{{stub}}
{{Чĕмпĕр чăваш ялĕсем}}
[[Категори:Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем]]
| |||