Енĕш Нăрваш: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Статьяна йăлтах пушатрĕ Тэг: тасатасси |
п Откат правок Император Тихон (обсуждение) к версии Царевич Тихон Тэг: Каялла тавăр |
||
1-мĕш йĕрке:
{{ПВ-Раççей
|статус = Чиркӳ ялĕ
|чăвашла çĕлĕк = Енĕш Нăрваш
|тăван çĕлĕк = {{lang-ru|Яншихово-Норваши}}
|герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg
|ялав = Flag of Chuvashia.svg
|lat_deg = 55|lat_min = 34|lat_sec = 58
|lon_deg = 47|lon_min = 35|lon_sec = 49
|CoordAddon =
|CoordScale =
|патшалăх карттин пысăкăшĕ=
|район карттин пысăкăшĕ =
|регион = Чăваш Ен
|тапăлри регион = Чăваш Ен
|район = Тăвай районĕ
|тапăлри район = Чăваш Енĕн Тăвай районĕ Чувашии{{!}}Тăвай
|пурăнан тăрăх = ял тăрăхĕ
|шалти пайлану =
|пуçлăх =
|никĕсленĕ вăхăт = 1563
|пĕрремĕш асăну =
|малтанхи ятсем =
|статус =
|лаптăк =
|ПВ центрĕн çӳллĕшĕ =
|пурăнан халăх = 1241<ref>[http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/guestUserGuide.jsp?tableViewTabForm:_idcl=tableViewTabForm:j_id_jsp_1807425244_41&tableViewTabForm_SUBMIT=1&javax.faces.ViewState=8df2zF%2F30JdRqQUnDyAJB7uPztaProtW9GCDP9riU6vi7I1f5N3Sg5oSn1ZJrQxqsEBHHPL%2BMR9QP9w%2FObfO8XHjGC2iBZu03Ab8VvwoRa7M%2BIlhhvePIinZy34ZldQ3qNO%2FBA%3D%3D# 2010 çулхи çыравăн бази.]</ref>
|халăх çыравĕн çулĕ = 2010
|йышлăх =
|агломераци =
|наци йышĕ = чăвашсем
|конфесси йышĕ = православи
|этнохороним =
|почтă индексĕ =
|телефон кочĕ =
|цифрăллă идентификатор = 97258850001
|категори Commons-ра =
|сайт =
}}
'''Енĕш Нăрваш''', — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Чăваш Енĕн Тăвай районĕ|Тăвай районĕнчи]] [[ял]].
== Кун-çулĕ ==
Енĕш Нăрваш [[1563]] çулта Тимеш (Тăвай) ялĕнчен уйрăлса никĕсленнĕ. [[1565]] çулта кун çути курнă "Писцовой тата мишавай" кĕнекинче çапла çырнă: {{Цитата пуçламăшĕ}}{{oq|ru|Деревня новая, в ней три двора, что поставили ту деревню Тимяшевские чуваши Янших да Охметка, да Кебяк на порозшей мордовской земле у государева оброчные деревни - у Норваши вверх речки Норваши - за хорошевскими полями. Тому два года и живут в той деревне Янших с товарищи}}<small><Куçару: Ял çĕнĕскер, виçĕ кил. Вĕсене Тимешри виçĕ чăваш Янших, Охметка, Кепяк мордвасен çĕрĕ çинче никĕсленĕ — патшалахăн оброк тÿлекенсен ялĕ — Нăрваш шывĕ синчи Нăрваш — уй-хир леш енче. Ĕнтĕ икĕ çул таран пурнаççĕ унта Яншихпе юлташĕсем.></small>{{Цитата вĕçĕ}}.Тĕрлĕ çулсенче ял ятне тĕрлĕрен каланă. Яла пуçлакансем çырма хĕрринче ларнăран ăна Çĕнĕ Çырма, Çĕнĕ ял тенĕ пулмалла. 1781-1782 çулсенче д.Янтиково (Синь Сирма) тесе çырни пур. 1859 çулта - Нăрваш çырминчи Аслă Нăрваш ялĕ тенĕ. 1867 çулхи карттă çинче - '''Норваш, 403 двора''' тесе палăртнă. 1898 çулта ялта чиркӳ туса лартнă хыççăн ăна Енĕш Нăрваш сали ({{lang-ru|село Яншихово-Норваши}}) тесе калама та, хут çине çырма та тытăннă.
[[1927]] çулчен ял [[Çĕрпӳ уесĕ]]н [[Тăвай вулăсĕ|Тăвай вулăсне]] кĕнĕ.
[[1927]] çулхи [[юпа, 1|юпа уйăхĕн 1-мĕшĕ]] [[Канаш районĕ|Канаш районне]] кĕнĕ. [[1935]] çулхи [[пуш, 1|пуш уйăхĕн 1-мĕшĕ]] хыççăн [[Тăвай районĕ|Тăвай районне]], [[1962]] çулхи [[раштав, 20|раштав уйăхĕн 20-мĕшĕ]] хыççăн Канаш районне кĕнĕ. [[1965]] çулхи [[чӳк, 3|чӳк уйăхĕн 3-мĕшĕ]] хыççăн хальхи вăхăтчен Тăвай районне кĕрет.
{| class="standard collapsible"
|-
!Çулсем||Хронологи тапăлĕ
|-
|1563||Виçĕ чăваш куçса килсе яла никĕсленĕ
|-
|1565||Ял çинчен пуçласа Писцавай кĕнекере çырса кăтартнă
|-
|1700||Кивĕ ял çунса кайнă, çĕннине Сикте çăлĕ патне куçарса лартнă
|-
|1710||Ревизи вăхăтĕнче ялта 24 кил шутланнă
|-
|1725||Ял çыннисене Христос тенне кĕртсе Шăхаль чиркӳ прихучĕ çумне çирĕплетнĕ
|-
|1763||Тĕне кĕнисене Нăрваш Сали чиркӳ прихучĕ çумне çирĕплетнĕ
|-
|1858||Ялта 139 кил шутланнă
|-
|1871||Ялта шкул ĕçлеме пуçланнă
|-
|1895||Ял çыннисен пухăвĕнче ялта чиркӳ лартма йышăннă
|-
|1898||Ялта чиркӳ туса пĕтернĕ, кĕлĕ ирттерме пуçланă
|-
|1903||И.Я.Яковлев пулăшнипе шкулăн çĕнĕ çуртне туса пĕтернĕ
|-
|1905||Ялта пушар тухса 83 кил тĕппипе кĕлленнĕ
|-
|1908||Пушар тухса 30 кил çунса кайнă
|-
|1911||Ялта 427 кил шутланнă
|-
|1912||Чиркӳ çурчĕ çунса кайнă
|-
|1914||Çĕнĕрен туса лартнă чиркӳ ĕçлеме пуçланă
|-
|1922||Ялта комсомол ячейки йĕркеленнĕ
|-
|1927||Вулав çурчĕ уçăлнă
|-
|1930||Ял халăхĕн мăн пухăвĕнче "Енших" ятлă колхоз тума йышăннă
|-
|1930||Колхоза "Красная Чувашия" ят панă
|-
|1933||Колхоза пĕрремĕш трактор "Фродзон" илсе килнĕ
|-
|1934||Колхоз пĕрремĕш автомобиль туяннă
|-
|1939||Ялта пушар тухса 114 кил çунса кайнă
|-
|1955||Колхозра кукурус акма пуçланă
|-
|1956||Ялти килсене электричество кĕнĕ
|-
|1957||Чиркĕве пăсса клуб тата ял канашĕпе колхоз правленийĕн çурчĕсене туса лартнă
|-
|1961||Вăтам шкулăн икĕ хутлă çĕнĕ çуртне хăпартнă, унта ачасене вĕрентме пуçланă
|-
|1967||Канашран Енĕш Нăрваша автобус çӳреме пуçланă
|-
|1979||Колхоз правленийĕ, ял канашĕ, почта уйрăмĕ, перекет касси çĕнĕ çурта куçнă
|-
|1981||Тăрмăша тухакан çула асфальт сарнă
|-
|1983||Ялта çĕнĕ культура çурчĕ туса хута янă
|-
|1987||Ялта ача пахчи туса пĕтернĕ, ĕçе кĕртнĕ
|-
|1990||Ялта историпе асăну музейĕ уçăлнă
|-
|1991||Ялта çĕнĕ чиркӳ çурчĕн никĕсне хывнă
|-
|2000||Яла çутçанталăк газне кĕртнĕ
|-
|2002||Ялта тухтăр офисĕ ĕçлеме тытăннă
|}
== Статистика ==
{| border=1 class="standard collapsible"
!Çулсем||Кил-çурт шучĕ||Халăх йышĕ
|-
|1565||3||
|-
|1710||24||
|-
|1763||99||553
|-
|1858||139||1152
|-
|1861||||1135
|-
|1867||225||1344
|-
|1870||235||1157
|-
|1878||||551 арçын
|-
|1895||322||1941
|-
|1897||353||1918
|-
|1901||353||2083
|-
|1907||427||2188
|-
|1911||427||2216
|-
|1924||460||1836
|-
|1930||510||2336
|-
|1940||437||2329
|-
|1945||470||1816
|-
|1950||526||2187
|-
|1974||613||2783
|-
|1991||618||
|-
|1998||637||1767
|-
|1999||642||1690
|-
|2000||648||1723
|-
|2001||652||1661
|-
|2002||652||1668
|-
|2003||652||1656
|-
|2004||652||1631
|-
|2005||656||1636
|-
|2010||||1241<ref>[http://www.chuvash.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chuvash/resources/fc3870804281ac08830bcf2d59c15b71/Chislmovpn-2010.doc Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики]</ref>.
|}
== Çутĕç ==
[[Ӳкерчĕк:enesh_shkul.jpg|right|Енĕш Нăрвашри вăтам шкул]]
1871 çулхи октябрь пуçламĕшĕнче Енĕш Нăрвашра Николай Максимович Богородицкий пуп тăрăшнипе чиркӳ прихучĕн шкулĕ уçăлнă. Октябрĕн 12-мĕшĕнче пирвайхи уроксем пулаççĕ. Шкула 30 ар çын ача çӳреме пуçланă.
Паллă пулăмсем
{| class="standard collapsible"
|-
!Çулсем||Хронологи таблици
|-
|1871||Енĕш Нăрваш чиркӳ прихучĕн шкулĕ уçăлнă
|-
|1874||Енĕш Нăрваш шкулĕнче вĕрентӳçĕ пулса М.Т.Тимофеев ĕçлеме тытăннă.
|-
|1879||Енĕш Нăрваша пуçласа И.Я.Яковлев шкул çурчĕ тума çĕр уйăрса пама ыйтма килнĕ.
|-
|1882||Енĕш Нăрвашра халăха çутта кăларас енĕпе ĕçлекен министерствăн вырăс мар халăхсен пĕр класлă учлищине уçнă.
|-
|1902||Енĕш Нăрвашри пĕр класлă училищăна икĕ класлă учлиĕ шутне куçарнă.
|-
|1920||Енĕш Нăрваш шкулĕ çумĕнче ликбез уçăлнă.
|-
|1932||Енĕш Нăрвашри шкула "Ялти хресчен çамрăкĕсен шкулĕ" ята панă.
|-
|1935||Ялти хресчен çамрăкĕсен шкулĕнчен çичĕ çыл вĕренмелли шкул туса хунă.
|-
|1939||Енĕш Нăрвашра вăтам пĕлӳ паракан шкул ĕçлеметытăннă.
|-
|1958||Енĕш Нăрвашра икĕ хутлă кирпĕч шкул çурчĕ купалама тытăннă.
|-
|1961||Шкулăн çĕнĕ çуртне хутя янă.
|-
|1971||Енĕш Нăрваш шкулĕн 100 çулхи юбилейĕ. Шкула Чăваш АССР Аслă Канаш Президиумĕн Хисеп Хучĕпе чысланă.
|-
|1975||Икĕ хутлă шкул çурчĕ çумне кирпĕчрен тĕртсе спорт залĕ купаланă.
|-
|1990||Шкул районта чи малтан "БК-0010-01" компьютер туяннă.
|-
|1991||Ялти историпе асăну музейне "Халăх музейĕ" ята панă.
|-
|1991||Енĕш Нăрваш шкулĕн 120 çулхи юбилей.
|-
|1996||Енĕш Нăрваш шкулĕн 125 çулхи юбилей.
|-
|1996||Енĕш Нăрваш шкулне Чăваш Республикин Хисеп Хучĕпе чыслани çинчен Чăваш Республикин Президенчĕ Н. В. Федоров Хутай кăларнă.
|-
|1996||Чăваш Республикин Президенчĕ Н.В.Федоров Енĕш Нăрваш шкулĕнче пулнă, шкула Чăваш Республикин Хисеп Хучĕпе чысланă.
|-
|2002||Шкул Интернет сеть системине кĕнĕ.
|-
|2002||Кушкăри татат Нăрваш Салинчи кĕçĕн классене Енĕш Нăрваш шкулĕ çумне пĕрлештернĕ.
|}
== Музей ==
[[Ӳкерчĕк:enesh_musey.jpg|right|Енĕш Нăрвашри музей]]
Ялти музея, "Историпе асăну музейĕ" ят парса, 1990 çулхи раштавăн 21-мĕшенче уçнă. Музей И.Я.Яковлев тăрăшнипе 1903 çулта туса лартнă шкул çурчĕнче вырнаçнă.
Историпе асăну музеĕнче çакăн пек пӳлĕмсем ĕркеленĕ:
: - этнографипе ял пурнăçĕ;
: - шкул историйĕ;
: - колхоз историйĕ;
: - тăван çĕр-шыва хӳтелекенсен пӳлĕмĕ;
: - И.Я.Яковлевăн асăну пӳлĕмĕ;
: - ӳкерçĕсен пӳлĕмĕ;
: - ӳкерчĕксемпе кӳлепӳсен пулĕмĕ;
: - музей фончĕн управ пӳлĕмĕ.
1991 çулхи майăн 28-мĕшĕнче Енĕш Нăрвашри историпе асăну музейне "Раççей Федерацийĕн халăх музейĕ" ята панă. Халĕ вăл "Енĕш Нăрваш историпе асăну халăх музейĕ" ятлă.
Музейра пурĕ 5316 экспонат. Вĕсен шучĕ кунсеренех хутшăнса пырать.
== Паллă çынсем ==
* [[Данилов Дмитрий Данилович]], [[литература]] тишкерӳçи, вĕрентӳçĕ. Театр тĕпчевçи.
* [[Иванов Алексей Васильевич]], Аксар студин ертӳçи.
* [[Кузьмина Вера Кузьминична]], актриса.
* [[Максимов Степан Максимович]] — чăваш композиторĕ, чăваш халăх юррисене пухаканĕ, педагог.
* [[Сверчков Никита Кузьмич]], [[сăрлав ӳнерĕ|сăрлав ӳнерçи]], [[график]]
* [[Спиридонов Григорий Спиридонович]], профессиллĕ пĕрремĕш чăваш кӳлепĕçи.
* [[Спиридонов Моисей Спиридонович]], [[сăрлав ӳнерĕ|сăрлав ӳнерçи]], [[график]].
* [[Ванеркке Николай Иванович]], çутĕçпе культура ĕçченĕ.
* [[Хумма Çеменĕ]], чăваш [[çыравçă|çыравçи]], [[сăвăç]]и, [[драматурги|драматургĕ]], [[тăлмач]]ĕ.
* [[Юшунев Николай Лукич|Никӑлай Юшунев]] (1895-1942), [[Чăваш Автономи Социалbpv Совет Республики|Чӑваш АССР]] Тӗп ӗҫтӑвкомӗ предҫедателӗ (1927-1929).
== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}
== Каçăсем ==
* [http://gov.cap.ru/hierarhy.asp?page=./5029/11678/11686 Тăвай районĕн сайтĕнчи статья]
* [http://zakupki.cap.ru/kladr/book/я.htm Чăваш Ен пурăнан вырăнсем]
* [http://enc.cap.ru/?t=world&lnk=2125 Чăваш энциклопедийĕ]
* [http://chuvash.org/news/14474.html Енӗш Нӑрвашри музейра курав уҫӑлнӑ]
{{Тăвай районĕ}}
[[Категори:Чăваш Енри Тăвай районĕн ялĕсем]]
| |||