|
[[Ӳкерчĕк:PT Serif cyrillic and latin letters difference.svg|мини]]
'''Чăваш алфавичĕ''' ({{lang-ru|чувашский алфавит}}) - авалхи тата хальхи [[чăваш çырăвĕ|чăваш çырăвĕнче]] сасăсене палăртма шутласа кăларнă тата усă курнă алфавитсен пĕрлехи ячĕ.
Тĕрлĕ тапхăрта шутласа кăларнă алфавитсем:
* [[руна чăваш алфавичĕ]];
* [[арап графиллĕ чăваш алфавичĕ]];
* кириллица чăваш алфавичĕ;
* латинница чăваш алфавичĕ.
==Кириллица чăваш алфавичĕ==
Паянхи кун [[Раççей Федерацийĕ]]нче чăваш чĕлхи валли [[кириллица]] тăрăх тунă алфавит официаллă шутланать.
Чăваш чĕлхин 37 [[сасă палли]]ллĕ хальхи кириллица алфавичĕпе [[1949]] çултанпа усă кураççĕ. Ăна [[ватă славян азбуки]]нчен пулса тухнă [[вырăс алфавичĕ]]н никĕсĕпе туса хунă.
Хальхи чăваш алфавичĕ:
{{чăваш алфавичĕ}}
=== Кун-çулĕ ===
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+ Чăваш сăмахĕсене çырнă чухне усă курмалли кириллица сасă паллисен таблиц (фонетика транскрипципе)<ref>{{статья
| автор = Н. П. Петров
| пуçелĕк = Чăваш алфавичĕ
| каçă =
| чĕлхе =
| кăларăм авторĕ =
| кăларăм = Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР
| тĕс =
| вырăн = М.
| издательство = «Наука»
| çул = 1972
| том =
| страницăсем = 199—201
| isbn =
}}</ref>
|- style="background:#eee;"
! width="120" | Авторĕ паллă мар<br />1769 çул
! width="120" | Н. И. Золотницкий<br />1867 çул
! width="120" | И. Я. Яковлев<br />В. А. Белилин<br />1872 çул
! width="120" | И. Я. Яковлев<br />В. А. Белилин<br />1872 çул
! width="120" | И. Я. Яковлев<br />1873 çул
! width="120" | Н. И. Ашмарин<br />1910 çул
! width="120" | <br />1949 çултанпа
! width="120" | Фонетика транскрипцийĕ<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA Wikipedia:IPA</ref><ref>[http://www.omniglot.com/writing/chuvash.htm Omniglot — writing systems and languages of the world. Chuvash language and alphabet]</ref>
! width="120" | Тĕслĕхсем
|-
| А а
| А а
| А а
| А а
| А а
| А а
| А а
| [ a ]
| ала
|-
|
|
| Ъ ъ
| Ъ ъ
| Ӑ ӑ
| Ӑ ӑ
| Ӑ ӑ
| [ ə ]
| ăшă
|-
| Б б
| Б б
| Б б
|
|
|
| Б б
| [ b ]<br />[ p̬ ] (b)
| баобаб<br />
|-
|
|
| Б̀ б̀
|
|
|
|
| *[ bʲ ]<br />*[ p̬ʲ ] (bʲ)
| <br />
|-
| В в
| В в
| В в
| В в
| В в
| В в
| В в
| [ ʋ ]<br />[ ʋː ]
| ăвă<br />ăвăн
|-
|
|
| В̀ в̀
|
|
|
|
| *[ ʋʲ ]
|
|-
| G g
| Г г
| Г г
|
|
|
| Г г
| [ g ] (k̬)
| газ
|-
|
|
| Г̀ г̀
|
|
|
|
| [k̬ʲ] (gʲ)
|
|-
| Г г
| Г̇ г̇
| Ҕ ҕ
|
|
|
|
| [ x̬ ] (ɣ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_velar_fricative ɣ]</ref>)
|
|-
|
|
| Ҕ̀ ҕ̀
|
|
|
|
| [ x̬ʲ ] (ɣʲ)
|
|-
| Д д
| Д д
| Д д
|
|
|
| Д д
| [ t̬ ] (d)
| домен
|-
|
|
| Д̀ д̀
|
|
|
|
| [ t̬ʲ ] (dʲ)
|
|-
| Е е
| Е е
| Е е
| Е е
| Е е
| Е е
| Е е
| [ je ]<br />[ʲe]
| евĕк<br />
|-
| IÔ
| Йо
|
|
|
|
| Ёё
|[jo]<br />[ʲo]
|-
|
|
| Ь ь
| Ь ь
| Ӗ ӗ
| Ӗ ӗ
| Ӗ ӗ
| [ɘ] (ɘ~ø)
| ӗҫ
|-
| Жж
| Жж
| Жж
|
|
| Жж
| Жж
| [ ʂ̬ ] (ʐ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_retroflex_fricative ʐ]</ref>)
| журнал
|-
|
|
| Ж̀ж̀
|
|
|
|
| [ ʂ̬ʲ ] (ʐʲ)
|
|-
| Зз
| Зз
| Зз
|
|
|
| Зз
| [ s̬ ] (z)
| завод, зоопарк
|-
|
|
| З̀з̀
|
|
|
|
| *[ s̬ʲ ] (zʲ)
|
|-
| Ии
| Ии
| Ии
| Ии
| Ии
| Ии
| Ии
| [ i ]<br />[ ɨ ]
| ир<br />савни, грамматика
|-
| Іі
| Ii
|
|
|
| Іі
|
| [ ɨ ]
| революци
|-
| Йй
| Йй
| Йй
| Jj
| Йй
| Йй
| Йй
| [ j ]<br />[ jː ]
| йăва, ейĕл<br />ийя
|-
| Кк
| Кк
| Кк
| Кк
| Кк
| Кк
| Кк
| [ k ]<br />[ kː ]<br />[ kʲ ] (c)<br />[ kʲː ]<br />[ k̬ ] (g)<br />[ k̬ʲ ] (gʲ, ɟ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_palatal_plosive ɟ]</ref>)
| кăк<br />акка<br />кĕрĕк<br />лекке<br />ака<br />пĕкĕ
|-
|
|
| К̀к̀
|
|
|
|
| [ kʲ ] (c)
|
|-
| Лл
| Лл
| Лл
| Лл
| Лл
| Лл
| Лл
| [ l ]<br />[ lː ]<br />[ lʲ ]<br />[ lʲː ]
| лайăх, ала<br />аллă<br />выля<br />иллюминатор
|-
|
|
| Л̀л̀
| Ԡԡ
| Ԡԡ
| Ԡԡ
|
| [ lʲ ]
|
|-
| Мм
| Мм
| Мм
| Мм
| Мм
| Мм
| Мм
| [ m ]<br />[ mː ]
| мăйăр, ама<br />амма
|-
|
|
| М̀м̀
|
|
|
|
| *[ mʲ ]
|
|-
| Нн
| Нн
| Нн
| Нн
| Нн
| Нн
| Нн
| [ n ]<br />[ nː ]<br />[ nʲ ] (ɲ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Palatal_nasal ɲ]</ref>)<br />[ nʲː ]
| наян, ана<br />вуннă<br />ĕне<br />анне
|-
|
|
| Н̀н̀
| Ԣԣ
| Ԣԣ
| Ԣԣ
|
| [ nʲ ] (ɲ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Palatal_nasal ɲ] </ref>)
|
|-
| Оо
| Oo
| Оо
| Оо
| Оо
| Оо
| Оо
| [ o ]
| океан
|-
| ЬÔ
| Öö
|
|
|
| Ӧӧ
|
| [ ø ]
|
|-
| Пп
| Пп
| Пп
| Пп
| Пп
| Пп
| Пп
| [ p ]<br />[ pː ]<br />[ p̬ ] (b)
| пăр<br />аппа<br />апат
|-
|
|
| П̀п̀
|
|
|
|
| *[ pʲ ]
|
|-
| Рр
| Рр
| Рр
| Рр
| Рр
| Рр
| Рр
| [ r ]<br />[ rː ]
| ара<br />пĕрре
|-
|
|
| Р̀ р̀
|
|
| Þ þ
|
| [ rʲ ]
|
|-
| С с
| С с
| С с
| С с
| С с
| С с
| С с
| [ s ]<br />[ s̬ ] (z)<br />[ sː ]
| сас, ăс<br />асам, усă<br />ассă
|-
|
|
| С̀ с̀
| Ҫ ҫ
| Ҫ ҫ
| Ҫ ҫ
| Ҫ ҫ
| [ ɕ ]<br />[ ɕː ] <br />[ ɕ̬ ]
| çӳç<br />виççĕ<br />уçă
|-
| Тт
| Тт
| Тт
| Тт
| Тт
| Тт
| Тт
| [ t ]<br />[ tː ]<br />[ tʲ ]<br />[ t̬ʲ ] (dʲ)<br />[ tʲː ]<br />[ t̬ ] (d)
| тыт<br />паттăр<br />тив, тевет<br />вĕтĕ<br />тетте<br />атă
|-
|
|
| Т́т́
| Ťт̌
| Ťт̌
| Ťт̌
|
| [ tʲ ]<br />[ t̬ʲ ]
| <br />
|-
| У у
| У у
| У у
| У у
| У у
| У у
| У у
| [ u ]
| усă
|-
|
| Ӳ Ӳ
|
| Ӳ ӳ
| Ӳ ӳ
| Ӳ ӳ
| Ӳ ӳ
| [ y ]
| ӳс
|-
|
|
| Ӱ ӱ
|
|
|
|
| [ y ]
| ӳс
|-
|
|
| Ф ф
| Ф ф
|
| Ф ф
| Ф ф
| [ f ]<br />[ f̬ ] (v)
| штраф<br />шкафа
|-
| Х х
| Х х
| Х х
| Х х
| Х х
| Х х
| Х х
| [ x ]<br />[ xː ]<br />[ xʲ ]<br />[ xʲː ]<br />[ x̬ ] (ɣ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_velar_fricative ɣ]</ref>)<br />[ x̬ʲ ] (ɣʲ)
| хух<br />аххан<br />хевте<br />ĕххĕм<br />ахах<br />мехел
|-
|
|
| Х̀ х̀
|
|
|
|
| [xʲ]<br />[ xʲ ] (ɣʲ)
| <br />
|-
|
|
|
|
|
|
| Ц ц
| [ ʦ ]<br />[ ʦː ]<br />[ ʦ̬ ] (ʣ)
| цирк<br />революци<br />абзацĕ
|-
| Ч ч
| Чч
| Т́т́
| Ꚋ ꚋ
| Ꚋ ꚋ
| Ч ч
| Ч ч
| [ ʨ ]<br />[ ʨː ]<br />[ ʨ̬ ] (ʥ)
| чун<br />каччă<br />ача
|-
| Дч дч
|
| Д́ д́
|
|
| Ђ ђ
|
| [ ʨ̬ ] (ʥ)
| ача
|-
| Ш ш
| Ш ш
| Ш ш
| Ш ш
| Ш ш
| Ш ш
| Ш ш
| [ ʂ ]<br />[ ʂː ]<br />[ ʂ̬ ] (ʐ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_retroflex_fricative ʐ]</ref>)
| шăршлă<br />ăшши<br />ăшă, лаша
|-
|
|
| Ш̀ш̀
|
|
|
|
| *[ ʂʲ ],
|
|-
|
|
|
|
|
|
| Щ щ
| [ ʂʨ ]<br />[ ɕ ]
|
|-
| ъ
|
|
|
|
|
| ъ
|
|
|-
| Ы ы
| Ы ы
| Ы ы
| Ы ы
| Ы ы
| Ы ы
| Ы ы
| [ ɯ ]<br />[ ɨ ]
| ырă<br />çын
|-
| ь
| ь
|
|
|
|
| ь
| [ ʲ ]
|
|-
| Ѣ ѣ
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| Э э
| Э э
| Е е
| Е е
| Е е
| Е е
| Э э
| [ e ]<br />[ ɛ ]
| этем, элем<br />
|-
| Ю ю
| Ю ю
|
|
|
|
| Ю ю
| [ ju ]<br />[ ʲu ]<br />[ u ]
|
|-
| Я я
| Я я
|
|
|
|
| Яя
| [ ja ]<br />[ ʲa ]<br />[ a ]
|
|}
== Латинница чăваш алфавичĕ ==
== Арап графииллĕ чăваш алфавичĕ ==
{{also|Пăлхар чĕлхи}}
[[Ӳкерчĕк:Ashmarin N. I. Bolgar and Chuvash Page 103.gif|thumb|200px|right|Н. И. Ашмарин 1902 çулта кăларнă «Болгары и чуваши» кĕнеке 103-мĕш страницин ӳкерчĕкĕ<ref>[http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Казань: Типо-литографiя Императорскаго Университета, 1902 г.]</ref>]]
[[Атăлçи Пăлхар|Кĕмĕл Пăлхар]] тапхăрĕнче чăвашсем, уйрăмах мăсăльмансем хушшинче, арап графики никĕсĕпе йĕркеленĕ çырулăх анлă саралнă пулнă. Вилтăпра чулĕ çине [[арап графики]]пе пăлхарла çырнă<ref>[http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Казань: Типо-литографiя Императорскаго Университета, 1902 г.]</ref><ref>[http://gov.cap.ru/hierarhy_cap.asp?page=./86/3743//1046 Иванов В. П., Николаев В. В., Димитриев В. Д. Чуваши: этническая история и традиционная культура. — Чебоксары: ДИК, 2000.]</ref> (таблицăна диалектла тата çыхăннулла вариантсене те кĕртме тăрашнă):
{| class="wikitable" border="1"
|-
!width="100"|[[Пăлхар чĕлхи|пăлхарла]] сăмах
!width="100"|Тĕслĕхлĕ транслитераци
!width="125"|Хальхи [[Чăваш чĕлхи|чăваш]] аналогĕ
!width="125"|Хальхи [[Тутар чĕлхи|тутар]] аналогĕ
!width="100"|Сăмах пĕлтерĕшĕ
|-
| ﻫﻴﺮ
| хир
| хĕр
| кыз
| дочь, девушка
|-
| ﺍﻭﻝ
| авл
| ывăл
| ул
| сын
|-
| ﺁﻳﺢ
| айх
| уйăх (ойăх)
| ай
| месяц
|-
| ﺟﺎﻝ
| джал
| çул (çол, ~кăçал)
| ел
| год
|-
| ﺗﻮﺍﺗﻮ، ﺗﻮﺍﺗﺔ
| туату, туата
| тăват(ă), тват
| дүрт
| четыре
|-
| ﺁﻟﻄﻰ، ﺁﻟﻂ
| алты, алт
| улт(ă), олт(ă)
| алты
| шесть
|-
| ﺟﻴﺎﺕ، ﺟﺘﻰ
| джиат, дж-ти
| çич(ĕ)
| җиде
| семь
|-
| ﺳﻜﺮ
| с-к-р
| сак(к)ăр
| сигез
| восемь
|-
| ﻃﺤﻮﺭ، ﻃﺤﺮ
| т-хур, т-х-р
| тăх(х)ăр
| тугыз
| девять
|-
| ﻭﺍﻥ
| ван
| вун(ă), вон(ă)
| ун
| десять
|-
| ﺟﻴﺮﻳﻢ، ﺟﺮﻡ
| джирим, дж-р-м
| çирĕм
| егерме
| двадцать
|-
| ﻭﻭﻃﺮ
| вут-р
| вăтăр
| утыз
| тридцать
|-
| ﺟﻮﺭ
| джур
| çĕр
| йөз
| сто
|}
==Рунă чăваш алфавичĕ==
{{also|Авалхи тĕрĕк рунисем|Пăлхар рунисем}}
[[Ӳкерчĕк:Kubrats ring.jpg|thumb|150px|right|[[Кубрат]]ăн çĕрри]]
Авалхи чăваш рунă алфавичĕ авалхи тĕрĕк тата авалхи пăлхар рунă алфавичĕсемпе тăван пулать, вĕсемпе чăвашсем [[XIX ĕмĕр]]ченех усă курнă.
== Чăваш алфавичĕн транслитерацийĕ ==
Вĕсене пĕр чăваш алфавитĕнчен тепĕрне «куçару» йĕрки: рунăран кириллицăна, кириллицăран латиницăна
=== Чăваш алфавичĕн кириллицăран латиницăна куçаракан транслитераци ===
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+ Чăваш алфавичĕн транслитерацийĕ<ref>[http://transliteration.eki.ee/pdf/Chuvash.pdf Transliteration of Chuvash writing system]</ref>
|- style="background:#eee;"
! colspan=2 | Кириллица
! KNAB<br />1995
! ALA-LC<br />1997
! Allworth<br />1971
! colspan=2 | ISO 9<br />А системи
! colspan=2 | ISO 9<br />Б системи
! colspan=4 | Юникод
! Название
|- style="background:#eee;"
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! colspan=2 | Hex
! colspan=2 | Dec
!
|-
| А
| а
| a
| a
| a
| A
| a
| A
| a
|
|
|
|
|
|-
| Ӑ
| ӑ
| ä
| ă
| ă
| Ă
| ă
| A`
| a`
| 102
| 103
|
|
| a breve
|-
| Б
| б
| b
| b
| b
| B
| b
| B
| b
|
|
|
|
|
|-
| В
| в
| v
| v
| v
| V
| v
| V
| v
|
|
|
|
|
|-
| Г
| г
| g
| g
| g
| G
| g
| G
| g
|
|
|
|
|
|-
| Д
| д
| d
| d
| d
| D
| d
| D
| d
|
|
|
|
|
|-
| Е
| е
| ye-, -e-
| e
| e, je
| E
| e
| E
| e
|
|
|
|
|
|-
| Ё
| ё
| yo
| ë
| ë
| Ë
| ë
| Yo
| yo
| 00CB
| 00EB
| 203
| 235
| e diaeresis
|-
| Ӗ
| ӗ
| ĕ
| ĕ
| ö
| Ӗ
| ĕ
| E`
| e`
| 114
| 115
|
|
| e breve
|-
| Ж
| ж
| zh
| zh
| ž
| Ž
| ž
| Zh
| zh
| 017D
| 017E
| 381
| 382
| z caron
|-
| З
| з
| z
| z
| z
| Z
| z
| Z
| z
|
|
|
|
|
|-
| И
| и
| i
| i
| i
| I
| i
| I, I`
| i, i`
|
|
|
|
|
|-
| Й
| й
| y
| ĭ
| j
| J
| j
| J
| j
|
|
|
|
|
|-
| К
| к
| k
| k
| k
| K
| k
| K
| k
|
|
|
|
|
|-
| Л
| л
| l
| l
| l
| L
| l
| L
| l
|
|
|
|
|
|-
| М
| м
| m
| m
| m
| M
| m
| M
| m
|
|
|
|
|
|-
| Н
| н
| n
| n
| n
| N
| n
| N
| n
|
|
|
|
|
|-
| О
| о
| o
| o
| o
| O
| o
| O
| o
|
|
|
|
|
|-
| П
| п
| p
| p
| p
| P
| p
| P
| p
|
|
|
|
|
|-
| Р
| р
| r
| r
| r
| R
| r
| R
| r
|
|
|
|
|
|-
| С
| с
| s
| s
| s
| S
| s
| S
| s
|
|
|
|
|
|-
| Ҫ
| ҫ
| s'
| ś
| ś
| Ş
| ş
| S`
| s`
| 015E
| 015F
|
|
| s cedilla
|-
| Т
| т
| t
| t
| t
| T
| t
| T
| t
|
|
|
|
|
|-
| У
| у
| u
| u
| u
| U
| u
| U
| u
|
|
|
|
|
|-
| Ӳ
| ӳ
| ü
| u̇
| ü
| Ű
| ű
| U`
| u`
| 170
| 171
|
|
| u double acute, u hungarumlaut
|-
| Ф
| ф
| f
| f
| f
| F
| f
| F
| f
|
|
|
|
|
|-
| Х
| х
| kh
| kh
| h
| H
| h
| X
| x
|
|
|
|
|
|-
| Ц
| ц
| ts
| t͡s
| c
| C
| c
| Cz, C
| cz, c
|
|
|
|
|
|-
| Ч
| ч
| ch
| ch
| č
| Č
| č
| Ch
| ch
| 010C
| 010D
| 268
| 269
| c caron (háček)
|-
| Ш
| ш
| sh
| sh
| š
| Š
| š
| Sh
| sh
| 160
| 161
| 352
| 353
| s caron (háček)
|-
| Щ
| щ
| shch
| shch
| šč
| Ŝ
| ŝ
| Shh
| shh
| 015C
| 015D
| 348
| 349
| s circumflex
|-
| Ъ
| ъ
|
| ``
| ``
| colspan="2" | ``
| colspan="2" | ``
| colspan="2" | 02BA
| colspan="2" | 698
| модифицирующий 2-ой штрих
|-
| Ы
| ы
| ï
| y
| y
| Y
| y
| Y`
| y`
|
|
|
|
|
|-
| Ь
| ь
| `
| `
| ', j
| colspan="2" | `
| colspan="2" | `
| colspan="2" | 02B9
| colspan="2" | 697
| модифицирующий 1-й штрих
|-
| Э
| э
| ë
| ė
| è, e
| È
| è
| E`
| e`
| 00C8
| 0,00E+000
| 200
| 232
| e grave
|-
| Ю
| ю
| yŭ
| ͡iu
| ju
| Û
| û
| Yu
| yu
| 00DB
| 00FB
| 219
| 251
| u circumflex
|-
| Я
| я
| yă
| ͡ia
| ja
| Â
| â
| Ya
| ya
| 00C2
| 0,00E+000
| 194
| 226
| a circumflex
|}
==== Диакритика ====
ГОСТ 7.79-2000 ([[ISO 9]]:1995) килĕшӳллĕ чăваш алфавичĕн латиница транслитерацинче 12 сасă палли, вĕсене çырнă чухне çиччĕ диакритика паллипе усă кураççĕ:
* breve (Ă ă, Ӗ ĕ сасă паллисенче);
* diaeresis («Ë, ë» сасă паллинче);
* cedilla («Ş, ş» сасă паллинче);
* double acute («Ű, ű» сасă паллинче);
* [[caron]] («Ž, ž», «Č, č», «Š, š» сасă паллисенче);
* [[grave]] («È, è» сасă паллинче);
* [[circumflex]] («Ŝ, ŝ», «Û, û», «Â, â» сасă паллисенче).
== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}
== Çавăн пекех ==
* [[Чăваш чĕлхи]]
* [[Чăваш цифрисем]]
* [[Чăваш пускăч хăмин калăпĕсем]]
== Вуламалли ==
* Алексеев А. А. Паллă чăваш чĕлхеçисем. — Шупашкар, 1982. — С. 2-7.
* Алексеев А. А. Заметки о первых грамматических трудах по чувашскому языку // Уч. зап. ЧНИИ, вып. 49. Филология. — Шупашкар, 1970. — С. 203—220.
* Алексеев А. А. Иккĕмĕш грамматика (В. П. Вишневскин «Начертание правил чувашского языка» кенеки тухнăранпа 150 çул çитрĕ) // Ялав. — 1987. № 1. — С. 25.
* Алексеев А. А. Кто автор первой чувашской грамматики. // Сов. Чувашия. — 19 апреля 1991 г.
* Алексеев А. А. Урхас Кушкă ачи [Н. И. Золотницкий тĕпчевçĕ çинчен] // Ялав. — 1991. — № 9. — С. 22.
* Алексеев А. А. Чăваш чĕлхе наукин никĕсне хываканĕ [Осноположник чувашского языкознания], — Чăваш календарĕ. 1969. — Шупашкар, 1968. — 183 с.
* Алексеев А. А. Чăваш чĕлхин пĕрремĕш грамматики, [1769-мĕш çулта кĕнеке магазинĕнче «Сочинения принадлежащие к грамматике чувашского языка» ятлă кĕеке тухни çинчен] // Коммунизм ялавĕ. — 1990. — июлĕн 7-мĕшĕ.
* Алексеев А. А. Чăвашсен ылтăн кĕнеки, [Чăваш чĕлхин XVIII ĕмĕрте пичетленсе тухнă 1-мĕш грамматики çинчен] // Тăван Атăл. — 1992. — № 4. — С. 64-67.
* Алексеев А. А. Ырă ĕç манăçа тухмасть, В. П. Вишневскин «Начертание правил чувашского языка» кĕнеки тухăранпа 150 çул çитрĕ // Коммунизм ялавĕ, 1986. 13 октябрь.
* Алексеев А. А., Сергеев Л. П. Памятник чувашского языка 1836 года // Исследования по этимологии и грамматике чувашского языка. — Чебоксары, 1989. — С. 78-103.
* Алексеев А. А. Пирĕн çыруллă культурăн çулĕ-йĕрĕ, [Çырулăх аталанăвĕ çинчен] // Тăван Атăл. — 1994. — 2 №. — С. 66-72.
* Горский С. П. Очерки по истории чувашского литературного языка дооктябрьского периода. — Чебоксары, 1959. — 49 с.
* Данилов С. И. Чувашская книга до 1917 г.// Книж. палата Чуваш АССР: Библиография. — Чебоксары, 1950. — 96 с.
* Димитриева В. Д. Документы об издании книги «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» // Уч. зап. ЧНИИ, вып. 34. Филология. — Чебоксары, 1967. — С. 153—162.
* Егоров В. Г. Первая печатная грамматика чувашского языка 1769 г. // Тюркологический сборник. В. 1. — М.-Л., 1959. — С. 85-92.
* Егоров В. Г. Современный чувашский литературный язык в сравнительно-историческом освещении. Второе, исправленное издание. — Чебоксары, 1971. — С. 37-39.
* Егоров В. Г. Чăваш чĕлхин пĕрремĕш грамматики // Коммунизм ялавĕ. — 1952. — декабрĕн 24-мĕшĕ.
* Егоров В. И. Паллă тĕпчевçĕн пархатарлă ĕçĕ [Н. И. Золотницкий словарĕ тухнăранпа 100 çул çитрĕ] // Ялав. — 1976. — № 3. — 27с.
* Егоров В. П. Деятельность Н. И. Золотницкого по исследованию чувашского языка // О дореволюционной культуре чувашского народа. Уч. зап. ЧНИИ. Вып. 15. — Чебоксары, 1957. — С. 39-102.
* Золотницкий Н. И. Заметки для ознакомления с чувашским наречием. Отдел звуковой. — Казань, 1871. — Вып. 1. — 64 с.
* Золотницкий Н. И. Особенности чувашского языка, зависящие от изменения и выпуска согласных гортанных звуков, Из лекций в Казанском миссионерском ин-те Н. И. Золотницкого. — Казань, Изд-во Казан. ун-та, 1877. — 16 с.
* Золотницкий Н. И. По поводу статьи о «Чуваш кнеге». — Казань, 1867. — 15 с
* Каховский В. Ф. Была ли письменность у чувашей в древности?// Учен. записки ЧНИИ. — Чебоксары,1962. -Вып. 21. — C. 201—225;
* Каховский В. Ф. О рунической письменности древних чувашей//100 лет новой чувашской письменности.- Чебоксары, 1972. — С. 23 −24.
* Комиссаров Г. И. Письменность на чувашском языке в XVIII веке, Архивный материал Проблемы письменности и культуры. — Чебоксары, 1992. — С. 85-104.
* Налимова С. Чăваш чĕлхин паллă тĕпчевçи — пирĕн ентеш, [Н. И. Золотницкий çинчен] // Пирĕн сăмах (Сĕнтĕрвăрри р-нĕ). — 1999. — раштавăн 18-мĕшĕ.
* Павлов И. П. Золотницкий Н. И. графики çинчен [Чăвашсен çĕнĕ çырулăхĕ 100 çул тултарас умĕн] // Коммунизм ялавĕ, 1971, ноябрĕн 4-мĕшĕ.
* Павлов И. П. Н. И. Золотницкий пурнăçĕпе ĕçĕсем. — Шупашкар, 1958. — 63 с.
* Петров Н. П. Чăваш литература чĕлхин историйĕ. Яковлевченхи тапхăр. Вĕренӳ пособийĕ. — Шупашкар, 1978. — 109 с. (И. Н. Ульянов ячĕпе хисепленекен Чăваш патшалăх университечĕ. Чăваш чĕлхи кафедри).
* Сергеев Л. П. XVIII ĕмĕрти чăваш çырулăхĕн палăкĕсем, учеб.-хрестомати Ӳ Л. П. Сергеев. — Шупашкар, Чăв. ун-чĕн изд-ви, 2004. — 106 с.
* Сергеев Л. П. Кивĕ чăваш çырулăхĕ, Вĕренӳ пособийĕ. — Шупашкар, 1988. — 84 с.
* Сергеев Л. П. Первые печатные грамматики чувашского языка, Учебное пособие. — Чебоксары, Чувашгоспедуниверситет им. И. Я. Яковлева, 2003. — 100 с.
* Соловьева Г. Чĕри пуласлăхшăн тапнă, [Паллă чĕлхеçĕ, этнограф, фольклорист, педагог Н. И. Золотницкий çинчен] // Хыпар. — 2000. — 20 кăрлач.
* Трофимов А. А. Древнечувашская руническая письменность: Памятники, алфавит, дешифровка. — Чебоксары, 1993.- 51 с.
* Ушинский К. Д. Избранные произведения. в. I. — М., 1946. — С. 81-82; Н. И. Золотницкий. Разбор упращенного способа обучению черемисских детей горного населения, сост. И. Кедровым «Справочный листок», г. Казань, 1867, № 135—136.
* Федотов М. Р. Исследователи чувашского языка. — Чебоксары, Чувашское книжное изд-во, 1959. — 49 с.
== Каçăсем ==
* [http://www.lib.cap.ru/date_apr_05_2.asp Петров Н. П. Çĕнĕ чăваш çырулăхĕ]
* [https://chuvash.org/news/16243.html Элтепере чӑваш чӗлхин латинла саспаллийӗсене ҫирӗплетме ыйтнӑ]
[[Категори:Кириллица алфавичĕсем]]
[[Категори:Чăваш чĕлхи]]
[[Категори:Чăваш алфавичĕ]]
[[Категори:Тĕрĕк халăхĕсен çыпулăхĕсем]]
[[Категори:Алфавитсем]]
| 