Евклид: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Santăr (Сӳтсе яв | хушни)
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
Статьяна йăлтах пушатрĕ
Тэг: тасатасси
1-мĕш йĕрке:
{{Ăсчах
| Ят = Евклид
| Фото = Euklid-von-Alexandria_1.jpg
| Çуралнă вăхăт = [[п.т. III ĕмĕр]]
| Çуралнă вырăн = е [[Афины]] е [[Тир (хула)|Тир]]
| Вилнĕ вăхăт =
| Вилнĕ вырăн = {{ВилнĕВырăн|Александрия}}
| Ăслăлăх сфери = ăслăх, [[математик]]
|Паллă = «Геометри ашшĕ»
}}
 
'''Евкли́д''' ''е'' '''Эвкли́д''' ({{lang-grc|Εὐκλείδης}}, п.т.300 ç. яхăн) — авалхи грек математикĕ. Математика никĕсĕсене майлаштарнă "Пуçламăшсем" ({{polytonic|Στοιχεῖα}} - латинлатнă терминологипе "элементсем") кĕнекипе тĕнчипех палăрнă.
 
[[Ӳкерчĕк:Euclid Vat ms no 190 I prop 47.jpg|left|thumb|250px|Ватикан манускрипчĕ, т.1, 38v — 39r. Euclid I prop. 47 ([[Пифагор теореми]]).]]
 
== Евклидăн ытти ĕçĕсем ==
[[Ӳкерчĕк:EuclidStatueOxford.jpg|thumb|<center>Оксфорд университетĕнчи Евклид статуйи</center>]]
Ытти ĕçĕсенчен çаксем юлнă:
 
* ''Умĕн кирлисем'' ({{lang-grc2|δεδομένα}}) — фигурăна тума мĕскер кирли çинчен у;
* ''Пайлани çинчен'' ({{lang-grc2|περὶ διαιρέσεων}}) — арапла куçарура пайĕ анчах юлнă. Геометри фигурисене пайлани çинчен;
* ''Пулăмсем'' ({{lang-grc2|φαινόμενα}}) —астрономире сфера геометрийĕпе усă курни çинчен;
* ''Оптика'' ({{lang-grc2|ὀπτικά}}) — çутă тӳррĕн сарăлни çинчен.
 
Кĕске çырса пани тăрăх паллă:
 
* ''Поризмсем'' ({{lang-grc2|πορίσματα}}) — кукăрсем çинчен;
* ''Конус касăлăвĕсем'' ({{lang-grc2|κωνικά}});
* ''Çийсенчи вырăнсем'' ({{lang-grc2|τόποι πρὸς ἐπιφανείᾳ}});
* ''Псевдарисем'' ({{lang-grc2|ψευδαρία}}) — геометри ĕнентерĕвĕсен йăнăшĕсем çинчен;
<!-- * ''Музыка пуçламăшĕсем'' ({{lang-grc2|κατὰ μουσικὴν στοιχειώσεις}}). -->
 
== Вуламалли ==
 
;Библиографи:
* Max Steck. ''Bibliographia Euclideana. Die Geisteslinien der Tradition in den Editionen der «Elemente» des Euklid (um 365—300). Handschriften, Inkunabeln, Frühdrucke (16.Jahrhundert). Textkritische Editionen des 17.-20. Jahrhunderts. Editionen der Opera minora (16.-20.Jahrhundert)''. Nachdruck, herausgeg. von Menso Folkerts. Hildesheim: Gerstenberg, 1981.
 
=== Текстсемпе куçарусем ===
Кивĕ вырăсла куçарусем:
* ''Эвклидовы'' элементы из двенатцати нефтоновых книг выбранные и в осмь книг чрез профессора мафематики А. Фархварсона сокращенные. / Пер. с лат. И. Сатарова. СПб., 1739. 284 стр.
* Елементы геометрии, то есть первые основания науки о измерении протяжении, состоящие из осьми ''Евклидовых'' книг. / Пер. с франц. Н. Курганова. СПб., 1769. 288 стр.
* ''Евклидовых'' стихий осьмь книг, а именно: 1-я, 2-я, 3-я, 4-я, 5-я, 6-я, 11-я и 12-я. / Пер. с греч. СПб., [[1784]]. 370 стр.
** 2-е изд. … к сим прилагаются книги 13-я и 14-я. 1789. 424 стр.
* ''Эвклидовых начал'' восемь книг, а именно: первые шесть, 11-я и 12-я, содержащие в себе основания геометрии. / Пер. Ф. Петрушевского. СПб., 1819. 480 стр.
* ''Эвклидовых'' начал три книги, а именно: 7-я, 8-я и 9-я, содержащие общую теорию чисел древних геометров. / Пер. Ф. Петрушевского. СПб., 1835. 160 стр.
* Восемь книг геометрии ''Эвклида''. / Пер. с нем. воспитанниками реального училища… Кременчуг, 1877. 172 стр.
* Начала ''Евклида''. / С введ. и толкованиями М. Е. Ващенко-Захарченко. Киев, 1880. XVI, 749 стр.
 
;Евклидăн кĕнекисене хальхи вăхăтра пичетлени:
* [[Начала Евклида]]. Пер. и комм. [[Мордухай-Болтовской, Дмитрий Дмитриевич|Д. Д. Мордухай-Болтовского]] при ред. участии И. Н. Веселовского и [[Выгодский, Марк Яковлевич|М. Я. Выгодского]]. В 3 т. (Серия «Классики естествознания»). М.: ГТТИ, 1948-50. 6000 экз.
:* Книги I—VI (1948. 456 стр.) на [http://www.math.ru/lib/book/djvu/klassik/euclid48-1.djvu www.math.ru] или на [http://ilib.mccme.ru/djvu/klassik/euclid48-1.htm mccme.ru]
:* Книги VII—X (1949. 512 стр.) на [http://www.math.ru/lib/book/djvu/klassik/euclid49-2.djvu www.math.ru] или на [http://ilib.mccme.ru/djvu/klassik/euclid49-2.htm mccme.ru]
:* Книги XI—XIV (1950. 332 стр.) на [http://www.math.ru/lib/book/djvu/klassik/euclid50-3.djvu www.math.ru] или на [http://ilib.mccme.ru/djvu/klassik/euclid50-3.htm mccme.ru]
* ''Euclidus Opera Omnia''. Ed. [[:da:Johan Ludvig Heiberg (filolog)|I. L. Heiberg]] & H. Menge. 9 vols. Leipzig: Teubner, 1883—1916.
:* Vol. I—IX на [http://www.wilbourhall.org/index.html www.wilbourhall.org]
* [[:en:T. L. Heath|Heath T. L.]] ''The thirteen books of Euclid’s Elements''. 3 vols. Cambridge UP, 1925. Editions and translations: [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0085 Greek (ed. J. L. Heiberg)], [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0086 English (ed. Th. L. Heath)]
* Euclide. ''Les éléments''. 4 vols. Trad. et comm. B. Vitrac; intr. M. Caveing. P.: Presses universitaires de France, 1990—2001.
* ''Barbera A.'' The Euclidian Division of the Canon: Greek and Latin Sources // Greek and Latin Music Theory. Vol. 8. Lincoln: University of Nebraska Press, 1991.
=== Комментарисем ===
;"Пуçламăшĕсем" пирки антика тапхăрĕнчи комментарисем :
* Прокл Диадох. [http://www.centant.pu.ru/plat/proklos/works/28euklid.htm Комментарии к первой книге «Начал» Евклида. Введение]. Пер. и комм. Ю. А. Шичалина. М.: ГЛК, 1994.
* Прокл Диадох. [http://www.nsu.ru/classics/schole/2/2-2-proclus.pdf Комментарии к первой книге «Начал» Евклида. Постулаты и аксиомы]. Пер. А. И. Щетникова. ''ΣΧΟΛΗ'', вып. 2, 2008, c. 265—276.
* Прокл Диадох. Комментарий к первой книге «Начал» Евклида. Определения. Пер. А. И. Щетникова. ''Архэ: Труды культуро-логического семинара'', вып. 5. М.: РГГУ, 2009, c. 261—320.
* Thompson W. ''Pappus’ commentary on Euclid’s Elements''. Cambridge, 1930.
 
=== Тĕпчевсем ===
Евклидăн "Пуçламăшĕ" çинчен:
* Алимов Н. Г. Величина и отношение у Евклида. ''Историко-математические исследования'', вып. 8, 1955, с. 573—619.
* Башмакова И. Г. Арифметические книги «Начал» Евклида. ''Историко-математические исследования'', вып. 1, 1948, с. 296—328.
* Ван дер Варден Б. Л. ''Пробуждающаяся наука''. М.: Физматгиз, 1959.
* Выгодский М. Я. «Начала» Евклида. ''Историко-математические исследования'', вып. 1, 1948, с. 217—295.
* ''Глебкин В. В.'' Наука в контексте культуры: («Начала» Евклида и «Цзю чжан суань шу»). М.: Интерпракс, 1994. 188 стр. 3000 экз. ISBN 5-85235-097-4
* Каган В. Ф. Евклид, его продолжатели и комментаторы. В кн.: Каган В. Ф. ''Основания геометрии''. Ч. 1. М., 1949, с. 28-110.
* Раик А. Е. Десятая книга «Начал» Евклида. ''Историко-математические исследования'', вып. 1, 1948, с. 343—384.
* Родин А. В. ''Математика Евклида в свете философии Платона и Аристотеля''. М.: Наука, 2003.
* Цейтен Г. Г. ''История математики в древности и в средние века''. М.-Л.: ОНТИ, 1938.
* Щетников А. И. Вторая книга «Начал» Евклида: её математическое содержание и структура. ''Историко-математические исследования'', вып. 12(47), 2007, с. 166—187.
* Щетников А. И. Сочинения Платона и Аристотеля как свидетельства о становлении системы математических определений и аксиом. ''ΣΧΟΛΗ'', вып. 1, 2007, c. 172—194.
 
* Artmann B. Euclid’s «Elements» and its prehistory. ''Apeiron'', v. 24, 1991, p.&nbsp;1-47.
* Brooker M.I.H., Connors J. R., Slee A. V. ''Euclid''. CD-ROM. Melbourne, CSIRO-Publ., 1997.
* Burton H.E. The optics of Euclid. ''J. Opt. Soc. Amer.'', v. 35, 1945, p.&nbsp;357—372.
* Itard J. ''Lex livres arithmetiqués d’Euclide''. P.: Hermann, 1961.
* Fowler D.H. An invitation to read Book X of Euclid’s Elements. ''Historia Mathematica'', v. 19, 1992, p.&nbsp;233—265.
* Knorr W.R. ''The evolution of the Euclidean Elements''. Dordrecht: Reidel, 1975.
* Mueller I. ''Philosophy of mathematics and deductive structure in Euclid’s Elements''. Cambridge (Mass.), MIT Press, 1981.
* Schreiber P. ''Euklid''. Leipzig: Teubner, 1987.
* Seidenberg A. Did Euclid’s Elements, Book I, develop geometry axiomatically? ''Archive for History of Exact Sciences'', v. 14, 1975, p.&nbsp;263—295.
* Staal J.F. Euclid and Panini // Philosophy East and West.1965.№ 15. P. 99-115.
* Taisbak C.M. ''Division and logos. A theory of equivalent couples and sets of integers, propounded by Euclid in the arithmetical books of the Elements''. Odense UP, 1982.
* Taisbak C.M. ''Colored quadrangles. A guide to the tenth book of Euclid’s Elements''. Copenhagen, Museum Tusculanum Press, 1982.
* Tannery P. ''La géometrié grecque''. Paris: Gauthier-Villars, 1887.
 
Евклидăн ытти ĕçĕсем çинчен:
 
* Зверкина Г. А. Обзор трактата Евклида «Данные». ''Математика и практика, математика и культура''. М., 2000, с. 174—192.
* Ильина Е. А. О «Данных» Евклида. ''Историко-математические исследования'', вып. 7(42), 2002, с. 201—208.
* Шаль М. [[s:Исторический обзор происхождения и развития геометрических методов/Примечание III/ДО|О поризмах Евклида]]. // [[s:Исторический обзор происхождения и развития геометрических методов/ДО|Исторический обзор происхождения и развития геометрических методов]]. М., 1883.
* Berggren J.L., Thomas R.S.D. ''Euclid’s Phaenomena: a translation and study of a Hellenistic treatise in spherical astronomy''. NY, Garland, 1996.
* Schmidt R. ''Euclid’s Recipients, commonly called the Data''. Golden Hind Press, 1988.
 
* С. Кутателадзе [http://www.math.nsc.ru/LBRT/g2/english/ssk/bourbaki.html Апология Евклида]
 
==Асăрхавсем==
{{асăрхавсем}}
 
 
 
[[Категори:Авалхи грек математикĕсем]]
[[Категори:Математиксем алфавитпа]]
[[Категори:Геометрсем]]
[[Категори:п.т. III ĕмĕрти математиксем]]