|
'''Орфографи''' ([[грек чĕлхи|гр.]] ''ορθο'' «тӳрĕ», «тĕрĕс», ''γραφος'' «çыратăп») — тĕрĕс çырмалли правилăсен пуххи. Чĕлхе аталаннăçемĕн унăн орфографи правилисем те улшăнсах тăраççĕ. Тĕслĕхрен, [[чăваш чĕлхи]]н хальхи орфографине революцичченхи орфографипе танлаштарса пăхас пулсан вĕсем хушшинче чылай уйрăмлăх асăрхама пулать.
== Орфографи пирки пĕтĕмĕшле ăнлантарни ==
Орфографи уйрăм сăмахсене епле çырассине палăртать. Çапла вара унăн "хатĕрĕсен" шутĕнче [[саспалли|саспаллисем]] пулса тăраççĕ. Çавăн пекех орфографи паллисен шутне [[дефис|дефиса]] тата çаван пекех [[апостроф|апострофа]] те кĕртме пулать, мĕншĕн тесен вĕсем [[сăмах|сăмахсен]] тулашĕнче мар тăраççĕ.
Орфографие [[грамматика]] нормисемпе пăтраштармалла мар<ref>[http://rus.stackexchange.com/questions/17298/Орфография-и-грамматика Орфография и грамматика.]</ref><ref>[http://neoko.ru/interesnoe-i-poleznoe/blog-korrektora/37-grammatika-i-orthografia Грамматика и орфография.]</ref>.
== Чăваш орфографийĕ пирки ==
Хальхи вăхăтра чăваш орфографиче икĕ система палăрать: вĕсенчен пĕри йышăннă сăмахсене, тепри чăваш сăмахесене çырассипе çыхăннă. Тĕслĕхрен, пĕр пек илтĕнекен [[сасă]]сене йышăннă сăмахсенче пĕр тĕрлĕ, чăваш сăмахĕсенче урăх тĕрлĕ çырасси тахçанах çирĕпленнĕ (танлаштарăр: ''парта — атă, сумка — ватă, партире — (ун) хӳттинче, библиотека — атте, иккĕ'' т.ыт.те). [[Вырăс чĕлхи]]нчен кĕнĕ сăмахсене [[XIX ĕмĕр]]ĕн 1920—1930-мĕш çулсен пуçламăшĕнче [[чăваш чĕлхи]]н [[фонетика]] саккунĕсене пăхăнса çырма тăрăшнă пулнă, тĕслĕхрен, ''пиплиоттеккă, поттаниккă, кеолоки, тиректăр, текрет, Порис'' т.ыт.те. Анчах та ку йĕрке [[1933]] çулччен çеç тытăнса тăнă. [[Чăваш алфавичĕ|Чăваш алфавитне]] '''[[б]], [[г]], [[д]], [[ж]], [[з]]''' [[саспалли]]сене кĕртсен вырăс чĕлхинчен йышăннă сăмахсене çаплипех çырма тытăннă ''библиотека, ботаника, геологи, директор, декрет, Борис''). Орфографири тепĕр тавлашуллă ыйту вăл — сăмахсене пĕрле, уйрăм е дефиспа çырасси. Çак ыйтусене вĕçне çитиччен татса парас тĕллевпе республикăри орфографи комиссийĕ [[1961]] çулта чăваш орфографийĕнче реформа туса ирттерет. Йышăннă сăмахсене çырас тĕлĕшпе кĕртнĕ улшăну сăмах тĕпне пуçламăш формăра та, ытти формăсенче те пĕр пек çырассипе çыхăнна (тĕслĕхрен: ''парт+ă — партă+на — партă+ра; клас — клас+ра, клас+ран'') Унччен пĕрле çырнă нумай сăмах майлашăвĕсене уйрăм çырассине çирĕплетнĕ. Анчах тепĕр тăватă çултан, [[1961]] çулта çĕнетнĕ правилăсене йышăннă сăмахсен тĕпне пур формăра та пĕр пек çырас принципа (чылай сăмах майлашăвне уйрăм çырассине) пăрахăçа кăларнă. [[1994]] çулта орфографи комиссийĕ орфографие хăш-пĕр улшăнусем кĕртнĕ. Вĕсем пуринчен ытларах сăмахсене пĕрле, уйрăм е дефиспа çырассипе çыхăннă.
== Каçăсем ==
* [http://chuvash.org/e/d0a7c483d0b2d0b0d18820d187c495d0bbd185d0b820d0bed180d184d0bed0b3d180d0b0d184d0b8c495d0bd20d182c495d0bf20d0bfd180d0b0d0b2d0b8d0bbd0b8d181d0b5d0bc Чăваш чĕлхи орфографиĕн тĕп правилисем]
== Çавăн пекех пăхăр ==
* [[Чăваш чĕлхин орфографи историйĕ]]
* [[Орфографи словарĕ]]
* [[Орфоэпи]]
* [[Гиперкоррекци (лингвистика)]]
== Литература ==
* Егоров В.Г. Современный чувашский литературный язык в сравнительно-историческом освещении. Ч. I. Ч., 1954;
* Чăваш орфографийĕпе пунктуацийĕ. Тĕрĕс çырмалли правилăсем. Ш., 1992
* Элли Илле. Мĕн вăл орфографи? — "Илем" хаçат, [[1994]], апрель, 1.
* Кузьмина С. М., Теория русской орфографии, М., 1981;
* Опыт совершенствования алфавитов и орфографий языков народов СССР, М., 1982;
* Venezky R. L., The structure of English orthography, The Hague, 1970;
* Nerius D., Scharnhorst J., Grundpositionen der Orthographie, в кн.: Theoretische Probleme der deutschen Orthographie, Bd 16, B., 1980;
* Catach N., L’orthographie française. Traité théorique et pratique, [P.], 1980 (лит.);
* Henderson L., Orthography and word recognition in reading, L., 1982 (лит.);
* Kohrt M., Problemgeschichte des Graphembegriffs und des frühen Phonembegriffs, Tübingen, 1985.
== Асăрхавсем ==
{{Асăрхавсем}}
[[Категори:Саспаллисем]]
[[Категори:Çырулăх]]
|
