Францин Аслă революцийĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

'''Франци револю́цийĕ''' ({{lang-fr|Révolution française}}), хăш чухне «Аслă» теççĕ, [[Франци]] социаллă тата политика системин [[XVIII ĕмĕр]]те пулса иртнĕ пысăк трансформацийĕ шутланать, ун чухне [[Кивĕ йĕрке]]не пăрахăçланă. [[Бастили]]е [[1789]] султа ярса илнипе тапранать, вĕçĕмне тĕрлĕ историксем [[Термидор_пăтăрмахĕТермидор пăтăрмахĕ|1974 çулхит 9 термидор пăтăрмахĕ]]<ref>[http://liberte.newmail.ru/Encyclop/HL-revolution.html ''Плавинская Н. Ю.'' Великая французская революция (1789—1794) // Исторический лексикон. XVIII век. — М.: Знание, Владос, 1996.]</ref>, [[18 брюмер пăтăрмахĕ|1799 çулхи 18 брюмер пăтăрмахĕ]]<ref>[http://liberte.newmail.ru/gfr-bre.html ''Карп С. Я.'' Французская революция 1789-99.]</ref>, е [[Наполеон I Бонапарт|Наполеон]] [[1804]] çулта патша кăшăлне тăхăннине палăртаççĕ. Çак тапхăрта Франци абсолютлă монархинчен пĕрремĕш хут сăмахпа ирĕклĕ те тан граждансен республики пулса тăрать. Франци революци пулăмĕсем Францине хăйне те, кӳршисене те улăштарнă, нумай историксем çак революцие Европа кун-çулĕн чи паллă ĕç-пуçĕ вырăнне хураççĕ.<ref>[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761557826/french_revolution.html French Revolution // MSN Encarta.]{{ref-en}}</ref>

9-мĕш термидор хыççăн революци пăчланмасть. Якобинсен клубне хупаççĕ, конвента чĕррĕн сыхланса юлнă жирондистсем таврăнаççĕ. [[1795]] çулта террор майлисем икĕ хутчен те конвента хирĕç Париж халăхне «çăкăр тата 1793 çулхи конституци» ыйтăвĕпе çĕкленĕ (жерминалĕн 12-мĕшĕнче тата прериалĕн 1-мĕшĕнче), анчах конвент икĕ пăлхавне те вăйпа пусарать, темиçе «юлашки монтаньяра» айăпласа вĕлерме хушать. Çав çулхи çуллах конвент çĕнĕ конституци (III çулхи конституцие) хатĕрлет. Саккун тăвакан влаçăн пĕрре мар, икĕ палатăран — пиллĕкçĕрсен канашĕ тата старейшинăсен канашĕ — тытăнса тăрать, çаплах суйлав цензĕ йĕркине йышăннă. Ӗçтăвакан влаçе директори — пиллĕк директор — аллине панă, вăл министрсене тата правительствăн провинцири агенчĕсене ĕç парса тăнă. Ӗçтăвакан канашсенче суйлавра республикăна хирĕçлисем нумай вырăн çĕнсеçĕнтерсе илесрен хăранипе, конвент «пиллĕкçĕсемпе» «старейшинăсен» иккĕ виççĕмĕш пайне пĕрремĕш хут конвент пайташĕсенчен илмелле тесе çирĕплетнĕ.

Майĕпен революци çарĕпе территорие туртса илме усă кураççĕ. Директори вăрçăпа этем пĕрлĕхне пурнăçри кăлтăксенчен аяккалла туртнă, çаплах укçа-пурлăх тупăшланă. Директори укçа-тенĕ пурлăхне пухас тесе çĕнсеçĕнтерсе илнĕ çĕршыври халăхсем çине контрибуци йывăрлăхне хурать.