|
'''Эри''' ([[акăлчан чĕлхиакăлч.]] Lake Erie, [[франци чĕлхифрчĕлхи|фр.]] lac Érié) — Канадăпа [[АПШ]] çĕрĕсенчи кӳлĕ, [[Аслă кӳлĕсем]] шутĕнче пысăккăшĕпе тăваттăмĕш вырăнĕнчевырăнта.
== Географи ==
Кӳлĕн шыв лаптăкĕ — 25 700 çм². Эри тĕнчере 13-мĕш вырăнта пулать. Унăн вăрăммăшĕ — 388 çм, анлăшĕ — 92 çм. Кӳлĕ шывĕсем АПШ-н [[АПШ-н Огайо штачĕ|Огайо]], [[АПШ-н Пенсильвани штачĕ|Пенсильвани]] тата [[АПШ-н Нью-Йорк штачĕсемштачĕ|Нью-Йорк]] штачĕсен, Канадăн [[Канадăн Онтарио провинцийĕ|Онтарио ([[Канадапровинцийĕн]]) çыранĕсене çапăнаççĕ. ТинĕсЭри кӳлли тинĕс шайĕнчен 173,8 м таран çӳллĕ. Кӳлĕн кăнтăр-анăçĕнче утравсем темĕн чухлĕ. Шыв температури: 0-2°C — хĕлле, 24°C — çулла. Çыран çумĕ раштавра пăрланать, [[пуш]]-[[ака]] уйăхĕнче ирĕлет. Кӳлле [[Детройт (юханшыв)|Детройт]], [[Гранд (юханшыв)|Гранд]], [[Рейзин (юханшыв)|Рейзин]], [[Гурон (кӳлĕ)|Гурон]], [[Моми (кӳлĕ)|Моми]], [[Сандаски (юханшыв)|Сандаски]], [[Куяхога (юханшыв)|Куяхога]] юханшывсем юхса кĕреççĕ; [[Ниагара (юханшыв)|Ниагара]] шывĕ юхса тухать, ун урлах Эри Онтарио кӳлĕпе çыхăнать. Эри хĕрринче [[Буффало]], [[Эри]], [[Толедо]], [[Порт-Стенли]], [[Монро]], [[Кливленд]] хулисем никĕсленĕ. Эри ячĕ эриелхонан инди йăхĕн чĕлхинчен пулса тухнă (вăрăм хӳре тесе вĕсем [[пумапумăнапума|пумăна]] палăртнă).
== Истори ==
Малтан кӳлĕ таврашĕнче эри йăхĕсем (кăнтăр енче), çурçĕр енче аттавандарон йăхĕсем (çурçĕр енче) пурăннă. [[Французсем]] [[ирокезсем]]пе вăрçнă вăхăтра çав халăхсене пĕтĕмпех пĕтернĕ, вара вĕсен çĕрĕсене оттава, оджибве, виандот тата минго ятлă алгонкин йăхĕсем килсе йышăннă. Пĕрремĕш европеец, Эри кӳлĕ патне çитнĕскер, Луи Жолиэ пулнă. Вăл кӳлĕ çинче [[1669]] çулта пулнă, вара ун хыççăн кунта французсем пурăнма тытăннă.
|
